آل عمران ٨٩

إِلاَّ الَّذِينَ‌ تَابُوا مِنْ‌ بَعْدِ ذٰلِکَ‌ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَ‌ اللَّهَ‌ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

کپی متن آیه
إِلاَّ الَّذِينَ‌ تَابُوا مِنْ‌ بَعْدِ ذٰلِکَ‌ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَ‌ اللَّهَ‌ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

ترجمه

مگر کسانی که پس از آن، توبه کنند و اصلاح نمایند؛ (و در مقام جبران گناهان گذشته برآیند، که توبه آنها پذیرفته خواهد شد؛) زیرا خداوند، آمرزنده و بخشنده است.

مگر كسانى كه پس از آن توبه كردند و به اصلاح و جبران پرداختند كه بى‌ترديد خدا آمرزگار مهربان است

مگر كسانى كه پس از آن توبه كردند و درستگارى [پيشه‌] نمودند، كه خداوند آمرزنده مهربان است.

مگر آنهایی که بعد از عصیان و بدکاری توبه کنند و (هر بدی که کرده‌اند) اصلاح نمایند، که البته خدا بر آنها آمرزنده و مهربان است.

مگر کسانی که بعد از آن توبه کردند و [مفاسد خود را] اصلاح نمودند؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.

مگر آنان كه از آن پس توبه كنند و به صلاح آيند، زيرا خدا آمرزنده و مهربان است.

مگر کسانی که پس از آن، توبه و درستکاری کردند که خداوند آمرزگار مهربان است‌

مگر كسانى كه پس از آن [كه كافر شدند] توبه كردند و نيكوكار و راست‌كردار شدند كه خدا آمرزگار و مهربان است.

مگر کسانی که بعد از آن، توبه کنند و به اصلاح بپردازند (یعنی به سوی خدا برگردند و در مقام جبران گذشته برآیند، که توبه‌ی آنان پذیرفتنی است) زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است.

مگر کسانی که پس از آن توبه کردند و (گذشته‌ی فاسدشان را) اصلاح نمودند. پس خدا بسی پوشنده‌‌ی رحمتگر بر ویژگان است.

مگر آنان که توبه کردند پس از این و اصلاح کردند که خداوند است آمرزنده مهربان‌

Except those who repent afterwards, and reform; for Allah is Forgiving and Merciful.

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ٨٨	آیه ٨٩	آل عمران ٩٠
سوره : سوره آل عمران نزول : ٢ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

نزول

محل نزول:

اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است.

شأن نزول آیات ۸۶، ۸۷، ۸۸ و ۸۹:

«شیخ طوسى» گوید: حسن بصرى گويد: اين آيات درباره اهل كتاب نازل شده كه قبل از بعثت پيامبر به خاطر صفات او كه در كتاب خود ديده بودند ايمان آورده بودند. وقتى كه خداوند او را مبعوث نمود انكار كردند.

مجاهد و سدى گويند كه درباره مردى از انصار نازل شد كه به او حرث بن سويد مى گفتند: اين مرد مرتد شد سپس توبه نمود و خداوند با نزول آيه ۸۹ «إِلَّا الَّذِينَ تابُوا» توبه او را قبول كرد و ما نيز اين موضوع را از امام صادق عليه‌السلام (در آيه ۸۳) روايت كرده ايم، و نيز گويند درباره قومى نازل گرديد كه مي‌خواستند پيامبر درباره آن‌ها به اسلام حكم نمايند در صورتى كه در قلوب آن‌ها كفر بوده است و خداوند به وسيله نزول اين آيات پيامبر خود را از قلوب و ضماير اندرون آنان مطلع ساخت.

تفسیر

---

• آيات ۹۱ - ۸۶، سوره آل عمران
  
• هدايت يافتن كافرانى كه كفرشان ناشى از عناد و دشمنى با حق است ،محال مى باشد
  
• توبه كافرانى كه بعد از ايمان كفر ورزيده و بر كفر خود افزودندقبول نمى شود
  
• بحث روايتى (رواياتى راجع به شاءن نزول آيات گذشته )
  
• نقل داستان به روايتى ديگر
  

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«89» إِلَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌

مگر كسانى كه پس از آن، (از كفر و ارتداد) توبه كنند و (كردار و افكار خود را) اصلاح نمايند، كه همانا خداوند آمرزنده و مهربان است.

نکته ها

اگر شخص كافرى مسلمان شود، قانونِ «الاسلامُ يَجُبّ ما قَبْله» تمام گذشته‌ها را پاك مى‌كند، ولى اگر مرتدّى توبه كند و بار ديگر مسلمان شود، بايد همه‌ى وظايف بجا مانده را جبران كند و افكار و اعمال خود را اصلاح كند، ونمازها و روزه‌هاى ترك شده را قضا كرده، بجاى آورد.

پیام ها

1- راه توبه و بازگشت، بر همگان حتّى از دين برگشتگان باز است. «كَفَرُوا بَعْدَ إِيمانِهِمْ ... إِلَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا»

2- نشانه‌ى توبه واقعى، اصلاح مفاسد است. «تابُوا ... وَ أَصْلَحُوا»

3- خداوند نه تنها توبه را مى‌پذيرد و گناهان را مى‌بخشد، بلكه توبه كننده را نيز دوست مى‌دارد و مورد رحمت قرار مى‌دهد. «غَفُورٌ رَحِيمٌ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (89)

شأن نزول: مجمع البيان- شيخ طبرسى رضوان اللّه عليه نقل نموده كه حارث بن سويد بعد از آنكه با آن يازده نفر كافر شدند، پشيمان شده كسى را از قوم خود خدمت حضرت فرستاد و سؤال نمود كه توبه او قبول شود يا نه؛ آيه‌

---

«1» امالى طوسى، جزء اوّل، نامه امام به اهل مصر.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 172

شريفه نازل شد:

إِلَّا الَّذِينَ تابُوا: مگر آنان كه باز گردند به حضرت ربوبيت و به صدق تمام يگانگى او را معترف و نبوت پيغمبر او را تصديق كنند، مِنْ بَعْدِ ذلِكَ‌:

بعد از آنكه برگشته باشند از حق و اسلام، وَ أَصْلَحُوا: و اصلاح كنند عقايد خود را، يا بعد از توبه، اعمال خود را كه فاسد ساخته‌اند به اصلاح آرند از نماز و روزه و حج و ساير واجبات را؛ لكن قول اول اصحّ است، زيرا اين شرط صحت توبه نيست. فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌: پس بدرستى كه خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده است توبه كنندگان را، مهربان است به ايشان به اعطاء ثواب.

اين دليل است كه قبول توبه از خداى تعالى، تفضل است نسبت به بندگان.

تبصره: مطابق فتواى حجج اسلامى، نسبت به مرتد ملى بلكه فطرى، اقوى قبول توبه او است، باطنا و ظاهرا ايضا. پس قبول مى‌شود عبادات او، و طاهر مى‌شود بدن او؛ و واجب است بر او قضاى آنچه از او فوت شده در ايام ارتداد او؛ و به توبه، احكام سه گانه ساقط نشود: كشتن او، بينونت زوجه او، انتقال مال او به ورثه او. و لكن بعد از توبه، واجب نيست خود را در معرض قتل در آورد، و مالك مى‌شود مال را بعد از توبه.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِلاَّ الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (89)

ترجمه‌

مگر آنانكه توبه كردند بعد از اين و اصلاح نمودند پس همانا خداوند آمرزنده مهربان است..

تفسير

باز رحمت و اشعه الهى بجنبش آمده و وعده فرموده نسبت بكسانى كه از روى خلوص نيت بازگشت بدين حق نمودند و پشيمان از كفر و ارتداد و سركشى شدند و اصلاح حال خود نمودند كه از تقصير آنها درگذرد و مشمول رحمت خود

---

جلد 1 صفحه 454

گرداند در مجمع از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه اين آيات در باره مردى از انصار نازل شد كه نامش حارث بن سويد بن صامت بود و محذر بن زياد بلوى را بمكر كشت و فرار كرد و مرتد شد و بمشركين مكه پيوست پس پشيمان شد و فرستاد قوم خود را خدمت پيغمبر (ص) كه پرسيدند توبه‌اش قبول ميشود يا خير اين آيات نازل شد يكى از اقوامش اين آيات را نوشت و برد نزد او و او گفت من ميدانم كه تو راستگوئى و پيغمبر راستگوتر از تست و خدا اصدق از همه و برگشت بمدينه و توبه كرد و عاقبت او بخير شد.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

إِلاَّ الَّذِين‌َ تابُوا مِن‌ بَعدِ ذلِك‌َ وَ أَصلَحُوا فَإِن‌َّ اللّه‌َ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ (89)

مگر كساني‌ ‌که‌ ‌بعد‌ ‌از‌ كافر شدن‌ توبه‌ كنند و برگردند باسلام‌ و ‌خود‌ ‌را‌ اصلاح‌ كنند ‌پس‌ محققا خداوند آمرزنده‌ و مهربان‌ ‌است‌.

إِلَّا الَّذِين‌َ تابُوا مِن‌ بَعدِ ذلِك‌َ توبه‌ مرتد برجوع‌ باسلام‌ ‌است‌ و ‌آيه‌ مطلق‌ ‌است‌ شامل‌ مرتد ملّي‌ و فطري‌ ‌هر‌ دو ميشود و ‌لو‌ مورد مرتد ملّي‌ ‌است‌ لكن‌ مورد مخصص‌ و مقيد نميشود و ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌هم‌ يكي‌ ‌از‌ آياتيست‌ ‌که‌ دلالت‌ دارد ‌بر‌ قبولي‌ توبه‌ مرتد.

و اصلحوا بعض‌ مفسرين‌ گفتند مراد اصلاح‌ باطن‌ ‌است‌ ‌که‌ قلبا ايمان‌ بياورد و عازم‌ ‌بر‌ ثبات‌ ‌بر‌ ايمان‌ ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ خلاف‌ ظاهر ‌است‌ زيرا كلمه‌ تابوا ‌بر‌ ‌اينکه‌ مطلب‌ تام‌ الدلاله‌ ‌است‌ و بدون‌ ‌اينکه‌ صدق‌ توبه‌ نميكند.

و بعضي‌ گفتند مراد اصلاح‌ عمل‌ ‌است‌ ‌که‌ نماز و روزه‌ و امثال‌ ‌آنها‌ ‌اينکه‌ ‌هم‌ تمام‌ نيست‌ زيرا شرط قبولي‌ توبه‌ نيست‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ يك‌ تكاليفي‌ ‌است‌ راجع‌ بخود بلكه‌

جلد 4 - صفحه 278

ظاهر اينست‌ ‌که‌ اسلام‌ مرتد ‌با‌ اسلام‌ ساير كفار تفاوت‌ دارد زيرا كفار ‌اگر‌ اسلام‌ آوردند بمقتضاي‌

(الاسلام‌ يجب‌ ‌ما قبله‌)

آنچه‌ فساد ‌در‌ دوران‌ كفر كردند گذشت‌ ميشود و لكن‌ مرتد بايد ‌هر‌ فسادي‌ ‌که‌ ‌در‌ زمان‌ ارتداد نموده‌ تدارك‌ كند نماز و روزه‌ها ‌را‌ قضاء كند، مال‌ ‌هر‌ كسي‌ ‌را‌ برده‌ ‌ يا ‌ بكسي‌ اذيت‌ نموده‌ رد كند، ‌اگر‌ محكوم‌ بقصاص‌ باديه‌ ‌ يا ‌ كفارات‌ ‌ يا ‌ ساير تكاليف‌ بوده‌ بايد تمكين‌ شود و امثال‌ اينها فَإِن‌َّ اللّه‌َ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ تفسيرش‌ واضح‌ ‌است‌ و سابقا ذكر ‌شده‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 89)- در این آیه راه بازگشت را به روی این افراد می‌گشاید و به آنان اجازه توبه می‌دهد چرا که هدف قرآن در همه جا اصلاح و تربیت است.

می‌فرماید: «مگر کسانی که بعد از آن توبه کنند و اصلاح نمایند و در مقام جبران برآیند (که توبه آنان پذیرفته می‌شود) زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است» (إِلَّا الَّذِینَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ).

از این تعبیر استفاده می‌شود که گناه نقصی در ایمان انسان ایجاد می‌کند که بعد از توبه باید تجدید ایمان کند تا این نقص بر طرف گردد.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - مرتدانِ تائب، مورد پذیرش و توجّه خداوند، ملائکه و مردم (کفروا بعد ایمانهم ... انّ علیهم لعنة اللّه و الملئکة و الناس ... الاّ الذین تابوا من بعد ذلک)

۲ - توبه، اصلاح و جبران گذشته، راه دستیابى مجدّد به هدایت خداوند (کیف یهدى اللّه ... الا الذین تابوا من بعد ذلک و اصلحوا)

۳ - همراهى توبه مرتدّان با اصلاح (جبران گذشته)، شرط آمرزش گناهشان (الاّ الذین تابوا ... و اصلحوا فانّ اللّه غفور رحیم)

۴ - بى اثر بودن توبه بدون اصلاح (جبران گذشته) (الاّ الذین تابوا ... و اصلحوا)

۵ - دعوت از اهل کتاب و مرتدان به توبه و گرایش به اسلام و بازگشت از انحراف (قوماً کفروا ... الاّ الذین تابوا) بنابراینکه مراد از «قوماً کفروا ... »، اهل کتاب نیز باشد که به حقانیّت پیامبر اسلام (ص) کفر ورزیدند.

۶ - باز گذاشتن راه توبه و اصلاح براى منحرفان، روشى براى هدایت آنان (و اللّه لا یهدى القوم الظالمین ... الا الذین تابوا من بعد ذلک و اصلحوا)

۷ - خداوند، «غفور» (بسیار بخشنده) و «رحیم» (مهربان) است. (فان اللّه غفور رحیم)

۸ - غفران و رحمت الهى، دلیل پذیرش توبه مرتدّ و آمرزش گناه او (الا الذین تابوا ... فان اللّه غفور رحیم)

۹ - توبه کنندگان، مشمول مغفرت و رحمت الهى (الا الذین تابوا ... فان اللّه غفور رحیم)

موضوعات مرتبط

• آمرزش: ۳، ۸، ۹ شرایط آمرزش ۳
• اسماء و صفات: رحیم ۷ ; غفور ۷
• اصلاح: ۳، ۵، ۶ آثار اصلاح ۲، ۴
• اهل کتاب: توبه اهل کتاب ۵
• تربیت: شیوه هاى تربیت ۶
• توابین: آمرزش توابین ۹
• توبه: ۱، ۳، ۵، ۶، ۸ آثار توبه ۱، ۲ ; پذیرش توبه ۱، ۸ ; دعوت به توبه ۵ ; شرایط توبه ۴ ; موارد عدم پذیرش توبه ۴ ; توبه و اصلاح ۳، ۵
• خدا: آمرزش خدا ۱، ۸، ۹ ;رحمت خدا ۸ ; هدایت خدا ۲
• رحمت: مشمولان رحمت ۹
• گناه: آمرزش گناه ۳، ۸
• گمراهان: اصلاح گمراهان ۶ ; توبه گمراهان ۶
• مرتد: توبه مرتد ۱، ۳، ۵، ۸ ; ملائکه و مرتد ۱
• ملائکه: ۱
• هدایت: زمینه هدایت ۲، ۶