الإسراء ٢٦
ترجمه
| الإسراء ٢٥ | آیه ٢٦ | الإسراء ٢٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آتِ»: بده. بپرداز. «ذَا الْقُرْبَی»: خویشاوند. نزدیک. «تَبْذِیراً»: زیاده‌روی در پراکندن مال. باد دستی.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي... (۴) إِنَ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ... (۲) وَ الَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ... (۰)
تفسیر
- آيات ۲۳ - ۳۹، سوره اسرى
- قضاء تشريعى خداوند به نپرستيدن جز او
- نيكى كردن به والدين ، از مهمترين واجبات بعد از توحيد
- آيه در مقام انحصار حكم به دوران پيرى پدر ومادر نيست !
- امر به تواضع وخضوع در برابر والدين ودعا براى آنها
- اشاره به وجه اينكه فرمود: اسرافكاران برادران شياطين هستند
- نهى از افراط وتفريط در انفاق
- نهى از فرزند كشى (چه دختر وچه پسر) از بيم فقر وگرسنگى كه در عرب رسم بوده
- نهى شديد از زناكارى
- بحثى قرآنى واجتماعى پيرامون حرمت زنا
- معناى جمله : ((فلايسرف فى القتل انه كان منصورا((
- نهى از تصرف در مال يتيم وامر به وفاء به عهد
- امر به مراعات عدالت ووفا در كيل ووزن وبيان ((خير(( و((احسن تاءويلا(( بودن آن
- نهى از متابعت از غير علم (لاتقف ما ليس لك به علم )
- اشاره به حكم فطرت به لزوم پيروى از علم يا پيروى از ظنّ به استناد حجت علمىوعقلى
- رد اشكالاتى به آيه كه مى گويد عمل به اين آيه خود متابعت از ظن است !
- تعليل نهى از پيروى از غير علم به : ((ان السمع والبصر والفوادكل اولئك كان عنه مسؤ ولا((
- كلام مجمع البيان در معناى آيه (ولاتقف ما ليس لك به علم ) ونقد آن
- نهى از تكبر وگردن فرازى كردن
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل جمله : ((وبالوالدين احسانا(( درباره نيكى كردن به پدر ومادر
- چند روايت در معناى ((اوابين ((
- رواياتى درباره اجتناب از افراط وتفريط در انفاق درذيل آيه : ((ولاتجعل يدك مغلولة الى عنقك ...((
- اعمالى كه با ايمان به خدا سازگارى ندارد
- چند روايت در ذيل آيه : ((ومن قتل مظلوما فقد جعلنا لوليه سلطانا...((
- رواياتى درباره پيروى نكردن از غير علم وتقسيم شدن ايمان ، بر اعضاء وجوارح (انالسمع والبصر...)
نکات آیه
۱- اداى حق خویشاوندان، امرى واجب و لازم است. (و ءات ذاالقربى حقّه)
۲- پیامبر(ص) موظف به اداى حقوق خویشاوندان، مساکین و در راه ماندگان با رعایت اعتدال و اجتناب از تبذیر (و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین و ابن السبیل و لاتبذّر تبذیرًا) برداشت فوق، مبتنى بر این است که مخاطب در آیه پیامبر(ص) باشد، هر چند دیگران را نیز شامل مى شود.
۳- پیوند خویشاوندى، منشأ پیدایش حقوقى ویژه میان انسانهاست. (و ءات ذاالقربى حقّه)
۴- رعایت حقوق خویشاوندان پس از اداى حق والدین، بر سایر حقوق اجتماعى، اولویت دارد. (و بالولدین إحسنًا ... و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین) فاصله شدن «حقّه» میان «ذاالقربى» و دو مورد بعد و نیز تقدمش بر آن دو، مى تواند إشعار به تمایز «ذى القربى» و اولویت مرتبه آن داشته باشد.
۵- دستورات دین در اداى حقوق دیگران، همخوان و همسو با عواطف طبیعى انسان است. (و بالولدین إحسنًا ... و ءات ذاالقربى حقّه) مقدم شمردن حق پدر و مادر و خویشان و رسیدگى به مشکلات آنان، گرایش طبیعى انسان است و خدا همین را مورد تأیید قرار داده است.
۶- پرداخت حق مساکین و در راه ماندگان، امرى لازم و واجب است. (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)
۷- فقر و در راه ماندگى، منشأ پیدایش حقوقى ویژه براى فقرا و در راه ماندگان (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)
۸- مسلمانان در قبال مسائل و نیازهاى جامعه خویش، مسؤولند. (و ءات ... و المسکین و ابن السبیل)
۹- رسیدگى به مشکلات خویشاوندان حتى در صورت عدم مسکنت و در راه ماندگى آنان، امرى لازم و واجب است. (و ءات ذاالقربى حقّه و المسکین و ابن السبیل) ذکر «ذاالقربى» به صورت جداگانه، مى تواند إشعار به مطلب فوق داشته باشد.
۱۰- تبذیر (مصرف بیجا و ریخت و پاش) حرام و مورد نهى خداوند است. (و لاتبذّر تبذیرًا) اهل لغت در فرق بین «اسراف» و «تبذیر» آورده اند که: «تبذیر» به معناى «مصرف مال در جایى است که سزاوار نباشد» (فروق اللغة).
۱۱- انسانها در مصرف اموال خویش آزادى مطلق نداشته و محدودیت دارند. (و ءات ... و لاتبذّر تبذیرًا)
۱۲- رعایت اعتدال در انفاق و پرهیز از زیاده روى در آن، لازم و واجب است. (و ءات ... و لاتبذّر تبذیرًا) مورد برداشت فوق مبتنى بر این است که مقصود از تبذیر (زیاده روى) - به مناسبت مورد آیه - زیاده روى در انفاق به خویشاوندان و مستمندان باشد; چنان که در مورد مصرف اموال شخصى در زندگى و انفاق به دیگران در همین سوره (آیه ۲۹) چنین دستورى صادر شده است.
روایات و احادیث
۱۳- «عن أبى عبدالله(ع): ... «و ءات ذاالقربى حقّه» فکان على(ع) و کان حقّه الوصیة التى جعلت له و الإسم الأکبر و میراث العلم و آثار علم النبوة;[۱] از امام صادق(ع) در باره سخن خدا روایت شده است که فرمود: پس مراد از «ذاالقربى» على(ع) است و حق او، جانشینى پیامبر(ص) بود - که براى او قرار داده شده بود - و اسم اکبر و میراث علم و آثار علم نبوت است».
۱۴- «عن على بن الحسین(ع) فى قوله تعالى: «و ءات ذاالقربى حقّه» ... قال: نحن أُولئک الذین أمر الله (عزّوجلّ) نبیه(ص) أن یؤتیهم حقّهم ...;[۲] از امام سجاد(ع) درباره سخن خدا: «و ءات ذاالقربى حقّه» روایت شده است که فرمود: ما [اهل بیت ]همانانى هستیم که خداوند - عزّوجلّ - به پیامبرش فرمان داد حقشان را به آنان بدهد».
۱۵- «عن أبى الحسن موسى(ع): ... ان الله تبارک و تعالى لمّا فتح على نبیه(ص) فدک ... فأنزل الله على نبیه(ص) «و ءات ذاالقربى حقّه» فلم یدر رسول الله(ص) من هم ... فأوحى الله إلیه أن ادفع فدک إلى فاطمة(ع)...;[۳] از ابى الحسن موسى بن جعفر(ع) روایت شده است:... آنگاه که خداوند - تبارک و تعالى - فدک را براى پیامبرش فتح کرد ... پس بر او این آیه را نازل فرمود: «و ءات ذاالقربى حقّه». پس رسول خدا(ص) ندانست نزدیکان چه کسانى اند ... پس خداوند به او وحى کرد که فدک را به حضرت فاطمه(س) بدهد ...».
۱۶- «عبدالرحمان بن الحجاج قال: سألت أباعبدالله(ع) عن قوله: «و لاتبذّر تبذیراً» قال: من أنفق شیئاً فى غیر طاعة الله فهو مبذّر... ;[۴] عبدالرحمان بن حجاج گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خدا «و لاتبذّر تبذیراً» سؤال کردم، حضرت فرمود: کسى که چیزى را در غیر طاعت خدا خرج کند، اسراف کار است ...».
۱۷- «أبى بصیر قال: سألت أباعبدالله(ع) فى قوله «و لاتبذّر تبذیراً» قال: بذل الرجل ماله و یقعده لیس له مال قال: فیکون تبذیر فى حلال؟ قال: نعم;[۵] ابى بصیر گوید: از امام صادق(ع) در باره سخن خدا «و لاتبذّر تبذیراً» سؤال کردم، حضرت فرمود: بخشش کردن مرد مالش را [به گونه اى] که این بخشش او را خانه نشین کند، در حالى که مالى براى او نباشد، سؤال کننده گفت: پس در خرج حلال هم اسراف هست؟ حضرت فرمود: آرى».
موضوعات مرتبط
- ابن السبیل: اداى حقوق ابن السبیل ۲، ۶; منشأ حقوق ابن السبیل ۷
- احکام ۱، ۶، ۹، ۱۰، ۱۲:
- امام على(ع): فضایل امام على(ع) ۱۳
- اموال: محدوده تصرف در اموال ۱۱
- انسان: محدوده اختیارات انسان ۱۱
- انفاق: احکام انفاق ۱۲; اعتدال در انفاق ۱۲
- اهل بیت(ع): فضایل اهل بیت(ع) ۱۴
- تبذیر: اجتناب از تبذیر ۲; احکام تبذیر ۱۰; حرمت تبذیر ۱۰; مراد از تبذیر ۱۷; نهى از تبذیر ۱۰
- جامعه: تأمین نیازهاى جامعه ۸
- حقوق: اعتدال در اداى حقوق ۲; اولویتها در حقوق ۴; عواطف در اداى حقوق ۵; منشأ پیدایش حقوق ۳
- خدا: نواهى خدا ۱۰
- خویشاوندان: اداى حقوق خویشاوندان ۱، ۲; اهمیت حقوق خویشاوندان ۴; رفع مشکلات خویشاوندان ۹
- خویشاوندى: آثار خویشاوندى ۳; حقوق خویشاوندى ۳
- دین: دین و عواطف ۵; ویژگیهاى تعالیم دین ۵
- فدک: قصه فدک ۱۵
- فقر: آثار فقر ۷
- فقرا: منشأ حقوق فقرا ۷
- مبذران ۱۶:
- محرمات ۱۰:
- محمد(ص): حقوق خویشاوندان محمد(ص) ۲، ۱۵; مراد از خویشاوندان محمد(ص) ۱۳، ۱۴; مسؤولیت محمد(ص) ۲
- مساکین: اداى حقوق مساکین ۲، ۶
- مسلمانان: مسؤولیت اجتماعى مسلمانان ۸
- واجبات ۱، ۶، ۹، ۱۲:
- والدین: اهمیت حقوق والدین ۴
منابع
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۲۹۴، ح ۳; نورالثقلین، ج ۳ ، ص ۱۵۳- ، ح ۱۵۷.
- ↑ احتجاج طبرسى، ج ۲، ص ۳۳; نورالثقلین، ج ۳- ، ص ۱۵۵، ح ۱۶۰.
- ↑ کافى، ج ۱، ص ۵۴۳، ح ۵; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۴- ، ح ۱۵۸.
- ↑ تفسیرعیاشى، ج ۲، ص ۲۸۸، ح ۵۳; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۶، ح ۱۶۸.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۲، ص ۲۸۸، ح ۵۴; نورالثقلین، ج ۳، ص ۱۵۶، ح ۱۶۹.
