تفسیر:المیزان جلد۱۶ بخش۱۸: تفاوت میان نسخه‌ها

==مرگ براى شما قطعى است پس خد را براى آخرت مهيا سازيد ==

كلُّ نَفْسٍ ذَائقَةُ الْمَوْتِ ثمَّ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ

اين آيه شريفه امر سابق را كه مى فرمود: ((فاياى فاعبدون (( تاكيد مى كند، و در عين حال زمينه را براى آيه بعد كه مى فرمايد: ((الذين صبروا...((، آماده مى سازد

و جمله ((كل نفس ذائقه الموت ((، از باب استعاره به كنايه است (گويا مرگ را تشبيه كرده به چيزى كه چشيدنى باشد آن گاه حكم كرده به اينكه اين چشيدنى را همه خواهند چشيد و خلاصه مرگ عمومى است ) و مراد اين است كه هر كس به زودى و به طور قطع خواهد مرد، و اگر دنباله آن فرمود: ((ثم الينا ترجعون - سپس به سوى ما برمى گرديد((، اين التفات از ((متكلم وحده (( به ((متكلم مع الغير(( به خاطر اين است كه عظمت رجوع به خدا را برساند

و حاصل معناى آيه اين مى شود كه : زندگى دنيا جز ايامى ناچيز نيست ، و مرگ دنبال سر است ، و دنبال آن رجوع به سوى ما براى حساب ، پس ‍ زينت و جلوه زندگى دنيا كه يك زينت فانى است شما را از آمادگى براى لقاى خدا باز ندارد، و آن آمادگى اين است كه به خدا ايمان بياوريد، و عمل صالح كنيد، كه سعادت ابدى دارد و محروميت از او شقاوت و هلاكت دائمى دارد

وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الجَْنَّةِ غُرَفاً ...

اين آيه اجر ايمان و عمل صالح را بيان مى كند، البته اجر بعد از مرگ و بازگشت به خدا، و با اين بيان بندگان خدا و مؤ منين را تشويق به صبر در راه او، و توكل بر او مى كند، و جمله ((لنبوئنهم (( از مصدر ((نبوئه (( است ، كه به معناى جاى دادن ، و منزل دادن كسى است براى هميشه ، و كلمه ((غرف (( جمع ((غرفه (( است ، كه به معناى خانه بسيار زيبايى است كه در بلندى قرار داشته باشد

خداى تعالى در اين آيه نخست پاداش آنهايى را كه ايمان آورده ، و عمل صالح كرده اند، بيان مى كند، و سپس آنان را عامل مى خواند، و مى فرمايد: ((و نعم اجر العاملين - چه خوب است پاداش ‍ عاملان ((، آنگاه همين عاملان را تفسير مى كند به ((الذين صبروا و على ربهم يتوكلون - كسانى كه صبر مى كنند، و بر پروردگار خود توكل مى نمايند(( و با اين بيان صبر و توكل را دو تا از خصايص مؤ منين دانسته ، و با اين اشاره ها فهمانده است كه مومن وقتى كه در راه خدا صبر كند، و بر خدا توكل نمايد، از ايمان خود راضى مى شود، پس بر هر مومن است ، كه تا آنجا كه راهى براى دين دارى خود مى يابد، دين دارى را از دست نداده ، بر هر اذيت و جفايى صبر كند، و چون كارد به استخوانش رسيد، و ديگر نتوانست مراسم دينى خود را در وطن خود به پاى دارد، آن وقت بايد از وطن بيرون شده و به سرزمينى ديگر مهاجرت كند، و بر دشوارى و تعب و رنج غربت نيز صبر كند

الَّذِينَ صبرُوا وَ عَلى رَبهِمْ يَتَوَكلُونَ

اين جمله بيان گر اوصاف عاملان است ، نكته اى كه در اينجا تذكرش ‍ لازم است ، اين است كه : هر چند صبر عمومى است ، و شامل صبر بر مصيبت ، و صبر بر اطاعت خدا، و صبر بر ترك معصيت او مى شود، و ليكن مورد آيه صبر بر مصيبت است ، چون مناسب با حال مومنينى كه در مكه در چنگ مشركين قرار گرفته بودند، و به حكم اين آيات ماءمور به هجرت شده بودند، صبر بر مصيبت است

وَ كَأَيِّن مِّن دَابَّةٍ لا تحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السمِيعُ الْعَلِيمُ

كلمه ((كاين (( بسيارى هر چيزى را مى رساند، و به معناى ((چه بسيار(( است و منظور از حمل رزق ، ذخيره كردن آن است ، همان طور كه انسانها و بعضى از حيوانات مانند مورچه و موش و زنبور عسل رزق خود را ذخيره مى كنند

در اين آيه شريفه مؤ منين را دلخوشى و دلگرمى مى دهد، تا اگر خواستند در راه خدا مهاجرت كنند از جهت رزق نگرانى نداشته باشند، و بدانند هر جا باشند خدا رزقشان را در آنجا مى دهد، و يقين داشته باشند كه از گرسنگى نخواهند مرد، و بدانند كه رازقشان پروردگارشان است ، نه آب و خاكشان ، و به اين منظور مى فرمايد: چه بسيار از جنبدگانند كه رزق خود را ذخيره نمى كنند، بلكه خدا روز به روز رزقشان را مى رساند، شما انسانها نيز هر چند كه ذخيره مى كنيد، ولى بايد بدانيد كه روزى دهنده شما خدا است ، و او شنوا و داناست

در اينكه دو نام بزرگ از اسامى خدا در خاتمه آيه قرار گرفته ، اشاره است به برهان بر مضمون آيه ، چون مضمون آيه اين بود كه انسان و ساير حيوانات محتاج به رزقند، و رزق خود را به زبان حاجت (نه زبان سر) از خدا مى خواهند، و خدا حاجتشان را برآورده مى سازد، براى اينكه او هم داناى به حوائج خلق خويش است ، و هم شنواى حاجت آنان است ، پس به مقتضاى اين دو اسم آنان را روزى مى دهد

بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات : ((الم تكن ارض الله واسعة ...(( و((كل نفس ذائقة الموت (( و ((كاءين من دابه لاتحمل رزقها...((

در تفسير قمى و در روايت ابى الجارود، از امام باقر (عليه السلام ) آمده ، كه در ذيل آيه ((يا عبادى الذين آمنوا ان ارضى واسعه ((، مى فرمود: هرگز ملوك ستمگر و فاسق را اطاعت مكنيد، و اگر ترسيديد كه شما را از دين داريتان جلوگيرى كنند، زمين من فراخ است ، از سرزمينى كه زير سلطه آن فاسق است ، بيرون شويد، و در همين معنا است كه خداى تعالى مى فرمايد: ((فيم كنتم قالوا كنا مستضعفين فى الارض - در چه حالى بوديد، گفتند در زمين زير دست ستمگران بوديم (( مى فرمايد ((الم تكن ارض الله واسعه فتهاجروا فيها - آيا زمين خدا فراخ نبود كه در آن مهاجرت كنيد، و نقل مكان دهيد((

و در مجمع البيان از امام ابو عبدالله (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود: معناى آيه اين است كه وقتى در زمين خدا عصيان مى شود، و تو در آن سرزمين زندگى مى كنى ، از آنجا بيرون شو و به جاى ديگر نقل مكان كن

همه انسانها مى ميرند حتى پيامبران ((انك ميت و انهم ميتون ((

و در عيون به سند خود از حضرت رضا (عليه السلام ) روايت كرده كه فرمود: رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) فرمود: وقتى آيه ((انك ميت و انهم ميتون (( نازل شد، من عرضه داشتم : پروردگارا آيا همه خلايق تا آخرين نفر مى ميرند؟ و انبياء باقى مى مانند؟ در جوابم اين آيه نازل شد: ((كل نفس ذائقه الموت ((

مؤ لف : اين روايت را الدر المنثور هم از ابن مردويه ، از على (عليه السلام ) روايت كرده ، ولى متن روايتش بى اشكال نيست ، براى اينكه جمله ((انك ميت و انهم ميتون (( صريحا مى گويد: تو هم مى ميرى ، انبياى گذشته را هم كه آن جناب مى دانست مرده اند، ديگر جاى اين سوال نيست كه بپرسد آيا همه مردم مى ميرند، و انبياء باقى مى مانند؟ تا در پاسخش آيه نازل شود، كه ((كل نفس ذائقه الموت - هر كسى چشنده مرگ خواهد بود((

رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) خرماهاى ريخته را جمع مى كرد و مى خورد، پس به من فرمود: اى پسر عمر! چرا نمى خورى ؟ عرضه داشتم ميل ندارم ، فرمود ولى من ميل دارم چون امروز صبح چهارمين روزى بود كه غذا نخورده بودم ، با اينكه اگر مى خواستم و دعا مى كردم كه خدا مانند ثروت كسرى و قيصر را به من بدهد هر آينه مى داد، ولى نخواستم ، و در مقابل من كسانى خواهند بود و تو آنها را ديدار خواهى كرد كه روزى يك سال خود را زير سر مى گذارند، و ذخيره مى كنند، به خاطر اينكه نصيبشان كم است ، ابن عمر مى گويد: به خدا سوگند از آن جا برنخاستيم ، تا اينكه آيه ((و كاين من دابه لا تحمل رزقها الله يرزقها واياكم ، و هو السميع العليم (( نازل شد

در الدر المنثور هم اين روايت را نقل كرده ، و سپس در سند آن ايراد گرفته . و علاوه بر ضعف سند، اصلا مضمونش با واقع شدن آيه در سياق آيات قبلش نمى سازد