عبس ٤
ترجمه
| عبس ٣ | آیه ٤ | عبس ٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَذَّکَّرُ»: متّعظ شود. پندپذیر گردد. «فَتَنفَعَهُ»: فعل (تَنفَعَ) منصوب به (أَنْ) مقدّر بعد از فاء سببیّه است و جواب (لَعَلَّ) است (نگا: غافر / ). «الذِّکْری»: (نگا: انعام / و ، اعراف / هود / و .
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۶، سوره عبس
- اشاره به شان نزول اين آيات و غرض سوره كه عبارتست از عتاب هر كس كه ثروتمندان
- خبرى عتاب آميز حاكى از روى گرداندن يك مرد نابينا و عنايت و توجه به توانگران
- اشاره به اينكه قرآن كريم ((تذكره )) است
- مقصود از اينكه درباره قرآن فرمود: ((فى صحف مكرمة ...))
- اشاره به اينكه ملائكه اى مخصوص سفراى وحى و تحت امرجبرئيل متصدى حمل و ابلاغ آن به پيامبران بوده اند
- روايتى حاكى از اعراض پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) از ابن ام مكتوم ونزول آيات : ((عبس و تولى ...))
- بيان اينكه آيات عتاب به روشنى متوجه پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) نيست ونزول آن در مورد روى گرداندن آن حضرت از ام مكتوم از جهات مختلف مخدوش و مردود است
- روايتى ديگر حاكى از نزول آيات عتاب در مورد مردى از بنى اميه
نکات آیه
۱ - وعظ و ارشاد دینى، زمینه ساز از میان رفتن غفلت ها است. (أو یذّکّر) ذکر و حفظ به یک معنا است; با این تفاوت که به اصل ذخیره سازى اطلاعات «حفظ» و به حاضر ساختن آن در قلب یا زبان - چه پس از فراموشى و چه بدون آن - «ذکر» مى گویند (مفردات راغب). «ذکرى» اسم مصدر «تذکیر» (تذکر دادن) است و به معناى «ذکر» و «تذکّر» و نقیض نسیان نیز آمده است (لسان العرب). این کلمه در آیه - به قرینه «یذکّر» - به معناى اثرپذیرى از ذکر و برطرف شدن غفلت است که در مورد آیه شریفه، حضور ابن ام مکتوم در مجلس وعظ و ارشاد پیامبر(ص)، مى توانست آن را به دنبال داشته باشد.
۲ - امکان بهره گیرى انسان از تذکّرات و تعالیم دینى حتى در صورتى که خود را تزکیه نکرده باشد. (لعلّه یزّکّى . أو یذّکّر) حرف «أو» دلالت دارد که هرگاه یکى از دو ویژگى (تزکیه یا تذکّر) محتمل باشد; باید شخصى را که مى خواهد به مجلس وعظ و ارشاد وارد شود، پذیرفت و نباید او را تا پس از خودسازى و تزکیه از تذکرات دینى محروم کرد.
۳ - تذکرات دینى براى انسان، سودمند است و آموختن آن او را براى تزکیه آماده مى سازد. (لعلّه یزّکّى . أو یذّکّر فتنفعه الذکرى) «فاء» در «فتنفعه»، انتفاع را نتیجه تذکّرپذیرى قرارداده است; یعنى، چنانچه با حضور در مجلس پند و اندرز تذکر حاصل شود، نافع بودن آن حتمى است. ارتباط این آیه با آیه قبل، گویاى این است که نافع بودن تذکّر، در رساندن انسان به تزکیه است.
۴ - فراگیران پند و اندرز، انسان هایى ارجمند و شایسته احترامى افزون تر از دیگران (و ما یدریک لعلّه ... یذّکّر)
۵ - احتمال تأثیرپذیرى مردم از نصیحت ها، کافى در لزوم استقبال از آنان در مجالس پند و اندرز (لعلّه ... یذّکّر)
۶ - شایستگى فرد براى ترجیح او بر دیگران در پند و اندرز، به سلامتى کامل، بینایى و فعال بودن تمام قواى جسمى وى وابسته نیست. (أن جاءه الأعمى ... و ما یدریک لعلّه ... یذّکّر)
۷ - تنها کسانى شایسته حضور در مجالس وعظ و ارشادند، که خود را در مسیر خودسازى قرار داده یا افرادى توصیه پذیر و نصیحت خواه باشند. (یزّکّى . أو یذّکّر)
۸ - کشف وجود روحیه پندپذیرى در افراد، براى همه کس مقدور نیست. (و ما یدریک لعلّه ... یذّکّر)
۹ - رفتار مسلمانى که از حضور ابن ام مکتوم در مجلس پیامبر(ص) ناخشنود بود - به دلیل ناآگاهى او از روحیات نیک و بد وى - رفتارى ناروا و توجیه ناپذیر بود. (عبس ... و ما یدریک لعلّه یزّکّى ... أو یذّکّر)
۱۰ - ابن ام مکتوم، در تلاش براى تزکیه نفس یا پندآموزى و داراى مقامى ارجمند در پیشگاه خداوند (لعلّه یزّکّى . أو یذّکّر) هر چند خداوند با کلمه «لعلّ» تنها احتمال وجود یکى از دو فضیلت را براى ابن ام مکتوم مطرح ساخته است; ولى انتقاد او از برخورد ناهنجار با وى و اختصاص آیاتى در قرآن به این موضوع، نشانگر مقام نیک وى نزد خداوند و دور نبودن او از آن فضائل است.
۱۱ - خوددارى از ارشاد کسانى که در مسیر خودسازى قرار دارند و استنکاف از راهنمایى پندپذیران، کردارى نکوهیده و ناروا است. (عبس ... و ما یدریک لعلّه یزّکّى . أو یذّکّر)
۱۲ - بهره بردن از پند و اندرز دیگران و سودمندى آن به حال انسان، در گرو داشتن روحیه اى پندپذیر و نصیحت خواه أو یذّکّر فتنفعه الذکرى «فاء» در «فتنفعه»، نافع بودن تذکر را فرع برخوردارى از روحیه تذکّرپذیرى ساخته است.
۱۳ - پاکسازى خویش از آلودگى ها، داراى اهمیتى بیشتر از آموختن پند و اندرز است. (لعلّه یزّکّى . أو یذّکّر) تقدیم «تزکیه» بر «تذکر»، گویاى برداشت یاد شده است.
موضوعات مرتبط
- ایمان: زمینه ایمان به تعالیم دین ۲
- تبلیغ: شرایط تبلیغ ۷
- تزکیه: اجتناب از هدایت اهل تزکیه ۱۱; اهمیت تزکیه ۱۳; زمینه تزکیه ۳، ۷
- تنبه: زمینه تنبه ۱
- دین: نقش دین ۳
- سلامتى: نقش سلامتى ۶
- عبدالله بن ام مکتوم: سند معترض به عبدالله بن ام مکتوم ۹; فضایل عبدالله بن ام مکتوم ۱۰; قصه عبدالله بن ام مکتوم ۹; موعظه پذیرى عبدالله بن ام مکتوم ۱۰
- عمل: عمل ناپسند ۱۱
- غفلت: زمینه رفع غفلت ۱
- موعظه: آثار موعظه ۱، ۳; آثار موعظه پذیرى ۱۲; اجتناب از هدایت موعظه پذیران ۱۱; احترام موعظه پذیران ۴; احتمال تاثیر موعظه ۵; اهمیت قبول موعظه ۱۳; تشخیص موعظه پذیران ۸; زمینه قبول موعظه ۲; زمینه موعظه پذیرى ۱۲; شرایط حضور در مجلس موعظه ۵، ۷; شرایط موعظه ۶; فضایل موعظه پذیران ۴; موعظه پذیران ۷
- هدایت: زمینه هدایت ۲; هدایت پذیران ۷
