الإسراء ٧٩
ترجمه
| الإسراء ٧٨ | آیه ٧٩ | الإسراء ٨٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«فَتَهَجَّدْ»: تهجّد از (هجود) به معنی به خواب رفتن است. لیکن در باب تفعّل معنی سلب را می‌رساند، یعنی ترک خوابیدن. مانند واژه‌های (تأثُّم) و (تحنُّث). برخی هم آن را از اضداد شمرده‌اند و به معنی بیدار شدن و ماندن دانسته‌اند. نماز شب گزاردن. «بِهِ»: حرف (ب) به معنی (فی) و مرجع ضمیر (الَّیْل) است. یعنی: در شب. یا این که مرجع ضمیر (بَعْض) مفهوم از (مِن) یا (قُرْآنَ) مجرّد از اضافه است. یعنی: در برخی از شب، یا این که: نماز تهجّد را با تلاوت قرآن به جای آور. «نافِلَةً»: عبادت زائد بر نمازهای پنجگانه. مراد نماز تهجّد است که برای پیغمبر اسلام واجب بوده و برای پیروانش سنّت است. مفعول‌به (تهجّد) و یا این که حال ذوالحال محذوف (صَلاة) است. «مَقَاماً مَّحْمُوداً»: هرگونه منزلت والا و مقام بالائی که ستایش همگان را برانگیزد. برخی گفته‌اند مراد مقام شفاعت کبری است که در آن رسول اکرم از پروردگار تمنّا و تقاضا می‌نمایند که دادگاهیِ مردمان را با لطف و کرم خود آغاز فرمایند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ... (۱) وَ مِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَ... (۱) قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً (۲) وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ... (۲)
تفسیر
- آيات ۷۳ - ۸۱ سوره اسرى
- نيرنگ مشركين براى حفظ حرمت خود وخدايان شان
- جلوه اى ديگر از آثار عصمت وحفظ الهى
- معناى ((دلوك شمس (( و((غسق الليل (( در آيه : ((اقم الصلوة لدلوك الشمس ...((
- امر به رسول (ص ) به تهجد نيمه شب ودعا واستمداد از خداوند
- مقصود از ((دخول وخروج به صدق (( در ((رب ادخلنىمدخل صدق ...((
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل آيه : ((وان كادوا ليفتنونك ...(( كه خدعه مشركين بارسول اللّه (ص ) را حكايت مى كند
- رواياتى درباره واجب شدن نمازهاى پنجگانه ومراد از مشهود بودن قرآن فجر (نمازصبح ) در ذيل آيه : ((اقم الصلوة ...((
- رواياتى درباره شفاعت نمودن پيغمبر اسلام (ص ) در قيامت ، درذيل جمله : ((عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا((
نکات آیه
۱- فرمان الهى به پیامبر(ص) در مورد بیدار شدن در بخشى از شب، براى اقامه نافله شب (و من الّیل فتهجّد به نافلة لک)
۲- نماز شب، تکلیفى واجب بر پیامبر(ص) علاوه بر سایر واجبات (و من الّیل فتهجّد به نافلة لک) با توجه به معناى لغوى «نافلة» که به معناى زیادت بر واجب است; (مفردات راغب) و نیز لام اختصاص «لک» نکته یاد شده قابل استفاده است.
۳- تلاوت قرآن کریم با بیدار شدن از خواب در شب، داراى اهمیتى ویژه است. (و قرءان الفجر کان مشهودًا . و من الّیل فتهجّد به نافلة لک)
۴- اهمیت قراءت قرآن، در نماز شب (و قرءان الفجر ... و من الّیل فتهجّد به نافلة لک) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که مراد از «قرآن»، نماز مشتمل بر قراءت قرآن باشد.
۵- مقام پیامبرى و رهبرى امت، در پى دارنده تکالیفى سنگین تر و افزون بر دیگران (و من الّیل فتهجّد به نافلة لک)
۶- ضرورت عبادت و ارتباط بیشتر با خدا براى انبیا و رهبران الهى (و من الّیل فتهجّد به نافلة لک)
۷- بشارت خداوند به پیامبر(ص) براى رسیدن به مقامى پسندیده و ارجمند در پرتو تهجّد و شب زنده دارى (فتهجّد ... عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۸- تهجد و شب زنده دارى، عاملى براى دستیازى انسان به مقامى ارجمند و پسندیده (فتهجّد به نافلة لک عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۹- دستیازى به مقامات والاى معنوى (مقام محمود)، هر چند با تلاش و کوشش قرین باشد، منوط به امداد و توفیق الهى است. (فتهجّد به ... عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۱۰- لحظات آرام و تیره شب، لحظاتى مناسب براى ارتباط با خدا و اوج گرفتن در مقامات معنوى (و من الّیل فتهجّد به ... عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا) هر چند عبادت در همه حالات مناسب است، اما اختصاص به ذکر شب از میان سایر اوقات بخصوص با لفظ «تهجّد» - که بیدار شدن از خواب را دربردارد - مى تواند بر نکته فوق دلالت داشته باشد.
۱۱- کارسازى تهجّد و شب زنده دارى جهت نیل به مقام محمود، بسته به اراده خداوند است. (عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۱۲- امید به دستیابى به مقامات رفیع معنوى، آن گاه امکان پذیر است که رفتار و عملى مناسب خود را از پیش داشته باشد. (و من الّیل فتهجّد به ... عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۱۳- مقام ارجمند حاصل آمده از نماز شب، جایگاهى مورد ستایش و تمجید همگان (عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا) به صورت مطلق آورده شدن «مقاماً محموداً» مى تواند مشعر به این باشد که: مقام محمود، جایگاهى است مورد تمجید همه خلایق.
۱۴- راهنمایى پیامبر(ص) به کسب مقامات برتر معنوى، جلوه اى از ربوبیت الهى براى آن حضرت (فتهجّد به ... یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۱۵- پیامبر(ص) نیز در مسیر کسب کمالات معنوى برتر، نیازمند انجام اعمالى مناسب با آن بود. (فتهجّد به نافلة لک عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا)
۱۶- «مقام محمود» جایگاهى بس ارجمند و والا در میان مقامات معنوى (عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا) با اینکه پیامبر(ص) از مقام و منزلت بس رفیع برخوردار بود، خداوند به او مى فرماید: «نماز شب بخوان تا به مقام محمود برسى» و این حکایت از مطلب فوق دارد.
۱۷- تجلى مقام ستایش انگیز پیامبر(ص) در رستاخیز * (عسى أن یبعثک ربّک مقامًا محمودًا) برداشت فوق بدان احتمال است که واژه «یبعثک» اشاره به بعث در قیامت و رستاخیز داشته باشد و «مقاماً» مصدر میمى و مفعول مطلق براى «أن یبعثک» باشد که در این صورت ترکیب آیه چنین مى شود: «عسى أن یبعثک ربک بعثاً محموداً; خداوند تو را به شکل پسندیده اى در قیامت مبعوث مى سازد».
روایات و احادیث
۱۸- «عن عمارالساباطى قال: کنّا جلوساً عند أبى عبدالله(ع) بمنى فقال له رجل: ما تقول فى النوافل؟ فقال: فریضة قال: ففزعنا و فزع الرجل، فقال: أبوعبدالله(ع): إنما أعنى صلاة اللیل على رسول الله(ص) ان الله یقول: «و من اللیل فتهجّد نافلة لک»;[۱] عمار ساباطى گوید: در منى نزد امام صادق(ع) نشسته بودیم، شخصى به حضرت گفت: در باره نافله ها چه مى گویید؟ حضرت فرمود: واجب هستند. راوى گوید: ما و آن مرد سؤال کننده برآشفتیم، پس حضرت فرمود: منظور من نماز شب است که بر رسول خدا واجب بود. همانا خداوند مى فرماید: و من اللیل فتهجد به نافلة لک».
۱۹- «عن أحدهما قال: فى قوله: «عسى أن یبعثک ربک مقاماً محموداً» قال: هى الشفاعة;[۲] از امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) درباره سخن خدا «عسى أن یبعثک ربک مقاماً محموداً» روایت شده است که فرمود: مراد از مقام محمود شفاعت است».
۲۰- «قال على بن أبى طالب(ع): ... ثمّ یجتمعون فى موطن آخر یکون فیه مقام محمد(ص) و هو المقام المحمود فیثنى على الله تبارک و تعالى بما لم یثن علیه أحد قبله ثمّ یثنى على الملائکة کلّهم ... ثمّ یثنى على الرسل ... ثمّ یثنى على کلّ مؤمن و مؤمنة ... فذلک قوله: «عسى أن یبعثک ربک مقاماً محموداً ... و هذا کلّه قبل الحساب...;[۳] حضرت على بن ابى طالب فرمود:... سپس خداوند[ در قیامت]مردم را در موضعى جمع مى کند که مقام محمد(ص) در آن جاست و آن مقام محمود است. پس پیامبر(ص) ثناى خداى - تبارک و تعالى - مى گوید، به گونه اى که احدى قبل از او چنین ثنایى نگفته است; سپس به [ترتیب]بر تمامى فرشتگان ... و رسولان ... و تمامى مردان و زنان مؤمن درود مى فرستد ... و این همان سخن خداست که: «عسى أن یبعثک ربک مقاماً محموداً...» و تمام این امور پیش از حسابرسى است...».
موضوعات مرتبط
- احکام ۲:
- انبیا: تکلیف انبیا ۶; عبادات انبیا ۶
- تکلیف: زمینه تکلیف ۵
- تهجّد: آثار تهجّد ۷، ۸، ۱۱; اهمیت تهجّد ۳; وقت تهجّد ۱۰
- خدا: آثار اراده خدا ۱۱; آثار امدادهاى خدا ۹; آثار توفیقات خدا ۹; اوامر خدا ۱; بشارتهاى خدا ۷; نشانه هاى ربوبیت خدا ۱۴
- رهبران دینى: تکلیف رهبران دینى ۶; عبادات رهبران دینى ۶
- رهبرى: آثار رهبرى ۵
- شب: فواید شب ۱۰
- عمل: آثار عمل ۱۵; آثار عمل پسندیده ۱۲
- قرآن: اهمیت تلاوت قرآن ۳، ۴
- محمد(ص): اختصاصات محمد(ص) ۲، ۱۸; بشارت به محمد(ص) ۷; تکلیف محمد(ص) ۱، ۲; تهجّد محمد(ص) ۱، ۷; شفاعت محمد(ص) ۱۹; محمد(ص) در قیامت ۱۷،۲۰; مربّى محمد(ص) ۱۴; مقامات اخروى محمد(ص) ۱۷، ۱۹، ۲۰; مقامات معنوى محمد(ص) ۷، ۱۵; نماز شب محمد(ص) ۱، ۲، ۱۸; واجبات محمد(ص) ۲، ۱۸; هدایت محمد(ص) ۴، ۱۴
- مقامات معنوى: ارزش مقامات معنوى ۱۳، ۱۶; ارزش مقام محمود ۱۶; زمینه مقامات معنوى ۱۱، ۱۲، ۱۵; عوامل مقامات معنوى ۸، ۱۳; منشأ مقامات معنوى ۹
- نبوّت: آثار نبوّت ۵
- نماز: آثار نماز شب ۱۳; احکام نماز شب ۲; قرآن در نماز شب ۴
