تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۱۸: تفاوت میان نسخه‌ها

بنابراين معناى آيه اين مى شود كه ما بنى آدم را از بسيارى از مخلوقاتمان كه حيوان وجن بوده باشند برترى داديم ، واما بقيه موجودات كه در مقابل كلمه ((بسيار(( (كثير) قرار دارند يعنى ملائكه خارج از محل گفتارند، زيرا آنها موجوداتى نورى وغير مادى هستند وداخل در نظام جارى در اين عالم نيستند، وآيه شريفه هر چند در باره انسان بحث مى كند وليكن از اين نظر مورد بحث قرارش داده كه يكى از موجودات عالم مادى است كه اورا به نعمتهائى نفسى واضافى تكريم كرده است.

۱ - اينكه هر يك از دوكلمه : تفضيل وتكريم ناظر به يك دسته از موهبت هاى الهى است كه به انسان داده شده ، تكريمش به دادن عقل است كه به هيچ موجودى ديگر داده نشده ، وانسان به وسيله آن خير را از شر ونافع را از مضر ونيك را از بد تميز مى دهد، موهبت هاى ديگرى از قبيل تسلط بر ساير موجودات واستخدام و تسخير آنها براى رسيدن به هدفها از قبيل نطق وخط وامثال آن نيز زمانى محقق مى شود كه عقل باشد.

و اما تفضيل انسان بر ساير موجودات به اين است كه آنچه را كه به آنها داده از هر يك سهم بيشترى به انسان داده است ، اگر حيوان غذا مى خورد خوراك ساده اى از گوشت ويا ميوه ويا گياهان ويا غير آن دارد، ولى انسان كه در اين جهت با حيوان شريك است اين اضافه را دارد كه همان مواد غذائى را گرفته وانواع طعام هاى پخته و خام براى خود ابتكار مى كند، طعام هاى گوناگون وفنون مختلف ولذيذ كه نمى توان به شماره اش آورده براى خود اختراع مى نمايد و همچنين آشاميدنى ، وپوشيدنى ، واطفاء غريزه جنسى وطريقه مسكن گزيدن و رفتار اجتماعى در حيوانات وانسان بدين قياس است .

در مجمع البيان مى گويد: اگر گفته شود كه معناى تكريم وتفضيل يكى نيست ، زيرا اگر يكى بود چه جهت داشت كه تكرار شود؟ گفتن يكى از آن دو كافى بود.  

در جواب مى گوئيم : جمله ((كرّمنا(( صرف انعام را مى رساند بدون اينكه نظرى به برترى انسان نسبت به ساير موجودات داشته باشد، ولى تفضيل نظر به برترى دارد، واگر دومى را نمى گفت ، اين اشاره ظاهر نمى شد، بعضى هم گفته اند كه تكريم تنها شامل نعمت هاى دنيا مى شود، وتفضيل مربوط به نعمتهاى آخرت است ، بعضى ديگر گفته اند كه تكريم آن نعمتهائى است كه مصحح ومجوز تكليف شده وتفضيل نعمت تكليف (دين ) است كه به وسيله آن آدمى به منازل ورتبه هاى والا مى رسد.

اما اينكه گفته است كه تفضيل يك نكته اى را مى رساند كه تكريم فاقد آن است وآن عبارت از اين است كه ((نعمت مورد تفضيل بدون استحقاق داده شده ((! در جوابش مى گوئيم كه چنين چيزى را قبول نداريم ، ومى گوئيم تفضيل ، هم در نعمتهائى كه مفضل استحقاق آن را دارد اطلاق مى شود، وهم در نعمتهائى كه طرف استحقاق آن را نداشته باشد، واما آن وجوهى كه از ديگران نقل كرده هيچيك دليلى ندارد.

فخر رازى در تفسير خود در باره فرق ميان ((تكريم (( و ((تفضيل (( گفته قريب تر از هر معنا اين به نظر مى رسد كه گفته شود: ((خداى تعالى انسان را بر ساير حيوانات به امورى خلقى وطبيعى و ذاتى از قبيل عقل ونطق وخط وصورت زيبا وقامت موزون برترى داده است ، وهمه اينها را به وسيله عقل وفهم در اختيار آدمى قرار داده ، تا به وسيله آنها عقايد حق واخلاق فاضله را تحصيل كند»، اولى تكريم ودومى تفضيل است.

پس گوئى كه خواسته است بفرمايد: ما بشر را با در معرض كسب نجات وتقرب قرار دادن برترى داديم ، تا آنچه مايه نجات اواز بديها ومهالك است ومايه تقرب اواز نيكيها است به وسيله مبادى وابزارى كه در اختيارش قرار داده ايم كسب كند، حال وظيفه خود اوست كه شكر داده هاى ما را به جاى آورد، وآنچه را كه برايش خلق كرده ايم در همان موردى كه براى آن مورد خلقش كرديم به كار گيرد، يعنى خدا را به يگانگى بپرستد و چيزى شريك اوقرار ندهد، وبتهائى كه دارد كنار بگذارد.

و خلاصه اش اين است كه ميان تكريم (كرمنا) و تفضيل (و فضلناهم) فرق است اولى عبارت از امور ذاتى و ملحقات آن از غرائز است ، و دومى عبارت از امور كسبى است كه خود اوبايد تحصيل كند، وليكن خواننده گرامى توجه مى فرمايد كه هر چند به گفته اومواهبى كه در آدمى است دوجور است ، يكى امور ((ذاتى (( و ديگرى ((اكتسابى ((، وليكن اينكه مراد از تكريم اولى باشد ومراد از تفضيل دومى ، دليلى ندارد، وبلكه لغت عرب هم با آن سازگار نيست ، پس وجه صحيح در فرق بين اين دوكلمه همان است كه گفتيم.