تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۱۱: تفاوت میان نسخه‌ها

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۱۲۸ </center>

<span id='link84'><span>

اين قسمت از آيه ، علت نهى ((پيروى از غير علم (( را بيان مى كند و آنچه كه بر حسب ظاهر به چشم مى خورد وبه ذهن انسان تبادر دارد اين است كه ضمير در ((كان (( ودر ((عنه (( هر دوبه كلمه ((كل (( برمى گردد، كلمه ((عنه (( نائب فاعل است براى اسم مفعول (مسئولا) كه به گفته زمخشرى در كشاف بر آن مقدم شده است ، ويا آنكه قائم مقام نايب فاعل است ، وكلمه : ((اولئك (( اشاره است به گوش و چشم وقلب ، واگر با اين كلمه كه مخصوص اشاره به صاحبان عقل است اشاره به آنها كرده از اين جهت بوده كه در اين لحاظ كه لحاظ مسؤ ول عنه واقع شدن آنها است به منزله عقلااعتبار مى شوند، ونظائر آن در قرآن كريم بسيار است كه اشاره ويا موصول مخصوص صاحبان عقل در موردى كه فاقد عقل است به كار رفته باشد.

((ذم المنازل بعد منزلة اللوى

والعيش بعد اولئك الايام ((

((يعنى نكوهيده شد منزلها بعد از منزل لواى معهود ونيز نكوهيده و سرزنش گشت زندگى بعد از آن چند روز(( بنابراين ادعا، ((مسؤ ول (( وسؤ ال شده خود ((گوش ((، ((چشم (( و ((قلب (( خواهد بود كه از خود آنها پرسش مى شود، وآنها هم به نفع و يا ضرر آدمى شهادت مى دهند همچنانكه خود قرآن فرمود: ((و تكلّمنا ايديهم وتشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون ((

بعضى ديگر چنين به نظرشان رسيده كه ضمير ((عنه (( به ((كل (( برگشته وبقيه ضميرها به ((متابعت كننده غير علم (( (كه سياق بر آن دلالت دارد) برگشته است ، در نتيجه مسؤ ول همان ((متابعت كننده (( باشد كه از اومى پرسند كه چشم وگوش وفوآدش را چگونه استعمال كرد ودر چه كارهائى به كار برد، وبنابراين معنا، در آيه شريفه التفات وتوجهى از خطاب به غيبت به كار رفته ومى بايد گفته شود ((كنت عنه مسئولا(( وبه هر حال معناى بعيدى است .

تعليل نهى از پيروى از غير علم به : ((ان السمع والبصر والفوادكل اولئك كان عنه مسؤ ولا((

ومعناى صحيح همان است كه ما از نظر خواننده گذرانديم ، وحاصلش ‍ اين است كه : دنبال روى از چيرهائى كه علم به آنها ندارى نكن ، زيرا خداى سبحان به زودى از گوش وچشم وفوآد كه وسائل تحصيل علمند بازخواست مى فرمايد، وحاصل تعليل آنطور كه با مورد بسازد اين است كه گوش وچشم وفوآد نعمتهائى هستند كه خداوند ارزانى داشته است تا انسان به وسيله آنها حق را از باطل تميز داده وخود را به واقع برساند، وبه وسيله آنها اعتقاد وعمل حق تحصيل نمايد، وبه زودى از يك يك آنها بازخواست مى شود كه آيا در آنچه كه كار بستى علمى به دست آوردى يا نه ، واگر به دست آوردى پيروى هم كردى يا خير؟.

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه :۱۳۰ </center>

مثلا از گوش مى پرسند آيا آنچه شنيدى از معلومها ويقينها بود يا هر كس ‍ هر چه گفت گوش دادى ؟ واز چشم مى پرسند آيا آنچه تماشا مى كردى واضح ويقينى بود يا خير؟ واز قلب مى پرسند آنچه كه انديشيدى ويا بدان حكم كردى به آن يقين داشتى يا نه ؟ گوش وچشم وقلب ناگزيرند كه حق را اعتراف نمايند، واين اعضاء هم ناگزيرند حق را بگويند، وبه آنچه كه واقع شده گواهى دهند، بنابراين بر هر فردى لازم است كه از پيروى كردن غير علم بپرهيزد، زيرا اعضاء وابزارى كه وسيله تحصيل علمند به زودى عليه آدمى گواهى مى دهند، ومى پرسند آيا چشم و گوش وقلب را در علم پيروى كردى يا در غير علم ؟ اگر در غير علم پيروى كردى چرا كردى ؟ وآدمى در آن روز عذر موجهى نخواهد داشت .

وبرگشت اين معنا به اين است كه بگوئيم ((لاتقف ما ليس لك به علم فانّه محفوظ عليك فى سمعك وبصرك وفوآدك - پيروى مكن چيزى را كه علم به صحتش ندارى زيرا گوش وچشم ودل توعليه توشهادت خواهند داد(( وبنابراين ، آيه شريفه در معناى آيه ((حتى اذا ما جاوها شهد عليهم سمعهم وابصارهم وجلودهم بما كانوا يعملون ... وما كنتم تستترون ان يشهد عليكم سمعكم ولاابصاركم ولاجلودكم ولكن ظننتم انّ اللّه لايعلم كثيرا ممّا تعملون ، وذلكم ظنّكم الّذى ظننتم بربّكم ارديكم فاصبحتم من الخاسرين (( خواهد بود با اين تفاوت كه آيه مورد بحث ، فوآد را هم اضافه كرده وجزوگواهان عليه آدمى معرفى نموده ، چون فوآد همان است كه انسان هر چه را درك مى كند به وسيله آن درك مى كند واين از عجيب ترين مطالبى است كه انسان از آيات راجع به محشر استفاده مى كند،

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۱۳۱ </center>

كه خداى تعالى نفس انسانى انسان را مورد باز خواست قرار دهد واز او از آنچه كه در زندگى دنيا درك نموده بپرسد، واوعليه انسان كه همان خود اوست شهادت دهد.

پس كاملا روشن شد كه آيه شريفه از اقدام بر هر امرى كه علم به آن نداريم نهى مى فرمايد، چه اينكه اعتقاد ما جهل باشد ويا عملى باشد كه نسبت به جواز آن ووجه صحتش جاهل باشد، وچه اينكه ترتيب اثر به گفته اى داده كه علم به درستى آن گفتار نداشته باشد.

آن وقت ذيل آيه ، مطلب را چنين تعليل نموده كه چون خداوند تعالى از گوش وچشم وقلب پرسش مى كند، در اينجا جاى سوالى باقى مى ماند كه چطور پرسش از اين اعضاء را منحصر به صورتى كرده كه آدمى دنبال غير علم را بگيرد وحال آنكه از آيه شريفه ((اليوم نختم على افواههم و تكلّمنا ايديهم وتشهد ارجلهم بما كانوا يكسبون (( برمى آيد كه اعضاء وجوارح آدمى ، همه به زبان مى آيند. چه در آن عقايد واعمالى كه پيروى از علم شده باشد، وچه در آنها كه پيروى غير علم شده باشد.

در پاسخ مى گوئيم علت اعم آوردن براى تقليل يك امرى اخص ضرر ندارد، ودر آيه مورد بحث مى خواهد بفرمايد گوش وچشم وفوآد تنها در صورت پيروى غير علم مورد باز خواست قرار مى گيرند.

<span id='link86'><span>