البقرة ٥٧
ترجمه
| البقرة ٥٦ | آیه ٥٧ | البقرة ٥٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«ظَلَّلْنَا»: سایه‌بان کردیم. «الْغَمَامَ»: ابر. «الْمَنَّ»: ترنجبین. گزنگبین. «الْسَّلْوَی»: پرنده بلدرچین. سُمانی.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ إِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ... (۲) هَلْ يَنْظُرُونَ إِلاَّ أَنْ... (۲) لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِي... (۴)
تفسیر
نکات آیه
۱ - قوم موسى پس از نجات از سلطه فرعونیان و گذر از دریا، در بیابانها به گرماى سوزان خورشید گرفتار شدند. (و ظللنا علیکم الغمام) «تظلیل» «مصدر ظللنا» - که به معناى سایه قرار دادن مى باشد - گویاى این است که: قوم موسى پس از گذشتن از دریا، در جایى که سقف و داراى سایه بانى باشد سکونت نکردند و لذا کلمه «بیابانها» در برداشت آورده شد.
۲ - خداوند، با سایه گستر ساختن ابرها بر قوم موسى آنان را از تابش سوزان خورشید رهایى بخشید. (و ظللنا علیکم الغمام) غمامة به معناى ابر و جمع آن غمام است (لسان العرب). برخى از اهل لغت بر آنند که غمامة به معناى ابر سفید مى باشد.
۳ - خداوند، براى تغذیه قوم موسى - به هنگام عبورشان از صحرا - براى آنان «منّ» (ترنجبین) و «سلوى» (بلدرچین) فرو فرستاد. (و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى) کلمه «منّ» در لغت به ترنجبین و نیز به شربتى شیرین، همانند عسل معنا شده است و در معناى «سلوى» گفته شده که پرنده اى است سفید رنگ همانند بلدرچین و برخى نیز گفته اند «سلوى» همان بلدرچین است.
۴ - طبیعت و جهان هستى در اختیار خداوند و تحولات آن به دست اوست. (و ظللنا علیکم الغمام و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى)
۵ - نزول «منّ» و «سلوى» بر بنى اسرائیل و نجاتشان از حرارت شدید خورشید با ابرهاى سایه گستر، پس از حادثه صاعقه زدگى و زنده شدن آنان بود. (ثم بعثنکم ... و ظللنا علیکم الغمام) عطف جمله «ظللنا ...» بر «بعثناکم ...» اقتضا مى کند که گفته شود: داستان سایه گستر شدن ابرها و نزول «منّ» و «سلوى» پس از داستان صاعقه، تحقق یافته باشد.
۶ - قرار دادن ابرهاى سایه گستر و نازل کردن «منّ» و «سلوى» از معجزات ارائه شده به قوم موسى (و ظللنا علیکم الغمام و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى)
۷ - «منّ» و «سلوى» دو خوراکى پاکیزه و از روزیهاى عطا شده به قوم موسى (و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى کلوا من طیبت ما رزقنکم)
۸ - بهره گیرى از «منّ» و «سلوى» و روزیهاى پاکیزه و حلال توصیه خداوند به بنى اسرائیل (کلوا من طیبت ما رزقنکم) برداشت فوق با توجّه به فعل امر «کلوا» استفاده شده است.
۹ - خداوند، روزى دهنده به بندگان خویش است. (ما رزقنکم)
۱۰ - دسترسى قوم موسى به غذاهاى طیب و غیر طیب (حلال و حرام) در پى عبورشان از دریا و دوران صحراگردى (کلوا من طیبت ما رزقنکم) آوردن کلمه «طیبات» و اضافه کردن آن به «ما رزقناکم» بیانگر برداشت فوق است.
۱۱ - قوم موسى با بهره گیرى از خوراکیهاى حرام و غیر طیب، از دستور خدا سرپیچى کردند. (کلوا من طیبت ما رزقنکم و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون) ستمکار خواندن قوم موسى مى تواند در ارتباط با جمله «کلوا من طیبات ...» لحاظ شود. در این صورت مراد از ستمکارى آنان، استفاده از خوراکیهاى حرام و غیر طیب است و نیز مى تواند در ارتباط با نعمتهاى متعددى که در این آیه و آیات قبل مطرح شده است، لحاظ شود. بر این اساس مراد از ستمگرى آنان، ناسپاسى در برابر نعمتهاى الهى است. برداشت فوق ناظر به وجه اول است.
۱۲ - قوم موسى با بهره گیرى حرام از «منّ» و «سلوى» مرتکب گناه شده، بر خود ستم کردند.* (کلوا من طیبت ما رزقنکم و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون) جمله «و لکن کانوا ...» دلالت بر آن دارد که قوم موسى مرتکب حرام خوارى شدند. به نظر مى رسد از مصداقهاى حرام خوارى آنان - به قرینه وقوع جمله مذکور پس از بیان نزول منّ و سلوى - بهره گیرى حرام از منّ و سلوى، همانند تجاوز به سهم دیگران باشد.
۱۳ - قوم موسى در برابر نعمتهاى الهى، مردمى ناسپاس بودند. (ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون) برداشت فوق مبتنى بر این است که جمله «ما ظلمونا و لکن ...» در ارتباط با فرازهایى که بیانگر نعمتهاى الهى است، لحاظ شود.
۱۴ - بهره گیرى از نعمتها و روزیهاى حلال و پاکیزه، توصیه خداوند به بندگان (کلوا من طیبت ما رزقنکم)
۱۵ - سپاسگزارى از خداوند در برابر نعمتهاى او، وظیفه اى است بر عهده بندگان (و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون)
۱۶ - ناسپاسى قوم موسى و تمردشان از دستورات خداوند، هیچ زیانى را متوجّه ساحت قدس خدا نکرد. (و ما ظلمونا)
۱۷ - ناسپاسى قوم موسى و تمردشان از فرمانهاى خدا، ستمى بود که آنان بر خودشان روا داشتند. (و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون)
۱۸ - بازگشت زیان معصیت به گنهکار است نه متوجّه ساحت قدس خداوند (و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون)
۱۹ - تخلف از فرمانهاى خدا و ناسپاسى در برابر نعمتهاى او، ظلمى است از ناحیه انسان به خویشتن (و لکن کانوا أنفسهم یظلمون)
۲۰ - ضرورت پرهیز از خوراکیهاى ناپاک و غیر طیب (کلوا من طیبت ... و ما ظلمونا و لکن کانوا أنفسهم یظلمون)
روایات و احادیث
۲۱ - «عن أمیرالمؤمنین (ع) ... قد أخبر اللّه فى کتابه حیث یقول: «و ظللنا علیکم الغمام و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى» فهذا بعد الموت إذ بعثهم;[۱] از امیرالمؤمنین (ع) درباره «و ظللنا علیکم الغمام و أنزلنا علیکم المنّ و السلوى» روایت شده که: این «نعمتها» بعد از آن بود که خدا آنان را پس از مرگشان زنده کرد».
۲۲ - از امام صادق(ع) روایت شده که: «کان ینزل المنّ على بنى اسرائیل من بعد الفجر إلى طلوع الشمس ...;[۲] «منّ» بر بنى اسرائیل بعد از سپیده صبح تا طلوع خورشید نازل مى شد ...».
موضوعات مرتبط
- آفرینش: منشأ تحولات آفرینش ۴
- ابر: سایه ابر ۲
- انسان: مسؤولیت انسان ۱۵
- بنى اسرائیل: ابتلاى بنى اسرائیل به گرما ۱; احیاى بنى اسرائیل ۵، ۲۱; بنى اسرائیل در بیابان ۳، ۱۰; بنى اسرائیل و خوردنى سلوى ۱۲; بنى اسرائیل و خوردنى منّ ۱۲; تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲، ۳، ۵، ۸، ۱۰، ۱۲; حرامخوارى بنى اسرائیل ۱۱، ۱۲; خوردنیهاى بنى اسرائیل ۳; روزى بنى اسرائیل ۷; سایه بر بنى اسرائیل ۲، ۵، ۶; صاعقه زدگى بنى اسرائیل ۵; طعام بنى اسرائیل ۱۰; ظلم بنى اسرائیل ۱۲، ۱۷; عصیان بنى اسرائیل ۱۷،۱۶،۱۲کفران بنى اسرائیل ۱۳، ۱۶، ۱۷; نجات بنى اسرائیل ۱، ۲، ۵; نزول بلدرچین بر بنى اسرائیل ۳; نزول ترنجبین بر بنى اسرائیل ۳; نزول سلوى بر بنى اسرائیل ۳، ۵، ۶; نزول منّ بر بنى اسرائیل ۳، ۵، ۶، ۲۲; نعمتهاى بنى اسرائیل ۳، ۱۰، ۲۱، ۲۲
- خدا: اختصاصات خدا ۴; اضرار به خدا ۱۶، ۱۸; توصیه هاى خدا ۸، ۱۴; رازقیت خدا ۹; عطایاى خدا ۷
- خود: ظلم به خود ۱۲، ۱۷، ۱۹
- خوردنیها: اجتناب از خوردنیهاى حرام ۲۰
- روزى: استفاده از روزى پاکیزه ۸; استفاده از روزى حلال ۱۴; منشأ روزى ۹
- شکر: اهمیّت شکر نعمت ۱۵
- طیبات: استفاده از طیبات ۸، ۱۴
- عصیان: آثار عصیان ۱۹; عصیان از خدا ۱۹
- کفران: آثار کفران نعمت ۱۹; کفران نعمت ۱۳
- گناه: آثار گناه ۱۸; زیان گناه ۱۸
- محرمات: استفاده از محرمات ۱۱
- موسى(ع): معجزه موسى(ع) ۶
- نعمت: استفاده از نعمت ۱۴
