آل عمران ١٢٢
ترجمه
| آل عمران ١٢١ | آیه ١٢٢ | آل عمران ١٢٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«هَمَّتْ»: خواست. قصد کرد. «أَن تَفْشَلا»: که سستی کنند. تنبلی کنند.
تفسیر
نکات آیه
۱- تمایل دو گروه از رزمندگان احد به سستى و انصراف از شرکت در جنگ (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا) بیشتر مفسرین برآنند که آیه فوق در مورد نبرد احد نازل شده است.
۲- سستى و ترس دو گروه از مسلمانان شرکت کننده در جنگ احد، مورد ملامت خداوند (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا و اللّه ولیّهما) «فشل» به معناى ضعف به همراه ترس است. (مفردات راغب).
۳- لزوم یادآورى و تحلیل حوادث تاریخى (نبرد احد) و عبرت از آن (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا) بنابر اینکه کلمه «اذ»، مفعول فعلى مقدر، همانند «اذکر» (به یاد آور) باشد; و یادآورى حوادث تاریخى، معمولا براى عبرت گرفتن است.
۴- تهدید خداوند نسبت به عناصر سست بنیاد در جبهه پیکار مسلمانان با دشمنان (و اللّه سمیع علیم. اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا) بنابر اینکه کلمه «اذ»، متعلّق به دو صفت «سمیع» و «علیم» باشد. یعنى خداوند، سخنان پنهانى آنان را که تصمیم به کوتاهى در نبرد داشتند، مى شنید و از اندیشه آنان، آگاه بود. و تذکر شنوایى و دانایى خداوند در موارد تخلف و گناه، دلالت بر تهدید نسبت به متخلّفین دارد.
۵- دسیسه منافقان (عبداللّه بن أبى سلول)، براى ایجاد سستى و هراس در مسلمانان، هنگام روانه شدن آنان به سوى احد (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا) در مجمع البیان آمده است که عبداللّه بن ابى سلول، دو طایفه از مسلمانان (برخى از مهاجر و انصار) را از رویارویى با مشرکان برحذر مى داشت.
۶- آگاهى خداوند، از راز دل و اسرار افراد (و اللّه سمیع علیم. اذ همّت طائفتان) کلمه «همّت» از ماده «همّ» به معناى تصمیم و قصدى است که در دل، براى انجام کارى گرفته شود. و بنابر اینکه «اذ همّت» متعلّق به «سمیع» و «علیم» باشد، بیانگر علم خداوند به قصد و نیت انسانهاست.
۷- نبرد احد، نمونه اى از بى صبرى و بى تقوایى دو گروه از مسلمانان و زیان دیدن از توطئه هاى دشمنان (و ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم شیئاً ... اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا)
۸- یارى خداوند در از بین بردن هراس آن دو گروه از مسلمانان که در جنگ احد، به سستى مبتلا شدند. (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا و اللّه ولیّهما) جمله «اذ همّت» مى رساند که قصد سستى داشتند، ولى از این قصد منصرف شدند و به کار جنگ پرداختند. جمله «و اللّه ولیّهما»، ظاهراً بیانگر علت انصراف آنان است.
۹- حمایت خداوند از اهل ایمان در برخورد با مشکلات و حوادث (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا و اللّه ولیّهما)
۱۰- لزوم تأثیرپذیرى و استوارى جامعه ایمانى در برابر جنگ روانى و دسیسه هاى دشمنان (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا و اللّه ولیّهما) جمله «و اللّه ولیّهما»، در واقع تذکرى است به مؤمنان و معتقدان ولایت الهى که در هنگامه هاى دشوار، ولایت و حمایت الهى را فراموش نکنند و به عناصرى همچون عبداللّه بن ابى، که در صدد سستى آفرینى و ایجاد دلهره در بین آنان است، گوش فراندهند.
۱۱- پذیرش ولایت خداوند، از بین برنده هر نوع سستى در انجام وظایف دینى (اذ همّت ... و اللّه ولیّهما) «و اللّه ولیّهما»، با لحن اعتراض گونه اش (در حالى که خداوند سرپرست و حمایت کننده شماست، سستى چرا؟) به این نکته اشاره دارد که پذیرش ولایت الهى و اعتقاد به آن، مانع از هر گونه سستى در راه انجام وظایف الهى است.
۱۲- سستى و هراس در هنگامه هاى دشوار (همانند جنگ) و تصمیم به نافرمانى از پیامبر (ص)، به تنهایى، موجب خروج از ولایت و حمایت الهى نیست. (اذ همّت ... و اللّه ولیّهما) جمله «و اللّه ولیّهما»، در عین اعتراض به گروههایى که قصد انحراف از جنگ و نافرمانى از رسول خدا (ص) را داشتند، بیانگر این است که این تصمیمشان، باعث نشد که ولایت الهى از آنان منقطع شود.
۱۳- افتادن بندگان به ورطه انحراف، در صورت قطع ولایت و حمایت الهى از آنان (اذ همّت ... و اللّه ولیّهما) جمله «اللّه ولیّهما»، بیانگر علت انصراف مسلمانان از تصمیم بر مخالفت پیامبر (ص) است. بنابراین قطع ولایت، موجب گرفتار شدن آدمى به انحراف و مخالفت پیامبر (ص) است.
۱۴- لزوم اتکا و توکّل اهل ایمان در همه امور، تنها به خداوند (و على اللّه فلیتوکّل المؤمنون) حذف متعلق توکّل، حکایت از عمومیت موارد توکّل دارد; یعنى در همه کارها، تنها به خداوند توکّل کنید.
۱۵- توکّل و اتکا به خداوندِ حامى مؤمنان، عامل تقویت کننده بنیه روحى آنان در شرایط دشوار (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا و اللّه ولیّهما و على اللّه فلیتوکّل المؤمنون) جمله «و على اللّه ... » پس از جمله «اذ همّت ... ان تفشلا»، رهنمودى به عامل از بین برنده سستى در هنگامه هاى دشوار است.
۱۶- پذیرش ولایت خداوند، مستلزم توکّل و اتکا به او در هر حال و در همه امور (و اللّه ولیّهما و على اللّه فلیتوکّل المؤمنون) جمله «و على اللّه فلیتوکّل»، با کلمه «فاء»، تفریع به جمله «و اللّه ولیّهما» شده است یعنى حال که خداوند ولى شماست، تنها به او توکّل کنید.
۱۷- رشد معنویات، موجب استوارى بیشتر در رویارویى با دشمن (اذ همّت ... و على اللّه فلیتوکّل المؤمنون) جمله «و اللّه ولیّهما» و نیز جمله «و على اللّه ... »، علاوه بر بیان یک معرفت دینى، براى تقویت مسلمانان در رویارویى با دشمنان، نیز مى باشد.
روایات و احادیث
۱۸- تمایل بنى حارثه و بنى سلمه به سستى و انصراف از شرکت در جنگ احد (اذ همّت طائفتان منکم) امام باقر و امام صادق (ع) درباره «طائفتان» در آیه فوق فرمودند: «و الطّائفتان هما بنو سلمة و بنو حارثة حیّان من الانصار.[۱]
موضوعات مرتبط
- استقامت: اهمیت استقامت ۱۰ ; زمینه‌هاى استقامت ۱۷ ; استقامت در جهاد ۱۷
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۲، ۵، ۷، ۸، ۱۸
- اللّه: امدادهاى اللّه ۸، ۹، ۱۲، ۱۳ ; توبیخهاى اللّه ۲ ; تهدیدهاى اللّه ۴ ; علم غیب اللّه ۶ ; ولایت اللّه ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۶
- تاریخ: عبرت از تاریخ ۳ ; ذکر حوادث تاریخ ۳
- ترس: عوامل ترس ۵ ; ترس نکوهیده ۲، ۵، ۸ ; ترس در جنگ ۱۲
- تقوا: اهمیّت تقوا ۷
- تقویت روحیه: عوامل تقویت روحیه ۱۵
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۱
- توکل: آثار توکل ۱۵ ; اهمیّت توکل ۱۴، ۱۶ ; توکل به خدا ۱۴، ۱۶
- تنبلى: عوامل تنبلى ۵ ; عوامل رفع تنبلى ۱۱ ; تنبلى در دین ۱۱ ; سرزنش تنبلى ۲، ۴ ; تنبلى در جنگ ۱، ۱۲، ۱۸ ; تنبلى در جهاد ۴
- جامعه اسلامى:۱۰
- جنگ:۱، ۱۲، ۱۸ روانى ۱۰
- جهاد:۴، ۱۷ با دشمنان ۱۷
- دشمنان:۱۷ توطئه دشمنان ۱۷ ۷، ۱۰ ; مسلمانان و دشمنان ۱۷ ۴، ۷
- دین:۱۱
- رشد معنوى: آثار رشد معنوى ۱۷
- زیانکارى: عوامل زیانکارى ۷
- سختیها: راههاى تسهیل سختیها ۱۵ ; سختیها جنگ ۱۲
- صبر: اهمیّت صبر ۷
- علم:۶
- عمل:۱۱
- غزوه احد:۱، ۲، ۳، ۵، ۷، ۸، ۱۸
- گمراهى: زمینه‌هاى گمراهى ۱۳
- مجاهدان:۱
- محمّد (ص): تمرد از محمّد (ص) ۱۲
- مسلمانان:۲، ۴، ۷، ۸
- منافقان:۵ توطئه منافقان ۵ ۵
- مؤمنان: توکل مؤمنان ۱۴، ۱۵ ; مؤمنان و سختیها ۹
- نیت: علم به نیت ۶
منابع
- ↑ مجمع البیان، ج ۲، ص ۸۲۴.
