آل عمران ١٢٣
ترجمه
| آل عمران ١٢٢ | آیه ١٢٣ | آل عمران ١٢٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَذِلَّة»: جمع ذلیل، خواران. در اینجا مراد این است که از لحاظ شماره اندک و از نظر توشه ضعیف بودید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
قَدْ کَانَ لَکُمْ آيَةٌ فِي... (۱)
لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ فِي... (۱) ثُمَ أَنْزَلَ اللَّهُ سَکِينَتَهُ... (۰) إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ... (۰) فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لٰکِنَ... (۰) ثُمَ يَتُوبُ اللَّهُ مِنْ بَعْدِ... (۰)
تفسیر
نکات آیه
۱- یارى و مدد خداوند به مؤمنان، در جنگ بدر (و لقد نصرکم اللّه ببدر)
۲- مجاهدان جنگ بدر، نمونه اى از مسلمانان صبور و تقواپیشه که خداوند با یارى خویش، مانع زیان رسانى کافران به آنان گردید. (ان تصبروا و تتقوا لا یضرّکم کیدهم ... و لقد نصرکم اللّه ببدر)
۳- کمبود نفرات و توانایى نظامى مؤمنان پیکارگر در جنگ بدر، نسبت به قواى نظامى دشمن (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) کلمه «اذلّة»، چون جمع قلّه است، اشاره به کمبود و قلّت نیروى انسانى مؤمنان دارد. و ماده ذلّت (زبونى و ناتوانى) به مناسبت مورد، حاکى از کمبود توانایى نظامى از جهت تدارکات و وسایل جنگى است.
۴- مجاهدان جنگ بدر با نداشتن ساز و برگ کافى در مقابل دشمنان، توانستند با ایمان و توکّل به خدا بر آنان پیروز شوند. (و على اللّه فلیتوکّل المؤمنون. و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) جمله «و لقد نصرکم اللّه ببدر»، مى تواند نمونه اى باشد از حقیقت بیان شده در آیه قبل; یعنى عامل نصرت شما در بدر، توکّل شما بر خداوند بود.
۵- پیکارگران احد، به دلیل عدم توکّل برخى از آنان به خداوند، على رغم تواناییشان، شکست خوردند.* (و اذ غدوت من اهلک تبوّىء المؤمنین ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) یادآورى کمبود نیروى نظامى در جنگ بدر، اشاره به توانمندى آنان در مقایسه با جنگ احد است.
۶- ساز و برگ و آمادگى نظامى و نیروى انسانى، تنها عامل پیروزى در پیکار با دشمنان نیست. (و اذ غدوت ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) چون نه ساز و برگ نظامى احد (تبوّىء المؤمنین مقاعد للقتال)، عامل پیروزى شد و نه کمبود نیرو در بدر (انتم اذلّة)، باعث شکست; بلکه آنچه عامل پیروزى است، توکل بر خدا و یارى اوست.
۷- نصرت و یارى الهى به مؤمنان، نشانه اى از ولایت او بر ایشان (و اللّه ولیّهما ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) جمله «و لقد نصرکم اللّه»، مى تواند استدلالى باشد براى جمله «و اللّه ولیّهما». یعنى خداوند، ولى و حامى مؤمنان است; به دلیل اینکه شما را در بدر، در عین ضعف و ناتوانى، یارى کرد.
۸- امدادها و یاریهاى الهى، تعیین کننده جهت حرکت انسانهاست; نه عوامل طبیعى (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) آنچه در این آیه عامل پیروزى معرفى شده، یارى و امداد الهى است; على رغم ضعف نیروهاى مؤمن.
۹- سرزنش خداوند به پیکارگران احد که چرا على رغم مشاهده یارى الهى در جنگ بدر، تصمیم به سستى در کارزار احد گرفتند. (و اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) لحن آیه، حکایت از سرزنش مسلمانانى است که در جنگ احد، تصمیم به سستى و نافرمانى گرفتند.
۱۰- مقایسه میان رخدادهاى تاریخى و سرنوشت ساز در یک جامعه، از روشهاى قرآن در شناسایى نقاط ضعف و قوّت آن جامعه (و اذ غدوت من اهلک ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة) خداوند در این آیه و آیات قبل، براى شناساندن نقاط قوّت و ضعف جامعه ایمانى، به دو رخداد تاریخى بدر و احد و مقایسه بین آنها اشاره مى کند.
۱۱- یادآورى وضعیّت نابهنجار یک جامعه در هنگام رکود و انحطاط، از روشهاى تربیتى قرآن در تصحیح حرکت آن جامعه (و اذ غدوت من اهلک ... و اذ همّت طائفتان ... و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة)
۱۲- ضرورت تقواپیشگى و خداترسى (فاتّقوا اللّه)
۱۳- خداترسى و تقواپیشگى، موجب سزاوار شدن اهل ایمان، براى نصرت و یارى خداوند (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة فاتّقوا اللّه) تفریع جمله «فاتّقوا اللّه»، بر بیان نصرت الهى در بدر «و لقد نصرکم اللّه ببدر»، نمایانگر علّت سزاوار شدن مؤمنان به یارى خداوند است.
۱۴- پرواپیشگى و خداترسى، زمینه نیل به سپاسگزارى از نعمتهاى الهى (فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون)
۱۵- رعایت تقوا، شکر نعمتهاى الهى است. (فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون) برخى از مفسرین برآنند که جمله «لعلّکم تشکرون»، به معنى «لیقوموا شکر نعمته» است; یعنى تقوا را رعایت کنید تا به شکر و سپاس او قیام کرده باشید.
۱۶- ضرورت خداترسى و پرواپیشگى اهل ایمان، به شکرانه یارى خدا نسبت به آنان (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون) متعلق «تشکرون»، به قرینه صدر آیه، مى تواند همان پیروزى بر دشمن و نصرت الهى باشد.
۱۷- هراس و سستى در رویارویى با دشمنان دین و عدم اتکا و توکّل بر خداوند، نشانه بى تقوایى* (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا ... فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون) جمله «فاتّقوا اللّه»، مى تواند تفریع براى تمامى مطالب سابق باشد; یعنى از سستى در جنگ و بى اعتقادى به ولایت خداوند و عدم توکّل بر او برحذر باشید که با تقواى الهى سازگار نیست.
۱۸- تقواى مؤمنان پیکارگر بدر، موجب برخوردارى آنان از نصرت الهى (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون) بنابر اینکه جمله «فاتّقوا اللّه»، تفریع براى «و لقد نصرکم اللّه ببدر» باشد. یعنى عامل پیروزى و جلب نصرت الهى در جنگ بدر، همان تقواى ایشان بود.
۱۹- شاکران، داراى مقامى والاتر از تقواپیشگان (فاتّقوا اللّه لعلّکم تشکرون) اگر «لعلّ»، بیان و غایت «فاتّقوا اللّه» باشد، شکر، هدف و غایت تقواپیشگى خواهد بود.
موضوعات مرتبط
- آمادگى نظامى:۶
- اسباب طبیعى:۸
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۹
- اللّه: امدادهاى اللّه ۱، ۲، ۷، ۸، ۹، ۱۶ ; توبیخهاى اللّه ۹ ; زمینه‌هاى امداد اللّه ۱۳، ۱۸ ; ولایت اللّه ۷
- ایمان: آثار ایمان ۴
- پیروزى:۴، ۶
- تاریخ: فلسفه تاریخ ۱۰
- تذکر: آثار تذکر ۱۱
- تربیت: شیوه‌هاى تربیت ۱۱
- ترس: آثار ترس ۱۳، ۱۴ ; ترس از خدا ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۶ ; ترس پسندیده ۱۲، ۱۳ ; ترس نکوهیده ۱۷
- تقوا: آثار تقوا ۱۳، ۱۴، ۱۸ ; اهمیّت تقوا ۱۲، ۱۵، ۱۶ ; موانع تقوا ۱۷
- تنبلى: آثار تنبلى ۱۷ ; سرزنش تنبلى ۹ ; تنبلى در جنگ ۹
- توکل: آثار توکل ۴ ; توکل به خدا ۱۷
- جامعه: انحطاط جامعه ۱۱ ; عوامل رشد جامعه ۱۱
- جامعه‌شناسى:۱۰
- جنگ:۹
- جهاد: عوامل پیروزى در جهاد ۴، ۶ ; عوامل شکست در جهاد ۵
- دشمنان:۱۷ مؤمنان و دشمنان ۱۷ ۳
- دین: دشمنان دین ۱۷
- رشد:۱۱
- شاکران: مقام شاکران ۱۹
- شکست:۵
- شکر: زمینه‌هاى شکر ۱۴ ; شکر نعمت ۱۴، ۱۵
- غزوه: احد ۵، ۹ ; غزوه بدر ۱، ۳، ۴، ۹، ۱۸
- قرآن: ویژگى قرآن ۱۰، ۱۱
- کافران: مسلمانان و کافران ۲
- متقین:۲ مقام متقین ۲ ۱۹
- مجاهدان: احد ۹ ; مجاهدان بدر ۲، ۳، ۴، ۱۸
- مسلمانان:۲ صابر ۲ ; مسلمانان ۲ متقى ۲
- مؤمنان:۱۳ امداد به مؤمنان ۱۳ ۱، ۲ ; پیروزى مؤمنان ۱۳ ۴ ; تقواى مؤمنان ۱۳ ۱۶، ۱۸ ; شکر مؤمنان ۱۳ ۱۶ ; ولایت مؤمنان ۱۳ ۷ ; توکل مؤمنان ۱۳ ۴
- ولایت:۷
