۱۳٬۷۸۱
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۲: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←مراد از اينكه موسى«ع» بعد از قتل (خطأیی) مرد قبطى، گفت : »هذا من عمل الشيطان انه عدو مضل مبين»، و استغفار كرد
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۱۷۰: | خط ۱۷۰: | ||
<span id='link15'><span> | <span id='link15'><span> | ||
==مراد از | ==مراد از استغفار موسى«ع» بعد از قتل خطأیی مرد قبطى== | ||
«''' | «'''قَالَ هَذَا مِن عَمَلِ الشّيطَانِ إنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ'''» - لفظ «هَذَا»، اشاره به آن كتك كارى است، كه در ميان آن دو مخاصم واقع شده، و منجر به مرگ آن قبطى شده بود. و اين كه آن را به نوعى نسبت به عمل شيطان نسبت داد، و صريحا نفرمود «اين عمل شيطان است»، بلكه فرمود: | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۳ </center> | ||
«اين، از عمل شيطان است»، و با در نظر گرفتن اين كه كلمۀ «مِن» ابتدايى است، و معناى جنس و يا منشأ بودن را مى رساند، اين معنا را افاده مى كند كه: | |||
اين كتك كارى كه در ميان آن دو اتفاق افتاده بود، از جنس عملى است كه به شيطان نسبت داده مى شود، و يا از عمل شيطان ناشى مى گردد. چون شيطان است كه در ميان آن دو عداوت و دشمنى افكنده و به كتك كارى يكديگر وادارشان كرده است و كار بدان جا منجر شد كه موسى مداخله كرد. و مرد قبطى به دست او كشته شد، و موسى دچار خطر و گرفتارى سختى گرديد. | |||
و | آرى، موسى مى دانست كه اين جريان پنهان نمى ماند، و به زودى قبطيان عليه او مى شورند. و اشراف و درباريان و فرعون، از او و از هر كسى كه در جريان مزبور مداخله داشته، شديدترين انتقام را خواهند گرفت. | ||
اين جا بود كه متوجه شد در آن مشتى كه به آن مرد قبطى زد كه اين كار او را در معرض هلاكت قرار داد، اشتباه كرده و اين وقوع در اشتباه را به خدا نسبت نمى دهد. براى اين كه خداى تعالى، جز به سوى حق و صواب راهنمايى نمى كند. لذا حكم كرد به اين كه اين عمل، منسوب به شيطان است. | |||
و اين عمل (كشتن قبطى)، هرچند نافرمانى موسى نسبت به خداى تعالى نبود، براى اين كه اولا خطأى بود، نه عمدى. و ثانيا جنبه دفاع از مرد اسرائيلى داشت، و مرد كافر و ظالمى را از او دفع كرد. وليكن در عين حال، اين طور هم نبوده كه شيطان در آن هيچ مداخله اى نداشته باشد. | |||
چون شيطان همان طور كه از راه وسوسه، آدمى را به گناه و نافرمانى خدا وا مى دارد، همچنين او را به هر كار مخالف صواب نيز وادار مى كند. كارى كه گناه نيست، ليكن انجامش مايه گرفتارى و مشقت است. همچنان كه آدم و همسرش را از راه خوردن آن درخت ممنوع، گرفتار نمود، و كار آنان را به آن جا كشانيد كه از بهشت بيرون شوند. | |||
پس در حقيقت، جملۀ «هَذَا مِن عَمَلِ الشَّيطَان»، اظهار انزجار موسى «عليه السلام» است، از آنچه واقع شد كه آن دو نفر به جان هم افتادند و او ناگزير به مداخله گرديد و كار به كشته شدن قبطى انجاميد. و خلاصه، انزجار از اين گرفتارى سخت و ندامت از آن است. | |||
و اين كه فرمود: «إنّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ»، اشاره است از آن جناب به اين كه اين كارى كه از او سر زد، نوعى ضلالت است، كه به شيطان منسوب است، هرچند كه نافرمانى كه موجب مؤاخذه است نبود، بلكه صرفا اشتباه بود. ليكن همين اشتباه هم منسوب به خدا نيست، بلكه منسوب به شيطان است، كه دشمن و گمراه كننده آشكار است، و اين واقعه كار اشتباه و از سوء تدبير او بود، كه او را به عاقبت وخيم مبتلا مى كرد. | |||
و به همين جهت، وقتى فرعون به وى اعتراض كرد و گفت: «وَ فَعَلتَ فَعلَتَكَ الَّتِى فَعَلتَ وَ أنتَ مِنَ الكَافِرِين: تو همانى كه آن كار را كردى، و نعمت و خوبی هاى مرا در حق خودت كفران نمودى»، در پاسخ فرمود: «فَعَلتُهَا إذاً وَ أنَا مِنَ الضَّالّين: من اگر آن كار را كردم، وقتى كردم كه از گمراهان بودم». | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۴ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۴ </center> | ||
«'''قَالَ | «'''قَالَ رَبّ إِنّى ظلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ'''»: | ||
اين جمله، اعترافى از آن جناب نزد پروردگارش است، به اين كه: به نفس خود ستم كرده. چون نفس خود را به خطر انداخته بود، و از اين اعتراف بر مى آيد كه درخواست كرده و گفته: «فَاغفِر لِى»، معنايش مغفرت مصطلح و آمرزش گناه نيست، بلكه مراد از آن، اين است كه: خدايا! اثر اين عمل را خنثى كن، و مرا از عواقب وخيم آن خلاص گردان، و از شرّ فرعون و درباريانش نجات بده. و اين معنا از آيه «وَ قَتَلتَ نَفساً فَنَجَّينَاكَ مِنَ الغَمّ»، به خوبى استفاده مى شود. | |||
اين | و اين اعتراف به ظلم، و درخواست مغفرت، نظير همان طلب مغفرتى است كه قرآن كريم، از آدم و همسرش حكايت كرده و فرموده: «قَالَا رَبَّنَا ظَلَمنَا أنفُسَنَا وَ إن لَم تَغفِر لَنَا وَ تَرحَمنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الخَاسِرِينَ». | ||
«'''قَالَ رَبّ بِمَا أَنْعَمْت عَلىَّ فَلَنْ أَكُونَ ظهِيراً لِّلْمُجْرِمِينَ'''»: | |||
وجوه گفته شده در معنای آيه: «قال رب بما انعمت على فلن اكون ظهيرا للمجرمين» | |||
بعضى از | بعضى از مفسران گفته اند: «حرف «باء» در جملۀ «بِمَا أنعَمتَ»، براى سببيت است، و معنايش اين است كه: پروردگارا! به سبب آنچه بر من انعام كردى، اين عهد براى تو، بر عهده من باشد كه هرگز ياور مجرمان نباشم». و بنابراين معنا، جملۀ مورد بحث، عهدى است از آن جناب با خداى تعالى. | ||
بعضى ديگر گفته اند: | بعضى ديگر گفته اند: «باء» در جملۀ مزبور، براى قسم است، كه جواب آن حذف شده، و معناى آيه اين است كه: سوگند مى خورم به آن نعمت ها كه به من ارزانى داشتى، كه هر آينه توبه كنم، و يا امتناع بورزم از اين كه پشتيبان مجرمان باشم». | ||
بعضى ديگر گفته اند كه : | بعضى ديگر گفته اند كه: «باء» براى قسم هست، ولى قسم استعطافى است. و قسم استعطافى، آن سوگندى است كه در انشاء واقع مى شود. مثل اين كه به كسى بگويى: «بِالله زُرنِى: تو را به خدا، سراغم بيا». و معناى آيه بنابر اين احتمال، اين مى شود كه: پروردگارا! تو را سوگند مى دهم كه بر من عطوفت كنى، و مرا حفظ فرمايى، تا در نتيجه پشتيبان مجرمان نباشم». | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۵ </center> | ||
از ميان اين چند وجه | از ميان اين چند وجه، وجه اوّلى، بهتر است. براى اين كه مراد از جملۀ «بِمَا أنعَمتَ عَلَىّ»، بنا به گفته اين مفسران - انعام خدا به وى است. يا به اين كه: او را در كودكى از شرّ فرعون حفظ كرد، و به مادرش برگردانيد. و يا به اين كه توبه اش را از قتل قبطى قبول نمود و او را بخشيد. | ||
البته بنابر اين كه از راه الهام يا خواب و امثال آن علم پيدا كرده باشد به اين كه خداى تعالى، او را آمرزيده است، و هر يك از اين دو احتمال باشد، سوگند او، سوگند به غير خداى تعالى بوده، و معناى كلامش اين مى شود كه: | |||
سوگند مى خورم به اين كه مرا حفظ كردى كه... و يا سوگند مى خورم به اين كه مرا آمرزيدى كه...، و اين قسم سوگند در كلام خداى تعالى سابقه ندارد، و هيچ معهود نيست كه از كسى حكايت كرده باشد، كه به غير خود او، سوگند خورده باشد. به همين جهت است كه گفتيم وجه اول بهتر است. چون بنابر وجه اول، اصلا حرف (باء)، براى سوگند نيست، تا اين اشكال متوجه شود. | |||
مراد از ((مجرمين (( در قول موسى (ع ) (فلن اكون ظهيرا للمجرمين ) | مراد از ((مجرمين (( در قول موسى (ع ) (فلن اكون ظهيرا للمجرمين ) | ||
بعضى ديگر گفته اند: | «'''فَلَن أكُونَ ظَهِيراً لِلمُجرِمِين'''» - بعضى از مفسران گفته اند: «مراد از «مجرم»، آن كسى است كه غير خودش را به جرم وادار سازد، و يا يارى او به جرم كشيده شود. مانند همان اسرائيلى كه مرد قبطى با او در افتاد، و يارى كردن موسى از وى، موسى را دچار دردسر و ارتكاب جرم ساخت. پس در حقيقت، در كلمۀ «مُجرِمِين» در اين جمله، مجازى در نسبت به كار رفته. چون آن مرد اسرائيلى مجرم نبود، بلكه سبب شد تا موسى مرتكب جرم شود». | ||
بعضى ديگر گفته اند: «مراد از «مُجرِمِين»، فرعون و قوم اوست، و معناى جمله، اين است كه: سوگند مى خورم به انعامت بر من، كه توبه كنم، و ديگر با مصاحبت و ملازمت، ياور و كمك كار فرعون و قومش نشوم، و ديگر - مانند سابق - نزدش نروم، و ملازمش نشوم، و خلاصه سياهى لشكرش نگردم». | |||
مفسر | مفسر ديگر، اين وجه را رد كرده به اين كه: «اين وجه، هيچ تناسبى با مقام ندارد». | ||
اما آنچه حق مطلب | اما آنچه حق مطلب است، اين است كه: جملۀ «رَبّ بِمَا أنعَمتَ عَلَىّ فَلَن أكُونَ ظَهِيراً لِلمُجرِمِين»، عهد و پيمانى است از سوى موسى، كه ديگر هيچ مجرمى را در جرمش كمك | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۶ </center> | ||
نكند، تا شكر | نكند، تا شكر نعمت هايى را كه به وى ارزانى داشته، به جا آورده باشد. | ||
و مراد از «نعمت» - با در نظر گرفتن اين كه قيدى به آن نزده - ولايت الهى است. زيرا جملۀ «فَأُولَئِكَ مَعَ الّذِينَ أنعَمَ اللهُ عَلَيهِم مِنَ النّبِيّينَ وَ الصّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِين»، شهادت مى دهد بر اين كه «الَّذِينَ أنعَمَ اللهُ عَلَيهِم»، عبارتند از: نبيين و صديقين و شهداء و صالحين. | |||
و اين | و اين نامبردگان، اهل صراط مستقيم اند، كه به حكم آيه: «إهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيم * صِرَاطَ الّذِينَ أنعَمتَ عَلَيهِم غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِم وَ لَا الضَّالّين»، از ضلالت و غضب خدا ايمن اند، و ترتب امتناع از يارى كردن مجرمان، بر انعام به اين معنا، ترتب روشنى است، كه هيچ خفايى در آن نيست. | ||
از همين جا معلوم مى شود كه مراد از | از همين جا معلوم مى شود كه مراد از مجرمان، امثال فرعون و درباريان اويند، نه امثال آن مرد اسرائيلى، كه حضرت او را يارى كرد. چون نه يارى كردن موسى از اسرائيلى، جرم بود و نه سيلى زدنش به قبطى، تا از آن اعمال توبه كند. و چگونه ممكن است مرتكب جرم شده باشد، با اين كه او، از اهل صراط مستقيم است، كه هرگز معصيت خداوند نمى كنند تا گمراه شوند، و خداوند در قرآن تصريح كرده بر اين كه آن جناب از مخلصانى بوده، كه شيطان راهى به اغواى آنان ندارد، و فرموده: «إنّهُ كَانَ مُخلَصاً وَ كَانَ رَسُولاً نَبِيّاً». | ||
و اگر قرآن | و نيز در همين چند آيه قبل تصريح كرد بر اين كه به او حكم و علم داد و او از نيكوكاران و از متقيان بود، و چنين كسى را هرگز تعصب فاميلى و يا غضب بيجا گمراه نمى كند. و او را به يارى مجرم در جرمش وا نمى دارد. | ||
و اگر قرآن كلمۀ «قال» را در حكايت كلام آن جناب، سه مرتبه تكرار كرده و فرمود: «قَالَ هَذَا مِن عَمَلِ الشّيطَان»، و «قَالَ رَبّ إنّى ظَلَمتُ نَفسِى»، و «قَالَ رَبّ بِمَا أنعَمتَ عَلَىّ»، براى اين است كه: سياق در اين سه جمله، مختلف است. چون در جمله اول، حكم و قضاوت او را حكايت كرده، و در جمله دوم، استغفار و دعايش را. و در جمله سوم، عهد و پيمانش را. | |||
«'''فَأَصبَحَ فى الْمَدِينَةِ خَائفاً يَترَقَّب فَإِذَا الَّذِى استَنصرَهُ بِالاَمْسِ يَستَصرِخُهُ قَالَ لَهُ مُوسى إِنَّك لَغَوِىُّ مُّبِينٌ'''»: | «'''فَأَصبَحَ فى الْمَدِينَةِ خَائفاً يَترَقَّب فَإِذَا الَّذِى استَنصرَهُ بِالاَمْسِ يَستَصرِخُهُ قَالَ لَهُ مُوسى إِنَّك لَغَوِىُّ مُّبِينٌ'''»: | ||
كلمۀ «أصبَحَ» را مقيد كرد به «فِى المَدِينَة» تا دلالت كند بر اين كه موسى «عليه السلام» بعد از آن جريان، ديگر به سوى قصر فرعون (خانه اى كه تا آن روز از عمرش در آن جا زندگى مى كرد)، برنگشت و شب را در شهر مصر به سر برد. | |||
و كلمه «استصراخ»، به معناى استغاثه به صداى بلند است، كه از «صراخ»، به معناى صيحه و فرياد مشتق شده. و كلمه «غوايت»، به معناى خطاى از راه راست و صواب است، به خلاف «رشد»، كه به معنى راه راست يافتن است. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۷ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۷ </center> | ||
و معناى آيه اين است كه : موسى آن شب را در شهر به صبح رسانيد، - و به كاخ فرعون برنگشت - و همه شب را با ترس و نگرانى بسر برد، و همينكه صبح شد، دوباره همان مردى كه ديروز او را به يارى خود طلبيد، با صداى بلند از او يارى خواست ، كه اينك مرا از چنگال يك قبطى ديگر نجات بده ، موسى از در توبيخ و سرزنش به او گفت : راستى كه تو آشكارا گمراه هستى ، كه نمى خواهى راه رشد و صواب را پيش گيرى ، و اين توبيخ بدين جهت بود كه او با مردمى دشمنى و مقاتله مى كرد كه از دشمنى و كتك كارى با آنان جز شر و فساد برنمى خاست | و معناى آيه اين است كه : موسى آن شب را در شهر به صبح رسانيد، - و به كاخ فرعون برنگشت - و همه شب را با ترس و نگرانى بسر برد، و همينكه صبح شد، دوباره همان مردى كه ديروز او را به يارى خود طلبيد، با صداى بلند از او يارى خواست ، كه اينك مرا از چنگال يك قبطى ديگر نجات بده ، موسى از در توبيخ و سرزنش به او گفت : راستى كه تو آشكارا گمراه هستى ، كه نمى خواهى راه رشد و صواب را پيش گيرى ، و اين توبيخ بدين جهت بود كه او با مردمى دشمنى و مقاتله مى كرد كه از دشمنى و كتك كارى با آنان جز شر و فساد برنمى خاست | ||
