۱۴٬۱۷۸
ویرایش
(۱۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
<span id='link329'><span> | <span id='link329'><span> | ||
==اختلاف فراوان | ==اختلاف فراوان روايات، در جزئيات داستان موسی و خضر== | ||
همه احاديث در آن مضمونى كه ما از حديث محمد بن عماره | همه احاديث در آن مضمونى كه ما از حديث محمد بن عماره آورديم، متفق اند. و نيز در اين كه آن ماهى كه با خود داشته اند، در روى تخت سنگ زنده شده و راه خود را در دريا گرفته و ناپديد شده، اتفاق دارند. ليكن در بسيارى از جزئيات، كه زائد بر آنچه از قصه در قرآن آمده است، اختلاف دارند. | ||
يكى آن مطلبى است كه از روايت ابن بابويه و قمى به دست مى آيد كه | يكى: آن مطلبى است كه از روايت ابن بابويه و قمى به دست مى آيد كه: | ||
اين | مجمع البحرين در سرزمين شامات و فلسطين واقع بوده، به قرينه اين كه در روايت اين دو بزرگوار، آن قريه اى كه در كنار آن ديوار ساختند، «ناصره» ناميده شده، كه نصارى منسوب به آن اند، و «ناصره» در اين سرزمين است. ولى در بعضى از روايات، مجمع البحرين را اراضى آذربايجان دانسته. | ||
اين معنا را، الدر المنثور هم، از سدى نقل كرده كه گفته است: | |||
آن دو بحر عبارت بوده از: «كر» و «رس» كه در دريا مى ريختند و قريه نامبرده در داستان «باجروان» ناميده مى شد، كه مردمش بسيار لئيم و پست بوده اند. و از اُبَى روايت شده كه آن قريه «افريقيه» بوده، و از قرظى نقل شده كه گفته است: «طنجه» بوده. و از قتاده نقل شده كه مجمع البحرين، محل تلاقى درياى روم و درياى فارس است. | |||
و در بعضى ديگر آمده : نزديك | اختلاف ديگرى كه وجود دارد، در باره آن ماهى است. در بعضى آمده كه ماهى بريان بوده. و در بيشتر روايات آمده كه ماهى شور بوده. و در مرسله قمى و در روايات مسلم و بخارى و نسائى و ترمذى و ديگران آمده كه: نزد تخته سنگ، چشمه حيات بوده. | ||
حتى در روايت مسلم و غير او آمده كه آن آب، آب حيات بوده كه هر كس از آن بخورد، هميشه زنده مى ماند و هيچ مرده بى جانى به آن نزديك نمى شود مگر آن كه زنده مى گردد. به همين جهت بوده كه وقتى موسى و رفيقش نزديك آن آب نشستند، ماهى زنده شد... | |||
و در غير اين روايت آمده: رفيق موسى از آن آب وضو گرفت. از آب وضويش، يك قطره به آن ماهى چكيد و زنده اش كرد. و در ديگرى آمده كه: يوشع از آن آب خورد، در حالى كه حق خوردن نداشت. پس خضر چون او را با موسى بديد، به جرم اين كه از آن آب نوشيده، او را در يك كشتى بست و رهايش كرد. او، در نتيجه در ميان امواج دريا سرگردان هست تا قيامت قيام كند. | |||
و در بعضى ديگر آمده: نزديك صخره، چشمه حيات بوده، همان چشمه اى كه خود خضر از آن نوشيد - اين قسمت را ساير روايات ندارند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۲ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۲ </center> | ||
و از جمله اختلافاتى كه در اين داستان | و از جمله اختلافاتى كه در اين داستان هست، اين است كه: | ||
در چهار روايت صحيح مسلم، بخارى، نسائى، و ترمذى، و غير آن ها آمده كه: ماهى به دريا افتاد و راه خود را پيش گرفت كه برود. پس خداوند متعال آب را بر آن ماهى از جريان انداخت. در نتيجه، ماهى در قطعه اى از آب كه به صورت اطاقى درآمده بود، محبوس شد... | |||
و در | و در بعضى ديگر آمده كه: موسى بعد از آن كه از سفر با خضر برگشت، اثر حركت ماهى را ديد، و آن را دنبال كرد. هر جا كه مى رفت، موسى هم روى آب مى رفت تا به جزيره اى از جزائر عرب رسيدند. | ||
و در حديث طبرى از ابن عباس آمده كه: او، يعنى موسى، برگشت تا نزد تخته سنگ رسيد. در آن جا ماهى را ديد. ماهى فرار كرد و در آب به اين سو و آن سو مى رفت و خود را به دريا مى زد. موسى هم او را دنبال نمود، با عصاى خود به آب مى زد و آب كنار مى رفت تا او را بگيرد. از اين به بعد، ماهى هر جا كه از دريا مى گذشت، خشك مى شد و مانند تخته سنگ مى گرديد... بعضى از روايات هم، اين قسمت را ندارد. | |||
اختلاف | اختلاف ديگر، در محل ملاقات با خضر است. در بيشتر روايات آمده كه: موسى، خضر را نزد تخته سنگ ديد. و در بعضى آمده كه: ماهى را دنبال كرد تا بگيرد، به جزيره اى از جزائر دريا رسيد. آن جا خضر را ديدار كرد. و در بعضى آمده كه او را ديد كه روى آب نشسته، و يا تكيه داده است. | ||
اختلاف ديگر در | اختلاف ديگر در اين است كه: آيا رفيق موسى هم با موسى و خضر بود، يا آن دو، وى را رها نموده، پى كار خود رفتند؟ | ||
و در خصوص پدر | اختلاف ديگر، در كيفيت سوراخ كردن كشتى و كيفيت كشتن آن كودك و در كيفيت برپا داشتن ديوار و در گنج نهفته در زير آن است، ليكن اكثر روايات دارد كه گنج مذكور، لوحى از طلا بوده كه در آن مواعظى چند نوشته شده بوده. | ||
و در خصوص پدر صالح، ظاهر بيشتر روايات اين است كه پدر بلافصل آن دو كودك بوده، ولى در بعضى ديگر آمده كه جدّ دهمى و در بعضى هفتمى بوده. و در بعضى آمده كه: ميان آن كودك و آن پدر صالح، هفتاد پدر فاصله بوده. و در بعضى از روايات آمده كه: هفتصد سال فاصله بوده. و اختلافات ديگرى از اين قبيل، كه در جهات مختلف اين داستان وجود دارد. | |||
<span id='link330'><span> | <span id='link330'><span> | ||
و در تفسير | |||
و در تفسير قمى، از محمد بن بلال، از يونس، در نامه اى كه به حضرت رضا «عليه السلام» نوشته اند، از آن جناب پرسيده اند: از موسى و آن عالمى كه نزدش رفت، كدام عالمتر بودند؟ | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۳ </center> | ||
ديگر | ديگر اين كه: آيا جائز است كه پيغمبرى چون موسى، كه خودش حجت خدا بوده، حجتى ديگر در زمان خود او بوده باشد؟ | ||
حضرت فرموده است: موسى نزد آن عالم رفت و او را در جزيره اى از جزاير دريا ديدار نمود، كه يا نشسته بود و يا تكيه داده بود. موسى سلام داد، و او، معناى سلام را نفهميد. چون در همه روى زمين، سلام دادن معمول نبود. | |||
مؤلف: اين معنا در اخبار | پرسيد: تو كيستى؟ گفت: من موسى بن عمرانم. پرسيد: تو آن موسى بن عمرانى كه خدا با او تكلم كرده؟ گفت: آرى. پرسيد: چه حاجت دارى؟ گفت: آمده ام تا مرا از آن رشدى كه تعليم داده شده اى، تعليمم دهى. گفت: من موكل بر امرى شده ام كه تو طاقت آن را ندارى، همچنان كه تو موظف به امرى شده اى كه من طاقتش را ندارم - تا آخر حديث. | ||
مؤلف: اين معنا در اخبار ديگرى، هم از طرق شيعه و هم سنّى روايت شده. | |||
و در الدر المنثور است كه حاكم - وى حديث را صحيح دانسته - از اُبَى روايت كرده كه رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: وقتى موسى خضر را ديد، مرغى آمد و منقار خود را در آب فرو برد. خضر به موسى گفت: مى بينى كه اين مرغ با اين عمل خود چه مى گويد؟ گفت: چه مى گويد؟ گفت مى گويد: علم تو و علم موسى در برابر علم خدا در مَثَل، مانند آبى مى ماند كه من با منقارم از دريا بر مى دارم. | |||
مؤلف: داستان اين مرغ در اغلب روايات اين داستان آمده. | مؤلف: داستان اين مرغ در اغلب روايات اين داستان آمده. | ||
و در تفسير | و در تفسير عياشى، از هشام بن سالم، از ابوعبدالله «عليه السلام» روايت كرده كه فرمود: موسى عالمتر از خضر بود. | ||
و در همان | و در همان كتاب، از ابوحمزه، از امام باقر «عليه السلام» روايت شده كه فرموده: جانشين موسى، يوشع بن نون بوده و مقصود از «فتى»، كه در قرآن كريم آمده، همو است. | ||
باز در آن | باز در آن كتاب، از عبدالله بن ميمون قداح، از امام صادق، از پدرش «عليهما السلام» روايت آورده كه فرمود: روزى موسى در ميان جمعى از بزرگان بنى اسرائيل نشسته بود. مردى به او گفت: من احدى را سراغ ندارم كه به خدا عالمتر از تو باشد. موسى هم گفت: من نيز سراغ ندارم. خدا بدو وحى فرستاد كه چرا، بنده ام خضر از تو، به من داناتر است. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۴ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۴ </center> | ||
موسى تقاضا كرد تا بدو راهش بنمايد. قضيه | موسى تقاضا كرد تا بدو راهش بنمايد. قضيه ماهى، نشانى ميان موسى و خدا بود براى يافتن خضر، كه داستانش را قرآن كريم آورده. | ||
مؤلف: اين | مؤلف: اين روايت، با روايتى كه آن دو را برابر مى دانست، مخالف است، و لذا بايد حمل شود بر اين كه نوع علم آن دو مختلف بوده. | ||
و در همان | و در همان كتاب، از ابى بصير، از امام صادق «عليه السلام» آمده كه در ذيل جمله «فَخَشِينَا» فرموده: ترسيد از اين كه آن پسرك بزرگ شود، و پدر و مادر خود را به كفر دعوت كند و آن دو، به خاطر شدت محبتى كه به وى داشتند، دعوتش را بپذيرند. | ||
باز، در آن كتاب، از عثمان، از مردى، از امام صادق «عليه السلام» روايت كرده كه در ذيل جمله: «فَأرَدنَا أن يُبدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَيراً مِنهُ زَكَوةً وَ أقرَبَ رُحماً» فرموده: همين طور هم شد. زيرا صاحب دخترى شدند كه آن دختر، پيغمبرى زایيد. | |||
مؤلف: در اكثر روايات آمده كه از آن | مؤلف: در اكثر روايات آمده كه از آن دختر، هفتاد پيغمبر - البته با واسطه - به دنيا آمد. | ||
<span id='link331'><span> | <span id='link331'><span> | ||
و در | ==رواياتى درباره تأثیر حال مرد مؤمن، در اصلاح امر فرزندان او == | ||
و نيز در آن كتاب، از اسحاق بن عمار روايت كرده كه گفت: | |||
و در الدر المنثور است كه ابن | من از امام صادق «عليه السلام» شنيدم كه مى فرمود: خداوند به خاطر صلاح مردى مؤمن، فرزند او را هم اصلاح مى كند، و خاندان خودش و بلكه اطرافيانش را حفظ مى فرمايد. و در سايه كرامت خدا، مدام در حفظ خدا هستند. آنگاه به عنوان شاهد مثال، داستان «غُلَامَين يَتِيمَين» را ذكر كرد و فرمود: نمى بينى چگونه خدا صلاح پدر و مادر آن دو را با لطف و رحمت نسبت به آن دو شكر گذاشت؟ | ||
و در همان كتاب، از مسعدة بن صدقه، از جعفر بن محمد، از پدرانش «عليهم السلام» روايت كرده كه رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: خداوند، بعد از مرگ بنده صالح، جانشين او در مال و اولاد او مى شود، هر چند كه اهل و اولاد او اهل و اولاد بدى باشند. آنگاه اين آيه را: «وَ كَانَ أبُوهُمَا صَالِحاً» تا به آخرش تلاوت فرمود. | |||
و در الدر المنثور است كه ابن مردويه، از جابر روايت كرده كه گفت: رسول خدا «صلى اللّه عليه و آله و سلم» فرمود: خدا به خاطر صلاح آدمى، امر اولاد و اولاد اولاد و امر اهل خانه هاى پيرامون او را اصلاح مى كند، و مادام كه در ميان آنان است، ايشان را حفظ مى فرمايد. | |||
مؤلف: روايات در اين معنا بسيار زياد است. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۵ </center> | ||
<span id='link332'><span> | <span id='link332'><span> | ||
مؤلف: روايات از طرق شيعه | و در كافى، به سند خود، از صفوان جمال روايت مى كند كه گفت: از امام صادق «عليه السلام»، از قول خداى عزّوجلّ پرسيدم كه مى فرمايد: «وَ أمَّا الجِدَارُ فَكَانَ لِغُلَامَينِ يَتِيمَينِ فِى المَدِينَةِ وَ كَانَ تَحتَهُ كَنزٌ لَهُمَا». | ||
فرمود: اما آن گنج طلا و نقره نبود، بلكه چهار كلمه بود: ۱ - لَا إله إلّا الله. ۲ - كسى كه به مرگ يقين دارد، چطور به خود اجازه خنده مى دهد؟ ۳ - كسى كه يقين به حساب دارد، هرگز قلبش خوشحال نمى گردد. ۴ - كسى كه به قدر، يقين دارد، جز از خدا نمى هراسد. | |||
مؤلف: روايات از طرق شيعه و اهل سنت زياد رسيده كه گنجى كه در زير ديوار بود، لوحى بوده كه در آن چهار كلمه نقش شده بود. و در بيشتر آن روايات آمده كه: لوحى از طلا بوده، و اين منافات با روايت صفوان كه داشت: «آن گنج از طلا و نقره نبود» ندارد. چون مقصود امام در روايت مزبور اين است كه آن گنج، از سنخ پول و درهم و دينار نبوده. متبادر از عبارت هم همين است. | |||
روايات مختلفى در تعيين كلماتى كه گفتيم بر آن لوح مكتوب بوده، وجود دارد، وليكن بيشتر آن ها در كلمه توحيد و دو مساله قَدَر و مرگ اتفاق دارند. | |||
و در بعضى از آن ها شهادت به رسالت خاتم الانبياء «صلى اللّه عليه و آله و سلم» هم ذكر شده. مانند روايتى كه الدر المنثور از بيهقى در - كتاب شعب الايمان - از على بن ابی طالب نقل كرده، كه در تفسير جملۀ «وَ كَانَ تَحتَهُ كَنزٌ لَهُمَا» فرمود: | |||
لوحى از طلا بوده كه در آن نوشته بوده: «لا إله إلّا الله مُحَمّد رَسُولُ الله، عجب است كار كسى كه مى گويد مرگ حق است و خوشحالى هم به خود راه مى دهد. عجب است از كسى كه مى گويد آتش حق است و با اين حال مى خندد. و عجب است از كار كسى كه مى گويد قَدَر حق است و غمگين مى شود؟ و عجب است از كار كسى كه مى بيند وضع دنيا و دست به دست شدن و دگرگونى هايش را كه در اهل خود دارد و به آن دل مى بندد و اعتماد مى كند»؟ | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۶ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۶ </center> | ||
<span id='link333'><span> | <span id='link333'><span> | ||
==آيات ۸۳ -۱۰۲ سوره كهف == | ==آيات ۸۳ -۱۰۲ سوره كهف == | ||
وَ يَسئَلُونَك عَن ذِى الْقَرْنَينِ قُلْ | وَ يَسئَلُونَك عَن ذِى الْقَرْنَينِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكراً(۸۳) | ||
إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فى الاَرْضِ وَ | |||
فَأَتْبَعَ | إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فى الاَرْضِ وَ آتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَئٍ سَبَباً(۸۴) | ||
قَالَ أَمَّا مَن ظلَمَ | فَأَتْبَعَ سَبَباً(۸۵) | ||
وَ أَمَّا مَنْ | |||
حَتّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِب الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فى عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَ وَجَدَ عِندَهَا قَوْماً قُلْنَا يَا ذَا الْقَرْنَينِ إِمَّا أَن تُعَذِّب وَ إِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِيهِمْ حُسناً(۸۶) | |||
قَالَ أَمَّا مَن ظلَمَ فَسَوْف نُعَذِّبُهُ ثُمَّ يُرَدُّ إِلى رَبِّهِ فَيُعَذِّبُهُ عَذَاباً نُّكْراً(۸۷) | |||
وَ أَمَّا مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُ جَزَاءً الحُْسنى وَ سَنَقُولُ لَهُ مِنْ أَمْرِنَا يُسراً(۸۸) | |||
ثمَّ أَتْبَعَ سبَباً(۸۹) | ثمَّ أَتْبَعَ سبَباً(۸۹) | ||
حَتّى إِذَا بَلَغَ مَطلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطلُعُ عَلى قَوْمٍ لَّمْ نجْعَل لَّهُم مِّن دُونهَا سِتراً(۹۰) | |||
كَذَلِك وَ قَدْ أَحَطنَا بِمَا لَدَيْهِ خُبراً(۹۱) | كَذَلِك وَ قَدْ أَحَطنَا بِمَا لَدَيْهِ خُبراً(۹۱) | ||
ثُمَّ أَتْبَعَ سبَباً(۹۲) | |||
قَالُوا | |||
قَالَ مَا مَكَّنى فِيهِ | حَتّى إِذَا بَلَغَ بَينَ السدَّيْنِ وَجَدَ مِن دُونِهِمَا قَوْماً لا يَكادُونَ يَفْقَهُونَ قَوْلاً(۹۳) | ||
فَمَا | قَالُوا يَا ذَا الْقَرْنَينِ إِنَّ يَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ مُفْسِدُونَ فى الاَرْضِ فَهَلْ نَجْعَلُ لَك خَرْجاً عَلى أَن تَجْعَلَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ سدًّا(۹۴) | ||
قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن | |||
وَ تَرَكْنَا | قَالَ مَا مَكَّنى فِيهِ رَبّى خَيرٌ فَأَعِينُونى بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنهُمْ رَدْماً(۹۵) | ||
وَ عَرَضنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئذٍ | |||
الَّذِينَ كانَت أَعْيُنهُمْ فى غِطاءٍ عَن ذِكْرِى وَ كانُوا لا يَستَطِيعُونَ | آتُونى زُبَرَ الحَْدِيدِ حَتّى إِذَا سَاوَى بَينَ الصَّدَفَينِ قَالَ انفُخُوا حَتّى إِذَا جَعَلَهُ نَاراً قَالَ آتُونى أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطراً(۹۶) | ||
فَمَا اسطَعُوا أَن يَظهَرُوهُ وَ مَا استَطَعُوا لَهُ نَقْباً(۹۷) | |||
قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِّن رَبّى فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ رَبّى جَعَلَهُ دَكّاءَ وَ كانَ وَعْدُ رَبّى حَقًّا(۹۸) | |||
وَ تَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئذٍ يَمُوجُ فى بَعْضٍ وَ نُفِخَ فى الصُّورِ فجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاً(۹۹) | |||
وَ عَرَضنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئذٍ لِّلْكَافِرِينَ عَرْضاً(۱۰۰) | |||
الَّذِينَ كانَت أَعْيُنهُمْ فى غِطاءٍ عَن ذِكْرِى وَ كانُوا لا يَستَطِيعُونَ سَمْعاً(۱۰۱) | |||
أَفَحَسِبَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَن يَتَّخِذُوا عِبَادِى مِن دُونى أَوْلِيَاءَ إِنَّا أَعْتَدْنَا جَهَنَّمَ لِلْكَافِرِينَ نُزُلاً(۱۰۲) | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۷ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۷ </center> | ||
<center> «'''ترجمه آیات'''» </center> | <center> «'''ترجمه آیات'''» </center> | ||
از تو از ذوالقرنين پرسند. بگو: براى شما از او خبرى خواهم خواند (۸۳) | از تو از ذوالقرنين پرسند. بگو: براى شما از او خبرى خواهم خواند. (۸۳) | ||
ما به | ما به او در زمين تمكين داديم و از هر چيز، وسيله اى عطا كرديم. (۸۴) | ||
پس راهى را تعقيب كرد (۸۵) | پس راهى را تعقيب كرد. (۸۵) | ||
چون به غروبگاه آفتاب | چون به غروبگاه آفتاب رسيد، آن را ديد كه در چشمه اى گِل آلود فرو مى رود و نزديك چشمه، گروهى را يافت. گفتيم: اى ذوالقرنين! يا عذاب مى كنى، يا ميان آن طريقه اى نيكو پيش مى گيرى. (۸۶) | ||
گفتيم اى ذوالقرنين يا عذاب مى | |||
گفت: هر كه ستم | گفت: هر كه ستم كند، زود باشد كه عذابش كنيم و پس از آن سوى پروردگارش برند و سخت عذابش كند. (۸۷) | ||
و هر كه ايمان آورد | و هر كه ايمان آورد و كار شايسته كند، پاداش نيك دارد و او را فرمان خويش كارى آسان گوييم. (۸۸) | ||
و آنگاه راهى را دنبال كرد (۸۹) | و آنگاه راهى را دنبال كرد. (۸۹) | ||
تا به طلوع گاه خورشيد رسيد | تا به طلوع گاه خورشيد رسيد و آن را ديد كه بر قومى طلوع مى كند كه ايشان را در مقابل آفتاب پوششى نداده ايم. (۹۰) | ||
چنين بود و ما از آن چيزها كه نزد وى | چنين بود و ما از آن چيزها كه نزد وى بود، به طور كامل خبر داشتيم. (۹۱) | ||
آنگاه راهى را دنبال كرد (۹۲) | آنگاه راهى را دنبال كرد. (۹۲) | ||
تا وقتى ميان دو كوه | تا وقتى ميان دو كوه رسيد، مقابل آن قومى را يافت كه سخن نمى فهميدند. (۹۳) | ||
گفتند: اى ذوالقرنين | گفتند: اى ذوالقرنين! يأجوج و مأجوج در اين سرزمين تباه كارند، آيا براى تو خراجى مقرر داريم كه ميان ما و آن ها سدّى بنا كنى؟ (۹۴) | ||
گفت: آن چيزها كه پروردگارم مرا تمكن آن را | گفت: آن چيزها كه پروردگارم مرا تمكن آن را داده، بهتر است، مرا به نيرو كمك دهيد تا ميان شما و آن ها حائلى كنم. (۹۵) | ||
قطعات آهن پيش من آريد تا چون ميان | قطعات آهن پيش من آريد تا چون ميان دو ديواره پُر شد، گفت: بدميد تا آن را بگداخت، گفت: روى گداخته نزد من آريد، تا بر آن بريزم. (۹۶) | ||
پس نتوانستند بر آن | پس نتوانستند بر آن بالا روند، و نتوانستند آن را نقب زنند. (۹۷) | ||
گفت: اين رحمتى از جانب پروردگار من است و چون وعده پروردگارم | گفت: اين رحمتى از جانب پروردگار من است و چون وعده پروردگارم بيايد، آن را هموار سازد و وعده پروردگارم درست است. (۹۸) | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۸ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۸ </center> | ||
در آن روز بگذاريم شان كه چون موج در هم شوند | در آن روز بگذاريم شان كه چون موج در هم شوند و در صور دميده شود و جمعشان كنيم، جمع كامل. (۹۹) | ||
آن | آن روز، جهنم را كاملا به كافران نشان دهيم. (۱۰۰) | ||
همان كسان كه ديدگانشان از ياد من در پرده بوده | همان كسان كه ديدگانشان از ياد من در پرده بوده و شنيدن نمى توانسته اند. (۱۰۱) | ||
مگر كسانى كه | مگر كسانى كه كافرند، پندارند كه سواى من بندگان مرا خدايان توانند گرفت، كه ما جهنم را براى كافران محل فرود آمدنى آماده كره ايم. (۱۰۲) | ||
<center> «'''بیان آیات'''» </center> | <center> «'''بیان آیات'''» </center> | ||
اين آيات راجع به داستان ذوالقرنين است | اين آيات راجع به داستان ذوالقرنين است و در خلال آن، پيشگويى هايى از قرآن نيز به چشم مى خورد. | ||
«'''وَ يَسئَلُونَك عَن ذِى الْقَرْنَينِ قُلْ سأَتْلُوا عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكراً'''»: | «'''وَ يَسئَلُونَك عَن ذِى الْقَرْنَينِ قُلْ سأَتْلُوا عَلَيْكُم مِّنْهُ ذِكراً'''»: | ||
يعنى از تو از وضع ذوالقرنين مى پرسند. چون اگر مقصود معرفى شخص | يعنى: از تو از وضع ذوالقرنين مى پرسند. چون اگر مقصود معرفى شخص او بود، جا داشت در جواب، اسمش را معرفى كند و به ذكر لقبش، كه همان ذوالقرنين است، اكتفا ننمايد. پس معلوم مى شود: سائل از سرگذشت او پرسش نموده. | ||
و كلمه «ذِكر» در پاسخ «بزودى ذكرى از او را براى شما مى خوانم»، يا مصدر به معناى مفعول است و معنايش اين است كه: «بگو به زودى از سرگذشت ذوالقرنين مقدارى مذكور را مى خوانم». و يا مراد از «ذكر»، قرآن است كه در خود قرآن، موارد زيادى به همين معنا آمده است. و در نتيجه، معنايش چنين مى شود: «بگو به زودى از او، يعنى از ذوالقرنين، و يا از خداى تعالى، قرآنى كه همان آيات بعدى است، مى خوانم»، و معناى دومى روشن تر است. | |||
«'''إِنَّا مَكَّنَّا لَهُ فى الاَرْضِ وَ آتَيْنَاهُ مِن كُلِّ شَئٍ سبَباً'''»: | |||
«تمكين» به معناى قدرت دادن است. وقتى گفته مى شود: «مَكَّنتُهُ» و يا «مَكَّنتُ لَهُ»، معنايش اين است كه: من او را توانا كردم. پس «تمكّن در زمين» به معناى قدرت تصرف در زمين است. تصرفى مالكانه و دلخواه. و چه بسا گفته شود كه مصدرى است ريخته و قالب گرفته شده از ماده «كون»، نه از «مكن»، به توهم اصالت ميم. پس «تمكين» به معناى استقرار و ثبات دادن است، ثباتى كه باعث شود ديگر از مكانش كنده نشود و هيچ مانعى مزاحمتش نتواند كند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۹ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۴۹۹ </center> | ||
كلمه | كلمه «سَبَب»، به معناى وصله و وسيله است. پس معناى «ايتاء سبب از هر چيز»، اين مى شود كه: از هر چيزى كه معمولا مردم به وسيله آن متوسل به مقاصد مهم زندگى خود مى شوند، از قبيل: عقل و علم و دين و نيروى جسم و كثرت مال و لشگر و وسعت ملك و حُسن تدبير و غير آن. | ||
جمله مورد بحث، منتى است از خداى تعالى كه بر ذوالقرنين مى گذارد و با بليغ ترين بيان، امر او را بزرگ مى شمارد. نمونه هايى كه خداوند تعالى از سيره و عمل و گفتار او نقل مى كند كه مملو از حكمت و قدرت است، شاهد بر همين است كه غرض، بزرگ شمردن امر او است. | |||
«'''فَأَتْبَعَ سبَباً'''»: | «'''فَأَتْبَعَ سبَباً'''»: | ||
«اتباع» به معناى لاحق شدن است. يعنى ملحق به سببى شد. و به عبارتى ديگر: وصله و وسيله اى تهيه كرد كه با آن به طرف مغرب آفتاب سير كند و كرد. | |||
«''' | ==معناى «عين حمئة» و بيان موقعيت جغرافيایى آن== | ||
«'''حَتّى إِذَا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَغْرُبُ فى عَيْنٍ حَمِئَةٍ وَ وَجَدَ عِندَهَا قَوْماً'''»: | |||
كلمۀ «حتّى» دلالت مى كند بر اين كه فعلى در تقدير است و تقدير كلام «فَسَارَ حَتّى إذَا بَلَغَ: و سير كرد تا به مغرب آفتاب رسيد» مى باشد. و مراد از مغرب آفتاب، آخر معموره آن روز از ناحيه غرب است، به دليل اين كه مى فرمايد: «نزد آن مردمى را يافت». | |||
مفسران گفته اند: منظور از «عين حمئة»، چشمه اى داراى گل سياه، يعنى لجن است. چون «حمأة» به معناى آن است و مقصود از «عين»، دريا است. چون بسيار مى شود كه اين كلمه به دريا هم اطلاق مى گردد. | |||
و مقصود از اين كه فرمود: «آفتاب را يافت كه در دريایى لجندار غروب مى كرد»، اين است كه به ساحل دريايى رسيد كه ديگر ماوراى آن خشكى اميد نمى رفت، و چنين به نظر مى رسيد كه آفتاب در دريا غروب مى كند. چون انتهاى افق بر دريا منطبق است. | |||
بعضى هم گفته اند: چنين چشمه لجندارى با درياى محيط، يعنى اقيانوس | بعضى هم گفته اند: چنين چشمه لجندارى با درياى محيط، يعنى اقيانوس غربى، كه جزائر «خالدات» در آن است، منطبق است و جزائر مذكور، همان جزائرى است كه در هيأت و جغرافياى قديم، مبدأ طول به شمار مى رفت، و بعدها غرق شده و فعلا اثرى از آن ها نمانده است. | ||
ویرایش