البقرة ١١٥
ترجمه
| البقرة ١١٤ | آیه ١١٥ | البقرة ١١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَیْنَمَا»: هرجا. «تُوَلُّوا»: رو کنید. «ثَمَّ»: آنجا. «وَجْه»: ذات (نگا: بقره / رعد / ، روم / و ). «وَاسِعٌ»: در برگیرنده. از اسماء خدا است و به معنی: دارای انعام و رحمت فراگیر، و آن که در قوانین خویش مردم را به تنگنا نمی‌اندازد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ... (۳) قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِي... (۳) وَ مِنْ حَيْثُ خَرَجْتَ فَوَلِ... (۲) قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِي... (۷)
وَ إِنَ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ... (۰) وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِي... (۰) أَ لَمْ تَرَ أَنَ اللَّهَ يَعْلَمُ... (۱)
تفسیر
نکات آیه
۱ - مشرق و مغرب و نیز سایر جهتها، تنها از آن خداوند است. (و للّه المشرق و المغرب) مقصود از مشرق و مغرب مى تواند جهت شرق و غرب باشد و نیز مراد از آن مى تواند مکان شرق و غرب گرفته شود. تفریع «فاینما تولوا» بر «للّه المشرق و المغرب» گویاى این است که: مراد از مشرق و مغرب - بنابر تفسیر نخست - همه جهات و - بنابر تفسیر دوم - همه مکانهاست.
۲ - انسان، به هر ناحیه و جهتى رو کند رو به سوى خدا دارد. (فأینما تولوا فثم وجه اللّه) چنانچه مقصود از مشرق و مغرب جهت باشد، عبارت «فأینما تولوا ...» به این معناست: «به هر سو و هر کجا روى کنید وجه خدا همان جاست».
۳ - خداوند، تنها مالک همه مکانها و عرصه هاى گیتى است. (و للّه المشرق و المغرب) برداشت فوق، بر این اساس است که مراد از مشرق و مغرب، مکان شرق و غرب باشد.
۴ - هیچ مکانى فاقد حضور خداوند نیست. (و للّه المشرق و المغرب فأینماه تولوا فثم وجه اللّه) بر اساس این که مشرق و مغرب کنایه از مکانها باشد، جمله «أینما تولوا ...» به این معناست: در هر مکانى که رو به خدا کنید و توجّه به جانب او داشته باشید، در همان جا وجه خداست; یعنى، او در همه مکانها حضور دارد.
۵ - هستى، وجه و پرتوى از خداوند است. (و للّه المشرق و المغرب فأینما تولوا فثم وجه اللّه) تفریع این حقیقت که: به هر جهتى و در هر مکانى روى آورید آن جا وجه خداست بر اینکه همه مکانها و جهتها ملک خداست، اشاره به این دارد که: مملوکهاى خدا (هستى) وجه و پرتوى از اوست.
۶ - در هر کجاى زمین، مى توان روى به خدا آورد و به عبادت و یاد او پرداخت. (فأینما تولوا فثم وجه اللّه) «أینما» از اسماى شرط و جواب آن محذوف است و جمله «فثم وجه اللّه» جانشین آن مى باشد. جمله با تقدیر آن چنین است: «أینما تولوا فلا جناح علیکم لان هناک وجه اللّه». (اقتباس از المیزان)
۷ - خداوند، واسع (حقیقى نامحدود) و علیم (بسیار دانا) است. (إن اللّه وسع علیم)
۸ - نامحدود بودن خداوند و علم فراگیر او، دلیل حضورش در همه مکانها و در تمامى جهات (فأینما تولوا فثم وجه اللّه إن اللّه وسع علیم) جمله «إن اللّه ...» دلیل و علت حقیقتى است که در جمله قبل «فأینما ...» بیان شده است.
۹ - مسلمانان، نباید به بهانه بازداشته شدن از ورود به مساجد، ذکر و عبادت خدا را ترک کنند. (و من أظلم ممن منع مسجد اللّه ... للّه المشرق و المغرب) برداشت فوق، مقتضاى ارتباط آیه مورد بحث با آیه قبل است.
روایات و احادیث
۱۰ - از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: «انزل اللّه هذه الآیة فى التطوع خاصة «فاینما تولوا فثم وجه اللّه ...» و صلّى رسول اللّه ایماءًا على راحلته اینماتو جهت به حیث خرج الى خیبر و حین رجع من مکة و جعل الکعبة خلف ظهره;[۱] خداوند این آیه (فاینما تولوا فثم وجه اللّه) را در خصوص نماز مستحبى نازل کرده است و رسول خدا(ص) در حالى که سوار مرکب خود بود و به این سو و آن سو مى رفت، نمازهاى [مستحبى] رابا اشاره به جا مى آورد آن زمانى که به سوى خیبر رفت و آن زمانى که از مکّه مراجعت نمود و کعبه را پشت سرش قرار داد».
موضوعات مرتبط
- آفرینش: آفرینش از آیات خدا ۵; مالک آفرینش ۱، ۳
- اسماء و صفات: علیم ۷; واسع ۷
- خدا: احاطه علمى خدا ۸; اختصاصات خدا ۱، ۳; توجّه به خدا ۲، ۶; حضور دائمى خدا ۱، ۲، ۸; حضور همه جایى خدا ۱، ۲، ۴، ۶، ۸; دلایل حضور خدا ۸; سعه وجودى خدا ۸; مالکیت خدا ۱، ۳; مظاهر خدا ۵
- ذکر: اعراض از ذکر خدا ۹; اهمیّت ذکر خدا ۹
- عبادت: اعراض از عبادت ۹; اهمیّت عبادت ۹; عبادت خدا ۶; مکان عبادت ۶
- محمّد(ص): نمازهاى مستحبى محمّد(ص) ۱۰
- مستحبات: ۱۰
- مسجد: ممانعت از مسجد ۹
- مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان ۹
- مشرق: مالک مشرق ۱
- مغرب: مالک مغرب ۱
- نماز: قبله در نماز هاى مستحبى ۱۰
منابع
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۵۶، ح ۸۰; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۱۴۵، ح ۵.
