تفسیر:المیزان جلد۷ بخش۲۰: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۷ صفحه : ۲۵۱ </center>

همچنانكه قسمت ديگر از كلمات وى كه فرمود: «''' يا ابت لم تعبد ما لا يسمع و لا يبصر و لا يغنى عنك شيئا '''» و همچنين اين قسمت از كلماتش كه قرآن كريم آنرا حكايت كرده و فرموده : «''' اذ قال لابيه و قومه ما تعبدون ، قالوا نعبد اصناما فنظل لها عاكفين ، قال هل يسمعونكم اذ تدعون ، او ينفعونكم او يضرون ، قالوا بل وجدنا آبائنا كذلك يفعلون '''» اشاره به اين معنا دارد. زيرا نخست از آنان مى پرسد چه مى پرستيد؟ مثل اينكه اصلا از معبود آنان اطلاعى ندارد. و وقتى در جوابش اجسام و هيكل هاى بى شعور را به خدائى معرفى مى كنند، اين بار مى پرسد آيا اين خدايان شما داراى علم و قدرت هستند يا نه . و در اين سؤ ال نيز مانند آيه مورد بحث ، وصف مخصوص صاحبان عقل يعنى : «''' يسمعون '''» ، «''' ينفعون '''» و «''' يضرون '''» را به كار برده ، و همه اينها همانطورى كه گفته شد، براى اشاره به اين است كه معبود بايستى داراى عقل و شعور باشد.

«''' بزوغ '''» به معناى طلوع است . قبلا بيان كرديم كه چگونه كلمه «''' فلما '''» قضيه را به ما قبل خود مربوط و متصل مى سازد و نيز گفتيم كه جمله «''' هذا ربى '''» بر سبيل افتراض و يا مماشات با خصم است .

«''' لئن لم يهدنى ربى لاكونن من القوم الضالين '''» اين جمله به منزله كنايه از بطلان ربوبيت قمر است ، چرا كه آنجناب در آغاز بحث ، ربوبيت كوكب را به ملاك غروب كردن كه ملاكى است عام ، ابطال كرده بود. آنگاه وقتى به ماه مى رسد و مى بيند كه آن نيز غروب كرد، برمى گردد به آن حرفى كه در باره كوكب فرموده بود: «''' من غروب كنندگان را دوست نمى دارم '''» لاجرم بدون اينكه دوباره همان حرف را تكرار كند، به كنايه از آن گفت : «''' اگر پروردگار هدايتم نكند... '''» ، و اين كلام به خوبى مى فهماند كه گفتار قبلياش كه فرموده بود: ماه پروردگار من است نيز ضلالت است ، و اگر بخواهد بر آن ضلالت ايستادگى به خرج دهد، يكى از همان گمراهانى خواهد بود كه قائل به ربوبيت قمر بودند.

دوم اينكه : ابراهيم (عليهالسلام ) در اين حرفى كه در باره ستاره و خورشيد و ماه زده است ، نظر صحيح و يقينى و هدايت الهى و فيض ‍ پروردگار خود را جستجو مى كرده و اين معنا به يكى از آن دو وجهى كه گذشت از كلام آنجناب استفاده مى شود. و آن دو وجه يكى اين بود كه كلام را حمل بر معناى حقيقى نموده و بگوييم منظور آن حضرت اين بوده كه از راه فرضيه به حق مطلب رسيده و براى خود اعتقاد يقينى كسب كند. و ديگرى اين بود كه كلام را حمل بر ظاهر نموده و بگوييم ابراهيم (عليهالسلام ) از راه مماشات و تسليم اين سخن را گفته و خواسته است فساد آن را بيان كند.

سوم اينكه : ابراهيم (عليهالسلام ) يقين به اين معنا داشته كه او داراى پروردگارى است كه هدايت و ساير امورش را متكفل است ، و اگر در اين آيات واقعا يا ظاهرا از پروردگار خود جستجو و بحث كرده ، منظورش ‍ اين بوده كه بفهمد آيا آن كسى كه امورش را عهده دار است ، همان آفريدگار آسمان و زمين است ، يا آنكه يكى از آفريده هاى او است ؟ و وقتى برايش معلوم شد كه ستاره و ماه شايستگى ربوبيت را ندارندچون از نظرش ناپديد شدند ناگزير اظهار اميدوارى كرد و گفت : اگر پروردگارم مرا به سوى خود راهنمائى نكند، از گمراهان خواهم بود.

كلام در اينكه چگونه لفظ «''' فلما '''» دلالت بر ارتباط كلام به ما قبل خود دارد، و اينكه معناى جمله «''' هذا ربى '''» چيست ، عينا همان كلامى است كه در آيه قبل ذكر شد.

ابراهيم (عليهالسلام ) در اين جستجوى خود، دو نوبت به خطا بودن فرضيه اش پى برده بود، و با اين حال ديگر جا نداشت كه در باره آفتاب ، همان فرضيه غلط را تكرار كرده و بگويد: «''' اين پروردگار من است '''» . لذا براى اينكه بهانه اى در دست داشته باشد اضافه كرد كه : «''' اين بزرگتر است '''»  

«''' من بدون هيچ انحرافى روى خود را متوجه آنكسى مى كنم كه آسمانها و زمين را آفريده است و من از مشركين نيستم '''» يعنى هيچكدام از آفريده هاى او را شريك او قرار نخواهم داد.

[[رده:تفسیر المیزان]]