تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۱۲: تفاوت میان نسخه‌ها

==تسبيح همه موجودات، تسبيح حقيقى است ==

حال اگر بگویى: صرف اين كه عالَم به وجودش كشف از وجود آفريدگارى مى كند، سبب نمى شود كه بگویيم عالَم همه تسبيح خدا مى گويند. چون صرف كشف را تسبيح نمى گويند، مگر وقتى كه توأم با قصد و اختيار باشد، هم كشف باشد و هم قصد، و قصد هم از توابع حيات است، و اغلب موجودات عالَم از حيات بى بهره اند، آسمان و آنچه سياره است، و زمين و آنچه جمادات است، حيات ندارند. پس گويا چاره اى نيست از اين كه تسبيح را حمل بر معناى مجازى نموده، مقصود از آن را همان كشف و دلالت بر وجود پروردگار خود بدانيم.

خواهى گفت: از كجاى كلام خدا بر مى آيد كه همه عالم اند و بهره اى از علم دارند؟  

و چون چنين است كه هيچ موجودى فاقد علم نيست، بنابراين خيلى آسان است كه بگوييم: هيچ موجودى نيست مگر آن كه وجود خود را درك مى كند (البته مرحله اى از درك)، و مى خواهد با وجود خود، احتياج و نقص وجودى خود را كه سراپايش را احاطه كرده، اظهار نمايد. احتياج و نقصى كه غناى پروردگار و كمال او آن را احاطه نموده است. پس هيچ موجودى نيست مگر آن كه درك مى كند كه ربّى غير از خداى تعالى ندارد. پس او، پروردگار خود را تسبيح نموده و از داشتن شريك و يا هر عيبى منزّه مى دارد.

با اين بيان به خوبى روشن مى گردد كه وجهى ندارد كه ما تسبيح زمين و آسمان را در آيه مورد بحث حمل بر مطلق دلالت كرده ومرتكب مجاز شويم ، زيرا وقتى جايز است ارتكاب مجاز كرد كه نشود كلام صاحب كلام را حمل بر حقيقت نمود.

نظير اين حرف ، گفتار بعضى ديگر است كه گفته اند: تسبيح بعضى از موجودات از قبيل مؤ منين از افراد انسان وملائكه زبانى وقالى وتسبيح بقيه موجودات حالى است ، ومجازا تسبيح گفته مى شود، چون موجودات هر يك به نوبه خود به وجود خداى تعالى دلالت مى كنند، به اين اعتبار آنان را تسبيح گوى خدا خوانده است ، و خلاصه اينكه كلمه ((تسبيح (( در اين آيه بر سبيل عموم المجاز به كار رفته است.

جواب اين حرف همان جوابى است كه به اولى داديم وحق مطلب همان است كه گفتيم تسبيح تمامى موجودات تسبيح حقيقى وقالى است چيزى كه هست قالى بودن لازم نيست حتما با الفاظ شنيدنى و قراردادى بوده باشد، در آخر جلد دوم اين كتاب هم كلامى كه به درد اين بحث بخورد گذشت.

پس اينكه فرمود: ((تسبّح له السّموات السّبع و الارض و من فيهنّ( تسبيح حقيقى را - كه عبارت است از تكلم - براى هر وجودى اثبات مى كند. آرى هر موجودى با وجودش وآنچه مربوط به وجودش ‍ مى باشد وبا ارتباطى كه با ساير موجودات دارد خداى را تسبيح مى كند و بيانش اين است كه پروردگار من منزه تر از اين است كه بتوان مانند مشركين نسبت شريك ويا نقص به او داد.

و اينكه فرمود: ((و ان من شى ء الا يسبّح بحمده( مقصود اين است كه بفهماند تسبيح براى خدا اختصاص به طايفه ويا نوع معينى از موجودات ندارد، بلكه تمامى موجودات اورا تسبيح مى گويند، واين معنا را جمله قبلى هم - كه آسمانها و زمين وهر چه را كه در آنها است اسم مى برد - بيان كرد، ولى چيزى كه هست اينكه: در اين جمله (حمد خدا( را نيز بر (تسبيح( اضافه كرد تا بفهماند همانطور كه خدا را تسبيح مى كنند حمد هم مى كنند، وخدا را به صفات جميل و افعال نيكش مى ستايند.

چون همانطور كه در همه موجودات چيزى از نقص وحاجت وجود دارد كه از خود آنها نشاءت گرفته است ، همچنين سهمى از كمال وغنى در آن ها وجود دارد كه مستند به صنع جميل خدا وانعام اواست ، واز ناحيه او داراى اى ن اوصاف كماليّه شده است.

و به بيانى ديگر اگر اشياء وموجودات از جهت كشفشان، غنا و كمال خدائى ونقص واحتياج خود مورد لحاظ قرار گيرند، وجودشان تسبيح خواهد بود، واگر از اين جهت لحاظ شوند كه نشان دهنده نعمت وجود وساير جهات كمالند از اين نظر وجودشان حمد خدا است ، البته در اين صورت وقتى حمد وتسبيح دارند كه شعور موجودات را هم در نظر بگيريم.

و اما اگر موجودات از اين نظر لحاظ شوند كه نشان دهنده صفات جمال وجلال خدايند واز علم وشعورشان قطع نظر شود، در اين صورت صرفا آياتى هستند كه بر ذات پروردگار دلالت مى كنند.