تفسیر:المیزان جلد۸ بخش۲: تفاوت میان نسخه‌ها

حقيقت دوم اين كه: خلقت آدم، در حقيقت خلقت جميع بنى نوع بشر بوده. آيه «و بدء خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين»، و آيه «هو الذى خلقكم من تراب ثم من نطفة ثم من علقة» نيز، دلالت بر اين حقيقت دارند. چون از ظاهر آن دو استفاده مى شود كه منظور از خلق كردن از خاك، همان جريان خلقت آدم «عليه السلام» است. گفتار ابليس هم كه در ضمن داستان گفت: «لئن أخرتن الى يوم القيامة لاحتنكن ذريته الا قليلا...»، و همچنين آيه «و اذ أخذ ربك من بنى آدم من ظهورهم ذريتهم و اشهدهم على انفسهم...»، به بيانى كه خواهد آمد، إشعار به اين معنا دارد.  

اقوال مفسران در تفسير اين آيه مختلف است. مثلا مؤلف مجمع البيان گفته است: خداى تعالى نعمتى را كه در ابتداى خلقت بشر به وى ارزانى داشته، ذكر نموده و فرموده: «و لقد خلقناكم ثم صورناكم...».  

 

بنابراين، مراد از آفرينش مردم، آفرينش آدم است و اين معنا، مطابق با روايتى است كه از حسن رسيده. و در كلام عرب، اين گونه تعبيرات زياد است. مثلا وقتى مى خواهند بگويند ما به پدران شما چنين و چنان كرديم، مى گويند: «ما به شما چنين و چنان كرديم».

 

در قرآن كريم هم، از اين گونه تعبيرات زياد ديده مى شود. از آن جمله است آيه: «و إذ أخذنا ميثاقكم و رفعنا فوقكم الطور»، و مقصود اين است كه: به ياد آريد آن زمانى را كه ما از پدران شما ميثاق گرفتيم.

بعضى ديگر حرف هاى ديگرى زده اند. از آن جمله گفته اند: معناى آيه اين است كه: ما آدم را خلق كرديم و سپس شما را در پشت او صورتگرى نموديم، و پس از آن به ملائكه گفتيم تا او را سجده كنند. و اين معنا با روايت ابن عباس، مجاهد، ربيع، قتاده و سدى مطابق است.

 

 

 

و بعضى ديگر گفته اند معنايش اين است كه: «ما، شما را نخست در رحم آفريديم و پس از آن چشم و گوش و ساير اعضا برايتان درست كرديم».

اين بود كلام صاحب مجمع البيان در معناى آيه و در نقل اقوال ساير مفسران. اما آن معنايى كه از زجاج نقل كرد، اين اشكال را دارد كه: اولا اگر در كلام عرب گفته مى شود: «ما به شما چنين و چنان كرديم و مقصودشان اين است كه ما به پدران شما چنين و چنان كرديم»، در جايى است كه اسلاف و اخلاف هر دو، در جهت مورد نظر شريك باشند. مانند مثالى كه وى زده است، نه نظير بحث ما كه به صرف اين كه ما فرزندان آدميم، خلقت آدم را خلقت ما دانسته و بفرمايد: «ما شما را آفريديم و سپس صورتگرى نموده، آنگاه به ملائكه گفتيم تا آدم را سجده كنند».  

و ثانيا، اگر خلقت آدم و تصوير او، خلقت بنى نوع بشر و تصوير آنان باشد، بايد سجده بر آدم هم سجده بر ابناى او بوده باشد، و بايد فرموده باشد: «ثم قلنا للملائكة اسجدوا للانسان».

و اما آن معانى ديگرى كه در آخر از ديگران نقل كرده است، معانى بى اساسى هستند كه از لفظ آيه شريفه فهميده نمى شود.