تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۳۷: تفاوت میان نسخه‌ها

غرض اين سوره، تهديد و انذار است، و اين هدف را از اين راه دنبال مى كند كه به انسان ها بفهماند مساعى و تلاش هايشان، يك جور نيست. بعضى از مردمند كه انفاق مى كنند و از خدا پروا دارند، و وعدۀ حسناى خدا را تصديق مى كنند. و خداى تعالى هم در مقابل، حياتى جاودانه و سراسر سعادت در اختيارشان مى گذارد. و بعضى ديگرند كه بخل مى ورزند و به خيال خود، مى خواهند بى نياز شوند و وعدۀ حسناى خدايى را تكذيب مى كنند. و خداى تعالى هم، آنان را به سوى عاقبت شر راه مى برد. و در اين سوره، اهتمام و عنايت خاصى به مسأله انفاق مالى شده است. و اين سوره، از نظر زمينه آياتش، هم مى تواند مكّى باشد، و هم مدنى.

اين آيه نيز مانند آيه قبلى عطف است بر كلمه «'''ليل '''»، و كلمه «'''ما'''» در آن موصوله است ، و منظور از آن خداى سبحان است و اگر از خداى تعالى تعبير كرد «'''به ما - چيزى كه '''»، با اينكه بايد تعبير كرده بود «'''من - كسى كه '''»، براى آن بود كه ابهام گويى در اينجا كه به عظمت اشعار دارد رعايتش لازم تر بود تا رعايت معناى لغوى .

و معناى آيه اين است كه سوگند مى خورم به شب ، وقتى همه جا را فرا مى گيرد، و به روز وقتى كه همه پنهان ها را آشكار مى سازد، و به چيزى كه نر و ماده را با اينكه از يك نوعند مختلف آفريد.

ولى بعضى از مفسرين كلمه «'''ما'''» را مصدريه گرفته اند، كه معنايش ‍ چنين مى شود، و سوگند مى خورم به خلقت نر و ماده . ولى اين نظريه ضعيف است .

و مراد از نر و ماده مطلق نر و ماده است ، هر چه كه باشد، و هر جا محقق شود.

ولى بعضى گفته اند: خصوص نر و ماده از انسان است .

و بعضى ديگر گفته اند مراد خصوص آدم و حوا است . ولى از همه وجوه بهتر همان وجه اول است .

كلمه «'''سعى '''» به معناى راه رفتن به سرعت است ، و مراد از آن عملى است كه با كمال اهتمام انجام شود، و اين كلمه هر چند مفرد است ولى معناى جمع را مى دهد، و كلمه «'''شتى '''» جمع كلمه «'''شتيت - متفرق '''» است ، مانند كلمه «'''مرضى '''» كه جمع «'''مريض '''» است .

و جمله مورد بحث جواب سوگندهاى سه گانه است ،

و معنايش اين است كه : من

سوگند مى خورم به اين واقعيات متفرق كه هم در خلقت و هم در اثر متفرقند، به اينكه مساعى شما نيز هم از نظر نفس عمل ، و هم از نظر اثر مختلفند، بعضى عنوان اعطاء و تقوى و تصديق را دارد، و اثرش هم خاص به خودش است ، و بعضى ها عنوان بخل و استغناء و تكذيب دارد و اثرش هم مخصوص خودش است .

فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقَى وَ صدَّقَ بِالحُْسنى

و مراد از «'''اعطاء'''» انفاق مال در راه رضاى خداست ، به دليل اينكه در مقابلش بخل را آورده ، كه ظهور در امساك از انفاق مال دارد، و نيز به دليل اينكه دنبالش مى فرمايد: «'''و ما يغنى عنه ماله اذا تردى '''»

و جمله «'''و اتقى '''» به منزله تفسيرى است براى اعطاء، و مى فهماند كه مراد از اعطاء، اعطاى بر سبيل تقواى دينى است .

«'''و صدق بالحسنى '''» - كلمه «'''حسنى '''» صفتى است كه در جاى موصوف خود نشسته ، و ظاهرا موصوفش وعده باشد، و تقدير كلام «'''و صدق بالعده الحسنى باشد'''»، و مراد از «'''عده '''» وعده ثوابى است كه خداى تعالى در مقابل انفاق به انگيزه رضاى او داده ، انفاقى كه تصديق قيامت و ايمان بدان باشد، كه لازمه چنين انفاق و چنين تصديقى ، تصديق به وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت و الوهيت نيز هست ، و همچنين مستلزم ايمان به رسالت رسولان هم هست ، چون رسالت تنها راه رسيدن و ابلاغ وعده ثواب او است .

و حاصل دو آيه اين است كه : كسى كه مؤ من به خدا و به رسول او و به روز جزا باشد، و مال خود را به خاطر خدا و تحصيل ثواب او انفاق كند، ثوابى كه به زبان رسولش وعده اش را داده (ما چنين و چنانش مى كنيم ) به او مى دهيم .

مراد از اينكه درباره مؤ من انفاق كننده متقّى فرمود: «'''فسنيسّره لليسرى '''»

كلمه «'''تيسير'''» به معناى تهيه كردن و آماده نمودن است ، و كلمه «'''يسرى '''» به معناى خصلتى است كه در آن آسانى باشد و هيچ دشوارى نداشته باشد، و اگر تهيه كردن را توصيف كرد به آسانى ، در حقيقت نوعى مجاز گويى شده ، پس منظور از آن اين است كه توفيق اعمال صالحه را به او بدهد، و انجام اينگونه اعمال را برايش آسان سازد، به طورى كه هيچ گونه دشوارى در آن نباشد، و يا منظور اين است كه او را آماده حياتى سعيد كند، حياتى نزد پروردگارش ، حياتى بهشتى ، و به اين نحو آماده اش كند كه توفيق اعمال صالحى را به او بدهد. و وجه دوم ، هم به ذهن نزديك تر است و هم انطباقش با وعده هايى كه از قرآن معهود ما است منطبق تر.

وَ أَمَّا مَن بخِلَ وَ استَغْنى وَ كَذَّب بِالحُْسنى فَسنُيَسرُهُ لِلْعُسرَى وَ مَا يُغْنى عَنْهُ مَالُهُ إِذَا تَرَدَّى