تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۴۲: تفاوت میان نسخه‌ها

و چه بسا به خود آشور و پايتختش «نينوا» هم مى رسيدند، و آن را محاصره نموده، دست به قتل و غارت و برده گيرى مى زدند. بناچار پادشاه آن ديار، براى جلوگيرى از آن ها سدّى ساخت كه گويا مراد از آن سدّ «باب الابواب» باشد، كه تعمير و يا ترميم آن را به كسرى انوشيروان، يكى از ملوك فارس نسبت مى دهند. اين گفته آن مورخان است، وليكن همه گفتگو در اين است كه آيا با قرآن مطابق است، يا خير؟

بعضی ها گفته اند: او، يعنى ذوالقرنين، اسمش فريدون بن اثفيان بن جمشيد، پنجمين پادشاه پيشدادى ايران زمين بوده، و پادشاهى عادل و مطيع خدا بوده. و در كتاب «صور الاقاليم» ابى زيد بلخى آمده كه او مؤيد به وحى بوده.  

==ردّ نظر بعضى كه ذوالقرنين را، همان اسكندر مقدونى دانسته اند ==

و بعضى از قدماى مفسران از صحابه و تابعين، مانند معاذ بن جبل - به نقل مجمع البيان - و قتاده - به نقل الدر المنثور نيز، همين قول را اختيار كرده اند.

البته در برخى از اشعار حميری ها و بعضى از شعراى جاهليت، نامى از ذوالقرنين به عنوان يكى از مفاخر برده شده. از آن جمله، در كتاب «البداية و النهاية» نقل شده كه ابن هشام، اين شعر «اعشى» را خوانده و انشاد كرده است:

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۵۳۱ </center>

و در بحث روايتى سابق گذشت كه عثمان بن ابى الحاضر، براى ابن عباس اين اشعار را انشاد كرد:

و دو بيت ديگر كه ترجمه اش نيز گذشت.

و همدانى در كتاب انساب گفته: كهلان بن سبا، صاحب فرزندى شد به نام زيد، و زيد، پدر عريب و مالك و غالب و عميكرب بوده است. هيثم گفته: عميكرب، فرزند سبا، برادر حمير و كهلان بود. عميكرب، صاحب دو فرزند، به نام ابومالك فدرحا و مهيليل گرديد و غالب، داراى فرزندى به نام جنادة بن غالب شد، كه بعد از مهيليل بن عميكرب بن سبا سلطنت يافت. و عريب، صاحب فرزندى به نام عمرو شد و عمرو هم، داراى زيد و هميسع گشت كه اباالصعب كنيه داشت. و اين اباالصعب، همان ذوالقرنين اول است، و همو است مساح و بناء، كه در فن مساحت و بنایى استاد بود و نعمان بن بشير در باره او مى گويد:

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۵۳۳ </center>

و نيز، در اين باره است كه حارثى مى گويد:

و در اين باره، ابن ابى ذئب خزاعى مى گويد:

همدانى سپس مى گويد: (علماى همدان مى گويند: ذوالقرنين، اسمش صعب بن مالك بن حارث الاعلى، فرزند ربيعة بن الحيار بن مالك، و در باره ذوالقرنين گفته هاى زيادى هست.

==سخن بعضى كه ذوالقرنين را كورش، پادشاه هخامنشى ايران، و يأجوج و مأجوج را، اقوام مغول دانسته اند ==

ذوالقرنين، همان كورش، يكى از ملوك هخامنشى در فارس است، كه در سال هاى (۵۳۹ - ۵۶۰) ق م مى زيسته و همو بوده كه امپراطورى ايرانى را تأسيس و ميان دو مملكت فارس و ماد را جمع نمود. بابل را مسخر كرد و به يهود اجازه مراجعت از بابل به اورشليم را صادر كرد، و در بناى هيكل كمك ها كرد و مصر را به تسخير خود درآورد. آنگاه به سوى يونان حركت نموده، بر مردم آن جا نيز مسلط شد و به طرف مغرب رهسپار گرديده، آنگاه رو به سوى مشرق نهاد و تا اقصى نقطه مشرق پيش رفت.

اين قول را يكى از علماى نزديك به عصر ما ذكر كرده و يكى از محققان هند، در ايضاح و تقريب آن سخت كوشيده است.  

آنچه قرآن از وصف ذوالقرنين آورده، با اين پادشاه عظيم تطبيق مى شود. زيرا اگر ذوالقرنين مذكور در قرآن مردى مؤمن به خدا و به دين توحيد بوده، كورش نيز بوده، و اگر او پادشاهى عادل و رعيت پرور و داراى سيره رفق و رأفت و احسان بوده، اين نيز بوده و اگر او نسبت به ستمگران و دشمنان مردى سياستمدار بوده، اين نيز بوده و اگر خدا به او از هر چيزى سببى داده، به اين نيز داده، و اگر ميان دين و عقل و فضائل اخلاقى و عِدّه و عُدّه و ثروت و شوكت و انقياد اسباب براى او جمع كرده، براى اين نيز جمع كرده بود.

و نيز همين كورش سدّى بنا كرده كه به طورى كه شواهد نشان مى دهد، سدّ بنا شده، در تنگه «داريال»، ميان كوه هاى قفقاز و نزديكی هاى شهر تفليس است. اين اجمال آن چيزى است كه مولانا ابوالكلام آزاد گفته است، كه اينك تفصيل آن از نظر شما خواننده مى گذرد.

دليل بر اين معنا، كتاب عزرا (اصحاح ۱)، و كتاب دانيال (اصحاح ۶)، و كتاب اشعياء (اصحاح ۴۴ و ۴۵)، از كتب عهد عتيق است كه در آن ها از كورش تجليل و تقديس كرده و حتى در كتاب اشعياء او را «راعى رب» (رعيتدار خدا) ناميده، و در اصحاح چهل و پنج چنين گفته است:  

علاوه بر اين كه نقوش و نوشته هاى با خط ميخى كه از عهد داريوش كبير به دست آمده، كه هشت سال بعد از او نوشته شده - گوياى اين حقيقت است كه او، مردى موحد بوده و نه مشرك، و معقول نيست در اين مدت كوتاه وضع كورش دگرگونه ضبط شود.

گذشته از ايمانش به خدا، كافى است باز هم به آنچه از اخبار و سيره او و به اخبار و سيره طاغيان جبار كه با او به جنگ برخاسته اند، مراجعه كنيم و ببينيم وقتى بر ملوك «ماد» و «ليديا» و «بابل» و «مصر» و ياغيان بدوى در اطراف بكتريا كه همان بلخ باشد و غير ايشان ظفر مى يافته، با آنان چه معامله مى كرده، در اين صورت خواهيم ديد كه بر هر قومى ظفر پيدا مى كرده از مجرمان ايشان گذشت و عفو مى نموده و بزرگان و كريمان هر قومى را اكرام و ضعفاى ايشان را ترحم مى نموده و مفسدين و خائنين آنان را سياست مى نموده.

علاوه بر اين، مورخان قديم يونان مانند «هردوت» و ديگران نيز جز به مروت و فتوت و سخاوت و كرم و گذشت و قلت حرص و داشتن رحمت و رأفت، او را نستوده اند، و او را به بهترين وجهى ثنا و ستايش ‍ كرده اند.

هرچند تواريخ از دليلى كه جوابگوى اين سؤال باشد، خالى است، ليكن مجسمه سنگى كه اخيرا در مشهد مرغاب، در جنوب ايران از او كشف شده، جاى هيچ ترديدى نمى گذارد كه همو ذوالقرنين بوده، و وجه تسميه اش، اين است كه در اين مجسمه ها دو شاخ ديده مى شود كه هر دو در وسط سر او در آمده، يكى از آن دو به طرف جلو و يكى ديگر به طرف عقب خم شده، و اين با گفتار قدماى مورخان كه در وجه تسميه او به اين اسم گفته اند، تاج و يا كلاه خودى داشته كه داراى دو شاخ بوده، درست تطبيق مى كند.