هود ١١٠
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْکِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَ لَوْ لاَ کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَکٍ مِنْهُ مُرِيبٍ |
ترجمه
| هود ١٠٩ | آیه ١١٠ | هود ١١١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ ...»: (نگا: یونس / ). «لَفِی شَکٍّ ...»: (نگا: هود / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ لَوْ لاَ کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ... (۳) مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي... (۰) فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَ... (۱)
تفسیر
- آيات ۱۱۹ - ۱۰۹، سوره هود
- بت پرستى پايه و مبنائى جز تقليد از نياكان ندارد
- دلالت آيه بر تاءخير عذاب اختلاف كنندگان در دين تا روز قيامت
- اشاره به اينكه شك و ترديد يهوديان در اصالت و صحت تورات موجه بوده است
- معنا و موارد استعمال واژه هاى : ((قيام ))، ((اقامه )) و ((استقامت ))
- معناى جمله : ((فاستقم كما امرت ))
- معناى ((ركون )) كه در آيه : ((و لاتركنوا الى الّذين ظلموا...)) از آن نهى شده است
- منظور از ((الّذين ظلموا)) كه از اعتماد و تمايل به آنان نهى گرديده است
- سخن صاحب المنار درباره مراد از: ((الّذين ظلموا)) و نقاط ضعف آن سخن
- آيه شريفه : ((و لاتركنوا...)) متضمن نهى ازتمايل به همه ستمكاران است
- چه مواردى مشمول نهى آيه شريفه نمى باشد؟
- ركون به اهل ظلم اخص از ولايت كفار است و مراد از آن اعتماد و مماشات در امر دين و حيات دينى است نه مطلق ركون و اعتماد
- سخن ديگرى از صاحب المنار و اشكال وارد بر آن
- اشاره به فرق بين ميل به ظالمين و مصاديق مباشرت در ظلم
- امر به نماز و صبر كه مهمترين عبادات و اخلاقيات هستند
- معناى ((اختلاف )) و مشتقات ديگر ماده ((خلف ))
- دو نوع اختلاف و مذمت يك نوع آن در قرآن كريم
- جمله : ((لايزالون مختلفين )) راجع به اختلاف در دين است
- مذمت اختلاف ، از جهت لوازم آن يعنى تفرق و اعراض از حق است
- رحمت الهى غايت خلقت انسان مى باشد (و لذلك خلقهم )
- وجوهى كه در معناى دو آيه ((و لو شاء ربك ...)) و ((الّا من رحم ربك ...)) گفته شدهاست
- بحث روايتى
- چند روايت در ذيل جمله : ((فاستقم كما امرت ...)) و ((لاتركنوا الى الذين ظلموا))
- رواياتى در فضيلت نماز و اينكه نماز كفاره گناهان است (ان الحسنات يذهبن السّيّئات ).
- اميدوار كننده ترين آيات كتاب خدا
- دو روايت از امام صادق (ع ) در ذيل (ان الحسنات يذهبن السيئات ...)
- چند روايت در ذيل جمله : ((لايزالوان مختلفين الّا من رحم ربك و لذلك خلقهم ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ «110»
و به تحقيق ما به موسى كتاب (تورات) داديم، پس در آن اختلاف شد، و اگر سنّت پروردگارت (در مورد تأخير عذاب كفّار) از پيش مقرّر نگشته بود،
جلد 4 - صفحه 125
هر آينه (در همين دنيا) ميان آنان داورى و حكم مى‌شد (و به كيفر مى‌رسيدند) و همانا آنان درباره‌ى آن در شكى هستند كه موجب بدگمانى آنان است.
پیام ها
1- در هيچ دوره‌اى از تاريخ، تمام افراد قومى، هم عقيده نبوده‌اند. «فَاخْتُلِفَ فِيهِ»
2- از اختلاف مردم در دين و ايمان آوردن بعضى و كفر عدّه‌اى ديگر، ناراحت و نگران نباشيم كه اين حادثه‌ى جديدى نيست. «آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ»
3- با اينكه در آياتى از قرآن مجيد، تورات، كتاب نور خوانده شده، «1» امّا باز هم مردم در آن نور اختلاف كرده‌اند. «فَاخْتُلِفَ فِيهِ»
4- خداوند، خود نيز سنّتهاى خويش را مراعات كرده و زير پا نمى‌گذارد، چرا كه قبل از هر كس، اين قانونگذار است كه بايد احترام قانون را داشته باشد. «وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ» (خداوند دنيا را محلّ داورى قرار نداده است)
5- سنّتهاى الهى، بر اساس مقام ربوبيّت اوست. «سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ»
6- مهلت دادن به اختلاف كنندگان در كتاب آسمانى، از سنّتهاى الهى است.
«كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ (110)
بعد از آن تسليه خاطر حضرت را در اختلاف امت در صحت قول و نبوت او فرمايد كه اين اختصاص به زمان تو ندارد بلكه نسبت به انبياى سلف هم‌چنين نمودند:
وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ: و هر آينه بتحقيق عطا فرموديم موسى عليه السّلام را كتاب تورات و او را به رسالت مبعوث ساختيم. فَاخْتُلِفَ فِيهِ: پس مختلف شدند در آن، يعنى قوم او اختلاف كردند، بعضى ايمان آوردند و گروهى كافر شدند، چنانچه قوم تو در قرآن و نبوت مختلف شدند، پس اندوهگين مباش و
جلد 6 - صفحه 146
آزرده خاطر مشو. وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ: و اگر نبود كلمه‌اى كه پيشى گرفته از جانب پروردگار تو بتأخير عذاب آنها تا قيامت به جهت حكمت و مصلحت، لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ: هر آينه حكم شدى در دنيا ميان ايشان به ثواب و عقاب تا مبطل به عذاب استيصال مبتلا گشتى و محقّ از آن نجات يافتى و بدين جهت امتياز بين حق و باطل واقع شدى. وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ: و بدرستى كه كفار قوم همه در شك هستند از اين قرآن، شكى كه نفس را مضطرب و عقل را شوريده و يقين را زايل كند، يا قوم موسى در شكّند از نبوت تو يا از قرآن.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَلا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِمَّا يَعْبُدُ هؤُلاءِ ما يَعْبُدُونَ إِلاَّ كَما يَعْبُدُ آباؤُهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِنَّا لَمُوَفُّوهُمْ نَصِيبَهُمْ غَيْرَ مَنْقُوصٍ (109) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ فَاخْتُلِفَ فِيهِ وَ لَوْ لا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مُرِيبٍ (110) وَ إِنَّ كُلاًّ لَمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ أَعْمالَهُمْ إِنَّهُ بِما يَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (111) فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (112)
ترجمه
پس مباش در شك از آنچه مى‌پرستند اين جماعت نمى‌پرستند مگر چنانچه ميپرستيدند پدرانشان از پيش و بدرستيكه ماهر آينه تمام دهنده‌ايم بآنها
جلد 3 صفحه 112
بهره ايشانرا بدون كم و كاست
و بتحقيق داديم بموسى آنكتابرا پس اختلاف شد در آن و اگر نبود و عده‌اى كه سبقت گرفت از پروردگارت هر آينه حكم كرده شده بود ميانشان و همانا آنها هر آينه در ترديدى هستند از آن كه شك اندازنده است
و بدرستيكه تمامى هر آينه از آنانند كه البتّه تمام خواهد داد بآنها پروردگار تو جزاى كارهاشانرا همانا او بآنچه ميكنند آگاه است
پس ثابت باش چنانچه مأمور شدى و كسانيكه توبه نمودند با تو و تجاوز مكنيد همانا او بآنچه ميكنيد بينا است.
تفسير
خداوند اخبار فرموده است مردم را از آنكه جاى شك نيست در بطلان بت و بت پرستى در واقع بنهى پيغمبر خود را از اين امر در ظاهر چنانچه رسم خطابات قرآنيّه است تا آنكه يقين داشته باشند بسوء عاقبت بت پرستان چنانچه در قصص سابقه بيان شد و موجب تسليت خاطر مبارك پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شود كه خداوند بالاخره از آنها انتقام خواهد كشيد و بحال خودشان واگذار نخواهد فرمود چون حال اينها مانند حال پدرانشان است در شرك و ضلالت و در آنكه مدركى براى اين عمل قبيح جز تقليد آباء نداشته و ندارند پس بسهم خودشان از عذاب خواهند رسيد چنانچه رسيدند بدون كم و زياد و محتمل است مراد از جمله و انّا لموفوهم آن باشد كه خداوند روزى مقدّر آنها را بدون نقص بآنها خواهد رسانيد و منافات با عذاب دنيوى و اخروى ندارد بلكه وفاء نصيب كامل دنيوى آنها مؤكّد استحقاق عذابشان خواهد بود و خداوند عطا فرمود بحضرت موسى عليه السّلام تورية را و مردم اختلاف نمودند در قبول آن لذا جمعى ايمان آوردند و جمعى كافر شدند چنانچه اختلاف نمودند در ايمان بقرآن و در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه اختلاف نمودند امّت موسى عليه السّلام چنانچه اختلاف نمودند اين امّت در كتاب و بعد از اين اختلاف خواهند نمود در كتابيكه با قائم عليه السّلام است و براى آنها خواهد آورد و جمعى از مردم منكر آن شوند و آن حضرت گردنشانرا ميزند و اگر نبود گفتار و وعده الهى بانظار و مهلت آنها تا روز قيامت حكم فرموده بود ميان اهل حقّ و باطل بتعجيل در ثواب و عقاب براى تميز آندو گروه از يكديگر و يكى از بدبختيهاى كفّار آنستكه در شك و ترديدند از صحّت كتاب خدا بطوريكه موجب تشويش و اضطراب آنها شده در كليّه عقائد و اعمال چون ريب اقوى از شك است و بر مستقر و مؤثر آن اطلاق ميشود و خداوند تحقيقا تمام بندگانرا
جلد 3 صفحه 113
خواه مؤمن باشند خواه كافر البتّه بجزاى كامل افعالشان از خير و شرّ در دنيا و آخرت خواهد رسانيد و قمّى ره فرموده در قيامت و ظاهرا مراد تكميل آن باشد نه انحصار بآن و در قرائت و تركيب جمله و انّ كلّا لمّا ليوفّينّهم ربّك اعمالهم بين قراء و ميان نحويّون اختلاف بسيارى شده كه ذكر آن با وضوح معناى مراد موجب تطويل مملّ است و ظاهرا در قرائت متعارفه كه انّ و لمّا هر دو مشدّد و مورد اشكال است يا بايد قائل شد كه لمّا در اصل لمن ما بوده كه بعد از قلب نون بميم اولى از سه ميم حذف شده و كلمه ما بمعنى الّذين است و اين قول از قراء نقل شده و حقير باين معنى ترجمه نمودم يا بايد قائل شد كه لمّا نافيه و بعد از آن جمله يوفوا اعمالهم مقدّر است بدلالت ليوفينّهم يعنى تاكنون وفا كرده نشدند و بعد از اين وفا ميشود بآنها جزاى اعمالشان كه ابن هشام اختيار نموده يا لمّا شرطيّه و بعثوا مقدّر است يعنى چون مبعوث شوند در قيامت جزاى آنها داده خواهد شد كه از فرمايش قمّى ره استفاده ميشود و در قرائت لما بتخفيف كه آنهم معروف است و اشكال ندارد يكى از دو لام توطئه قسم و ديگرى براى تأكيد و ما زائده است براى فصل ميان آندو يعنى و بدرستيكه تمامى آنها را و اللّه هر آينه وفا ميفرمايد بآنها پروردگار تو جزاى اعمالشانرا و خداوند آگاه است باعمال آنها و چيزى از نظر او محو نمى‌شود و بر او مخفى نميماند پس بايد مستقيم و ثابت باشد پيغمبر اكرم بر جاده حقّ و حقيقت و در دعوت بآن اصولا و فروعا چنانچه مأمور بآن شده است و نيز بايد ثابت و مستقيم باشند كسانيكه توبه از كفر نمودند و بشرف اسلام و ايمان مشرّف شدند در دين خودشان و از غلبه كفّار نينديشند و بوساوس آنها متزلزل نشوند و عدول از حقّ و حقيقت نكنند و تجاوز از حدود الهى و مقرّرات مذهبى ننمايند و متمايل بقوانين و آداب اجانب نشوند و بدانند كه خداوند اعمال و عقائد و رفتار و كردار آنها را مى‌بيند و مى‌داند و هر كس را بجزاى عمل خود ميرساند از ابن عبّاس ره نقل شده كه هيچ آيه‌اى دشوارتر از اين آيه بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل نشد و براى اين فرمود پير كرد مرا سوره هود و واقعه و امثال آن.
جلد 3 صفحه 114
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد آتَينا مُوسَي الكِتاب‌َ فَاختُلِف‌َ فِيهِ وَ لَو لا كَلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّكَ لَقُضِيَ بَينَهُم وَ إِنَّهُم لَفِي شَكٍّ مِنه‌ُ مُرِيبٍ (110)
و هر آينه بتحقيق داديم موسي را كتاب تورات را پس امّت او اختلاف كردند در آن و اگر نبود تقدير پروردگار تو در موقعيت عذاب آنها که در علم او سبقت گرفته هر آينه عذاب بر آنها نازل ميشد و هلاك ميشدند و از بين ميرفتند و بدرستي که آنها هر آينه در شك از آن عذاب و در ريب هستند.
وَ لَقَد آتَينا مُوسَي الكِتاب‌َ همين نحوي که بر پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم قرآن نازل
جلد 11 - صفحه 131
شد بر موسي هم الواح تورات در ميقات پس از چهل شب عبادت که ميفرمايد وَ كَتَبنا لَه‌ُ فِي الأَلواح‌ِ مِن كُل‌ِّ شَي‌ءٍ مَوعِظَةً وَ تَفصِيلًا لِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ فَخُذها بِقُوَّةٍ وَ أمُر قَومَك‌َ يَأخُذُوا بِأَحسَنِها الاية اعراف آيه 142 شرحش گذشت نازل فرموديم.
فَاختُلِف‌َ فِيهِ تسليت حضرت رسالت [ص] که اگر قوم تو ميگويند اينکه قرآن افتراء و دروغ است قوم موسي هم تورات را چنان از بين بردند در اطوار متواليه و فعلا يك مزخرفات و كفريات در دست آنها بنام تورات هست بسيار پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بايد شكرگزار باشد که قرآنش تا دامنه قيامت در حفظ پروردگار مصون و محفوظ است.
وَ لَو لا كَلِمَةٌ سَبَقَت مِن رَبِّكَ که بمقتضاي حكمت و مصلحت معين شده و سبقت گرفته که عذاب آنها و فناء آنها در چه موقع و چه وقت باشد لَقُضِيَ بَينَهُم عمليات آنها استحقاق آن را دارد که خداوند آني آنها را مهلت ندهد و تمام آنها را هلاك فرمايد.
وَ إِنَّهُم لَفِي شَكٍّ مِنه‌ُ مُرِيبٍ مرجع ضمير و انّهم ممكن است يهود باشد و مراد اينکه باشد که آنها يقين بنبوت موسي و كتاب او ندارند و شاك هستند آنهم بشك بيجا که ريب گويند، و ممكن است مطلق كفار و مشركين باشد که در وعده ببهشت و سعادت و وعيد بعذاب و شقاوت شاك هستند آنهم شك بيجا که جاي شك نيست زيرا مسئله معاد و ثواب و عقاب از واضحات عقليه است که براهين عقليه بر آن قائم است که ما در مجلد سوم كلم الطيب بيان كرده‌ايم که اگر معاد نباشد اصلا دستگاه خلقت لعب و لغو و عبث ميشود دستگاه انبياء و كتب و احكام بكلي برچيده ميشود دستگاه اديان حقه و باطله حتي دستگاه شرك بيهوده ميگردد زيرا عبادت بت بطمع اينكه خدا هستند و ما را بسعادت ميرسانند و ترك عبادت آنها باعث شقاوت و عذاب ميشود و هر صاحب ديني اينکه دعوي را دارد.
132
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 110)- باز برای تسلّی خاطر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله اضافه می‌کند: اگر قوم تو در باره کتاب آسمانیت یعنی قرآن اختلاف و بهانه جویی می‌کنند، ناراحت نباش زیرا «ما به موسی کتاب آسمانی (تورات) دادیم سپس در آن اختلاف شد» بعضی پذیرفتند و بعضی منکر شدند (وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ).
و اگر می‌بینی در مجازات دشمنان تو تعجیل نمی‌کنیم، به خاطر این است که مصالحی از نظر تعلیم و تربیت و هدایت این قوم، چنین ایجاب می‌کند «و اگر (این مصلحت نبود و) برنامه‌ای که پروردگار تو از قبل در این زمینه مقرر فرموده ایجاب تأخیر نمی‌کرد، در میان آنها داوری لازم می‌شد و مجازات دامانشان را می‌گرفت» (وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ).
«هر چند آنها (این حقیقت را هنوز باور نکردند و همچنان) نسبت به آن در شک و تردیدند شکّی آمیخته با سوء ظن و بدبینی» (وَ إِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ مُرِیبٍ).
ج2، ص382
نکات آیه
۱- موسى(ع) از پیامبران داراى کتاب آسمانى است. (و لقد ءاتینا موسى الکتب)
۲- خداوند ، اعطا کننده کتاب آسمانى به پیامبران خویش (و لقد ءاتینا موسى الکتب)
۳- قوم موسى در حقانیت تورات اختلاف کرده; گروهى آن را پذیرفتند و گروهى آن را انکار کردند. (و لقد ءاتینا موسى الکتب فاختلف فیه)
۴- اختلاف پیروان موسى درباره تورات اصلى و محتواى آن * (و لقد ءاتینا موسى الکتب فاختلف فیه)
۵- اختلاف انسانها در پذیرش و عدم پذیرش کتابهاى آسمانى ، مقتضى داورى خداوند میان آنان و زمینه ساز پیامدهاى آن داورى (پاداش و کیفر) است. (فاختلف فیه و لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم)
۶- خداوند ، حیات دنیا را عرصه داورى خویش میان گروندگان به کتابهاى آسمانى و منکران آنها ، قرار نداده است. (لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم) مراد از «کلمة» امرى است که خداوند مقدر کرده و آن بقاى انسانها و سپرى کردن حیات دنیوى است. آیاتى نظیر «و لکم فى الأرض مستقر و متاع إلى حین; شما انسانها تا مدتى (تا سپرى شدن حیات دنیا) در زمین مستقر خواهید بود و از اسباب معیشت بهره خواهید برد. بقرة/۳۶.» گویاى آن تقدیر و کلمه است.
۷- امتناع خداوند از داورى میان حق و باطل در عرصه حیات دنیوى ، بر اساس تقدیرى است که خود مقرر کرده است. (لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم)
۸- مصالح جوامع بشرى و تدبیر امور انسانها، مایه تقدیر خداوند بر داورى نکردن او میان حق گرایان و باطل اندیشان، در عرصه حیات دنیاست. (لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم) برداشت فوق ، از کلمه «رب» - که به معناى مدبر و مربى است - استفاده مى شود; یعنى ، تقدیر یاد شده (لولا کلمة سبقت ...) در راستاى تدبیر امور انسانهاست.
۹- خداوند بر اساس تقدیر خویش ، به منکران حقانیت تورات مهلت داده است و درباره آنان در دنیا داورى نخواهد کرد. (فاختلف فیه و لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم)
۱۰- خداوند ، سنن و قوانین ثابتى را براى امور انسانها جارى مى سازد. (و لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم)
۱۱- مهلت دادن به متخلفان از حق ، از سنّتهاى خداوند است. (و لولا کلمة سبقت من ربک لقضى بینهم)
۱۲- منکران حقانیت تورات ، على رغم نداشتن یقین به نادرستى آن ، منکر حقانیت آن شده بودند. (و إنهم لفى شک منه مریب) مراد از ضمیر در «إنهم» کسانى اند که تورات را نپذیرفتند; به اصطلاح اهل ادب این ضمیر به نحو استخدام به اختلاف کنندگان - که از «فاختلف فیه» به دست مى آید - برمى گردد. «مریب» یا لازم و به معناى داراى ریب و شک است و تأکید «شک» مى باشد و یا متعدى و به معناى «تردید افکن» است.
موضوعات مرتبط
- اختلاف: آثار اختلاف ۵
- انبیا: انبیاى اولوالعزم ۱
- انسان: مدبر انسان ها ۸; مصالح انسان ۸
- بنى اسرائیل: اختلاف بنى اسرائیل ۳، ۴; بنى اسرائیل و تورات ۳، ۴; تاریخ بنى اسرائیل ۳، ۴
- تورات: شک مکذبان تورات ۱۲; مؤمنان به تورات ۳; مکذبان تورات ۳; مهلت به مکذبان تورات ۹
- خدا: ربوبیت خدا ۸; زمینه پاداشهاى خدا ۵; زمینه قضاوت خدا ۵; زمینه کیفرهاى خدا ۵; سنتهاى خدا ۱۰، ۱۱; عرصه قضاوت خدا ۶، ۷; عطایاى خدا ۲; قضاوت خدا ۸; مقدرات خدا ۷، ۹; مهلت هاى خدا ۹
- رسولان خدا: ۱
- سنتهاى خدا: سنت مهلت ۱۱
- قضاوت: قضاوت بین حق و باطل ۷، ۸; قضاوت بین مؤمنان و کافران ۸
- کتب آسمانى: اختلاف در کتب آسمانى ۵; مؤمنان به کتب آسمانى ۶; مکذبان کتب آسمانى ۶; منشأ کتب آسمانى۲
- متخلفان: مهلت به متخلفان ۱۱
- موسى(ع): مقامات موسى(ع) ۱; نبوت موسى(ع) ۱
منابع
