۱۴٬۳۰۰
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۱۴ بخش۴۶: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←تمثيلى براى نفى الوهيت آلهه مشركان و بيان عدم دخالت آن ها در خلق و تدبير موجودات
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
==تمثيلى براى نفى الوهيت آلهه مشركان و بيان عدم دخالت آن ها در خلق و تدبير موجودات== | ==تمثيلى براى نفى الوهيت آلهه مشركان و بيان عدم دخالت آن ها در خلق و تدبير موجودات== | ||
«'''يَا أَيُّهَا | «'''يَا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاستَمِعُوا لَهُ'''»: | ||
كلمۀ «مَثَل»، به معناى وصفى است كه چيزى را در آن حالى كه هست، مجسم كند. چه اين كه آن وصف واقعيت خارجى داشته باشد، و چه اين كه صرف فرض و خيال باشد. مانند مَثَل هایى كه در قالب گفتگوى حيوانات يا جمادات با يكديگر مى آورند. و «ضرب مَثَل»، به معناى اين است كه مَثَل در اختيار طرف بگذارى، و گويى پيش روى او نصب كنى تا در آن تفكر و مطالعه كند. مانند زدن خيمه كه معنايش نصب آن است براى سكونت. | |||
و اين | و اين مَثَلى كه آيه مورد بحث از آن خبر مى دهد، قول خداوند متعال است كه مى فرمايد: «إنَّ الَّذِينَ تَدعُونَ مِن دُونِ اللّه لَن يَخلُقُوا ذُبَاباً وَ لَوِ اجتَمَعُوا لَهُ وَ إن يَسلُبُهُمُ الذُّبَابُ شَيئاً لا يَستَنقِذُوهُ مِنهُ»، و معنايش اين است كه: اگر فرض شود كه خدايان ايشان بخواهند يك مگس - كه ضعيف ترين حيوانات است - بيافرينند، به هيچ وجه قادر بر آن نيستند. حتى اگر يك پشه چيزى از ايشان را بردارد، نمى توانند از او بگيرند. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۷۸ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۷۸ </center> | ||
اين | اين وصف، حال خدايان دروغين ايشان را در قدرت بر ايجاد و تدبير امور، ممثّل مى كند كه نه قادر بر خلق مگس هستند و نه قادر بر آسان تر از آن، كه عبارت است از پس گرفتن چيزى كه مگس از ايشان ربوده و ضررى كه به ايشان رسانده است. حال چنين خدايانى، چگونه مستحق عبادت و دعا مى شوند؟ | ||
«''' | «'''ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطلُوبُ'''»: | ||
مقتضاى مقام اين است كه مراد از | مقتضاى مقام اين است كه مراد از «طالب»، آلهه باشد كه بت پرستان آن ها را مى خوانند. چون فرض اين است كه مگس چيزى از آلهه ربوده باشد و آلهه، قادر بر پس گرفتن آن نباشند. و نيز طالب خلقت پشه اى باشند و آلهه توانايى چنين كارى را نداشته باشند. و نيز «مطلوب»، مگس باشد كه مطلوب آلهه است، يا براى خلق كردن، و يا پس گرفتن چيزى كه ربوده. | ||
اين | اين جمله، نهايت درجه ضعف بت ها را مى رساند. چون در اين جمله، ضعف بت ها به حدى كه از ضعيف ترين حيوانات در نظر مردم ضعيف تر باشد، اثبات گرديده. | ||
«'''مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِىُّ عَزِيزٌ'''»: | «'''مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِىُّ عَزِيزٌ'''»: | ||
«قدر» هر چيزى، اندازه تعيين مقدار آن است و به طور كنايه در مقام و منزلتى كه اشياء بر حسب اوصاف و خصوصيات دارند، استعمال مى شود. مى گويند: «قدر الشئ حقّ قدره». يعنى: فلان چيز را آن طور كه در خور آن بود و سزاوارش بود، معرفى نمود. | |||
و «قدر خدا حق قدر»، اين است كه ملتزم شود به آنچه كه صفات علياى او اقتضاء دارد، و با او آن طور كه مستحق است، معامله كند به اين كه او را رب خود بگيرد و بس، و غير او را ربوبيت ندهد و او را به تنهايى بپرستد، به طورى كه هيچ سهمى از عبوديت به غير او ندهد. ولى مشركان، خدا را اين چنين نشناختند. چون اصلا او را نپرستيدند و او را رب خود نگرفتند، بلكه اصنام را ارباب گرفته و پرستيدند، با اين كه اقرار دارند كه بت ها قادر به خلقت يك مگس نيستند و حتى ممكن است يك مگس آن ها را ذليل كند و اين نهايت درجه ضعف و ذلت است و خداى سبحان، قوىّ عزيزى است كه تمامى خلايق و تدبير همه عالَم، به او منتهى مى شود. | |||
پس | پس اين كه فرمود: «مَا قَدَرُوا اللّهَ حَقَّ قَدرِه»، اشاره است به اين كه مشركان ملتزم به ربوبيت خداى تعالى نيستند، و از پرستش او اعراض دارند، و از اين رو است كه اصنام را آلهه و ارباب خود گرفته اند، و از ترس و طمع آن ها را مى پرستند و هيچ ترس و طمعى از خدا ندارند. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۷۹ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۷۹ </center> | ||
و | و جملۀ «إنَّ اللّهَ لَقَوِىٌّ عَزِيزٌ»، تعليل نفى سابق است و اگر «قوت» و «عزت» را مطلق آورده، براى اين است كه بفهماند او نيرويى است كه هرگز دچار ضعفى نمى شود، و «عزيزى» است كه هرگز ذلت به درگاه او راه ندارد. همچنان كه خودش فرموده: «أنَّ القُوَّةَ لِلّهِ جَمِيعاً». و نيز فرمود: «فَإنَّ العِزَّةَ لِلّهّ جَمِيعاً»، و اگر دو اسم مذكور را مختص به ذكر كرد و به جاى آن دو، اسم ديگرى را ذكر نكرد، بدين مناسبت است كه در مقابل ضعف و ذلت بت ها كه در مثل خاطرنشان شده بود، قرار بگيرند. | ||
پس | پس مشركان درباره پروردگار خود سهل انگارى كردند كه ميان خداى تعالى - كه نيرويى است كه هر چيزى بخواهد خلق مى كند و عزيزى است كه هيچ چيز بر او غالب نگشته، ذليل هيچ كس نمى شود - و ميان بت ها و آلهه - كه از خلقت پشه يا پس گرفتن چيزى از آن ها عاجزند - برابرى انداختند، و به اين هم قناعت نكردند، بلكه خدا را از بت ها هم كمتر گرفته، آن ها را ارباب گرفتند و خدا را ربّ ندانستند. | ||
«'''اللَّهُ يَصطفِى مِنَ الْمَلَائكةِ | «'''اللَّهُ يَصطفِى مِنَ الْمَلَائكةِ رُسُلاً وَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعُ بَصِيرٌ'''»: | ||
كلمۀ «اصطفاء»، به معناى گرفتن خالص هر چيز است. راغب گفته: «اصطفاء»، گرفتن صافى و خالص هر چيزى است، همچنان كه اختيار به معناى گرفتن خير هر چيزى است. و «اجتباء»، به معناى گرفتن جبايه هر چيزى است. | |||
پس | پس «اصطفاء خدا از ملائكه و از مردم رسولانى»، به معناى انتخاب و اختيار رسولانى از ميان آنان است، كه آن رسول صافى و خالص و صالح براى رسالت باشد. | ||
اين آيه و آيه | اين آيه و آيه بعدش، دو حقيقت را بيان مى كنند: | ||
پس | يكى اين كه: مسأله قرار دادن رسولان براى بشر، بر خدا واجب است. و يكى هم اين كه: واجب است كه اين رسولان معصوم باشند. و اين مطلب، آيه شريفه را به آيه قبل، كه آن نيز از مسأله رسالت بحث مى كرد و مى فرمود: «لِكُلّ أُمّةٍ جَعَلنَا مَنسَكاً هُم نَاسِكُوهُ» تا اندازه اى متصل و مربوط مى سازد. | ||
پس همان طور كه اشاره شد، اين آيه از دو مطلب خبر مى دهد: يكى اين كه: خدا را پيامبرانى است از جنس بشر و رسولانى است از ملك. دوم اين كه: اين رسالت، بدون قيد و شرط نيست كه هر جور شد، بشود و هر كس رسول شد، بشود، بلكه در تحت نظام اصطفاء قرار دارد، و آن كسى را انتخاب مى كند كه صالح براى اين كار باشد. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۸۰ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۴ صفحه ۵۸۰ </center> | ||
تقرير حجت و برهانى كه از | تقرير حجت و برهانى كه از جملۀ «إنَّ اللهَ سَمِيعٌ عَلِيم» براى اصل لزوم ارسال رُسُل استفاده مى شود، | ||
و | و جملۀ «إنَّ اللّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ»، اصل ارسال رسول را تعليل مى كند كه اصلا چرا بايد رسولانى مبعوث شوند، و بيانش اين است كه: | ||
نوع بشر به طور فطرى، محتاج به اين هستند كه خدا به سوى سعادتشان و كمالشان هدايت فرمايد، همان كمالى كه براى آن خلق شده اند. همان طور كه ساير انواع موجودات را هدايت كرده. پس مسأله احتياج به هدايت، حاجتى است عمومى و ظهور حاجت در آن ها است. | |||
به عبارتى ديگر: اظهار حاجت از ايشان، همان سؤال و درخواست رفع حاجت است و خداى سبحان، شنواى سؤال فطرى (و زبان حال) ايشان و بصير و بيناى به احتياج فطرى ايشان به هدايت است. | |||
پس مقتضاى «سميع» و «بصير» بودن او، اين است كه: رسولى بفرستد تا ايشان را به سوى سعادت و كمالشان هدايت كند. چون همه مردم شايستگى اتصال به عالم قدس را ندارند. زيرا اگر يكى از ايشان پاك است، ده ها ناپاك اند، و اگر يكى صالح باشد، صدها طالح در آن ها است. پس بايد يكى را خودش برگزيند. | |||
و «رسول»، دو نوع است: يكى از جنس فرشته، كه وحى را از ناحيه خدا گرفته، به رسول بشرى مى رساند. قسم دوم، رسول انسانى است كه وحى را از رسول فرشته اى گرفته، به انسان ها مى رساند. | |||
و كوتاه سخن | و كوتاه سخن اين كه فرمود: «إنَّ اللّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ»، متضمن حجت و برهانى است بر اصل لزوم ارسال رسولان، و اما حجت بر لزوم عصمت و اصطفاء رسل، آن مضمون جملۀ «يَعلَمُ مَا بَينَ أيدِيهِم وَ مَا خَلفَهُم» است. | ||
«'''يَعْلَمُ مَا بَينَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ إِلى اللَّهِ تُرْجَعُ الاُمُورُ'''»: | «'''يَعْلَمُ مَا بَينَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ إِلى اللَّهِ تُرْجَعُ الاُمُورُ'''»: | ||
از ظاهر سياق بر مى آيد كه ضمير جمع در هر دو كلمه | از ظاهر سياق بر مى آيد كه ضمير جمع در هر دو كلمه «أيدِيهِم» و «خَلفَهُم» به رسولان از ملك و انس برگردد، و آياتى ديگر هست كه شهادت مى دهد بر اين كه چنين تعبيرى درباره رسولان شده، يكى آيه سوره «مريم» است كه از ملائكه وحى حكايت مى كند كه گفته اند: «وَ مَا نَتَنَزَّلُ إلّا بِأمرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَينَ أيدِينَا وَ مَا خَلفَنَا»، و يكى ديگر آيه «فَلَا يُظهِرَ عَلَى غَيبِهِ أحَداً إلّا مَنِ ارتَضَى مِن رَسُولٍ فَإنَّهُ يَسلُكُ مِن بَينِ يَدَيهِ وَ مِن خَلفِهِ رَصَداً لِيَعلَمَ أن قَد أبلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِم وَ أحَاطَ بِمَا لَدَيهِم» است. | ||
<span id='link397'><span> | <span id='link397'><span> | ||
