سبإ ٢
| کپی متن آیه |
|---|
| يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ مَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَ مَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَ مَا يَعْرُجُ فِيهَا وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ |
ترجمه
| سبإ ١ | آیه ٢ | سبإ ٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَلِجُ»: از مصدر ولوج به معنی ورود (نگا: اعراف / ). «یَعْرُجُ»: صعود می‌کند. «فِیهَا»: به سوی آن. واژه (فی) به معنی (إِلی) است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ «2»
آن چه در زمين فرو مى‌رود و آن چه از آن خارج مى‌شود و آن چه از آسمان نازل مى‌شود و آن چه در آن بالا مى‌رود (همه را) مى‌داند و اوست مهربانِ آمرزنده.
نکته ها
پس از ذكر كلّيات، بيان نمونه‌ها لازم است. بعد از كلمه خبير كه كلى بود، خداوند نمونه‌هاى علم خود را نقل مى‌كند. وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ يَعْلَمُ ما يَلِجُ ... مصداق «يَلِجُ فِي الْأَرْضِ»، ورود دانه در خاك و مصداق «يَخْرُجُ مِنْها»، خروج گياه از خاك و مصداق «يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ»، نزول باران از آسمان و مصداق «ما يَعْرُجُ فِيها»، پرواز پرندگان در آسمان است.
در تمام قرآن، چهل و نه مرتبه كلمه‌ى «غفور» و «رحيم» با هم بيان شده كه در تمام موارد اول «غفور» آمده بعد «رحيم» مگر در اين آيه؛ شايد به خاطر آن كه در همه‌ى موارد
«1». يونس، 10.
جلد 7 - صفحه 418
نظر به عملكرد انسان‌هاست كه بايد اول بخشيده شوند و سپس رحمت الهى را دريافت كنند، ولى در اين آيه، اصل توجّه به علم و لطف و رحمت الهى است و مغفرت نسبت به عملكرد انسان به طور ضمنى در كلمه «يَعْرُجُ» مطرح است. «الرَّحِيمُ الْغَفُورُ»
پیام ها
1- خداوند، تنها مالك هستى نيست، بلكه به تمام جزئيّات آن نيز آگاهى دارد.
يَعْلَمُ ما يَلِجُ ...
2- در نظام آفرينش، اشيا در رفت و آمد و حركت‌اند. «يَلِجُ، يَخْرُجُ، يَنْزِلُ، يَعْرُجُ»
3- نشانه‌ى رحمت او نزول باران از آسمان، «يَنْزِلُ» و نشانه‌ى غفران او پوشاندن اعمال زشت انسان است. «الرَّحِيمُ الْغَفُورُ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ «2»
جلد 10 - صفحه 505
يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ: مى‌داند آنچه فرو رود در زمين مانند باران و دفاين و اموات، وَ ما يَخْرُجُ مِنْها: و آنچه بيرون آيد از زمين و بر روى آن قرار گيرد مانند چشمه‌ها و نباتات و فلزات و حيوانات. وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ: و مى‌داند آنچه نازل مى‌شود از آسمان مانند ملائكه و كتب و مقادير ارزاق و امطار و صواعق برف و انواع بركات، وَ ما يَعْرُجُ فِيها: و آنچه بالا مى‌رود در آسمان مانند ملائكه و نامه اعمال بندگان و دعوات و كلمات و ارواح طيبه. يا مانند ابخره و ادخنه، جميع بر وفق تقديرى است كه حكمت مقتضى و تدبيرى كه موجب مصلحت است. صاحب كشف الاسرار گفته: از علم ازلى او پوشيده نيست آنچه فرود مى‌آيد بر دلهاى اولياء از الهامات. و آنچه بالا مى‌رود از انفاس اصفياء در همه اوقات. يا آنچه فرود مى‌آيد از الطاف و كرم كه از بارگاه قدم متوجه دلها گشته، هر جا بوى آشنا مى‌آيد منزل مى‌كند، «1» چنانچه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: انّ للّه فى ايّام دهركم نفحات، الا فتعرّضوا لها بدرستى كه از براى پروردگار شما در ايام عمر شما نفحاتى است، آگاه باشيد دريابيد آن را «2». و آنچه بالا مى‌رود از ناله تائبان و آه بيچارگان كه چون سحرگاه از درونه سينه بدرگاه او بلند و به آستان قدس قبول يابد.
تنبيه: آيه شريفه اشاره است به احاطه علم ازلى الهى به تمام اشياء.
علامه مجلسى (رحمه الله) فرمايد: خداوند عالم عالم است بر هر معلومى، و تغيير در علم او نيست، و علم او به اشياء پيش از وجود آنها، تفاوت ندارد با علم او بعد از وجود آنها، و در ازل مى‌دانسته آنچه در ابد الاباد به هم رسد، و تمام اشياء مانند ذرات هوا و قطرات دريا و عدد مثقال كوهها و برگ درختان و ريگ بيابان و نفسهاى جانوران نزد علم او هويدا است.
وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ: و او است بخشاينده نعمتها، آمرزنده گناهان اهل تفريط در شكرگزارى، يا رحيم است به بندگان كه عجله نفرمايد در عقوبت
«1» تفسير منهج الصادقين (چ سوم اسلاميه) ج 7 ص 381.
«2» بحار الانوار ج 77 كتاب الروضة، ص 168.
جلد 10 - صفحه 506
ايشان با آنكه عالم است به معاصى ايشان بلكه امهال عذاب نمايد تا توبه كنند از گناهان، و ستار العيوب در دنيا و متجاوز در عقبى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْآخِرَةِ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ «1» يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ «2» وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَأْتِينَا السَّاعَةُ قُلْ بَلى وَ رَبِّي لَتَأْتِيَنَّكُمْ عالِمِ الْغَيْبِ لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ إِلاَّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ «3» لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ «4»
وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ «5»
ترجمه
ستايش مر خدائى را است كه مر او را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و مر او را است ستايش در آنجهان و او است درست كردار آگاه
ميداند آنچه را كه داخل ميشود در زمين و آنچه بيرون مى‌آيد از آن و آنچه فرود ميآيد از آسمان و آنچه بالا ميرود در آن و او است مهربان آمرزنده
و گفتند آنها كه كافر شدند نميآيد ما را قيامت بگو آرى قسم بپروردگار من كه هر آينه خواهد آمد شما را البتّه آن پروردگارى كه داناى پنهان است مستور نميباشد از او مقدار ذرّه در آسمانها و نه در زمين و نيست كوچكتر از اين و نه بزرگتر مگر آنكه هست در كتابى بيان كننده
تا پاداش دهد آنانرا كه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته آنگروه براى ايشانست آمرزش و روزى خوبى
و آنانكه كوشش كنند در دلائل ما بگمان آنكه عاجز كنندگان باشند براى آنها است عذابى دردناك از بدترين اقسام آن.
جلد 4 صفحه 347
تفسير
ملكيّت حقيقيّه تمام موجودات آسمانى و زمينى براى خداوند مكرّر اثبات و بيان شده و متفرّع بر آنست اختصاص حمد و ثنا بذات احديّت و استحقاق او بآن در دنيا و آخرت كه نعم آنجا هم مخصوص باو است و او است كه اوضاع دو جهانرا بر وفق حكمت و مصلحت منظّم و مرتّب فرموده براى آنكه آگاه بوده از حقائق اشياء و مصالح موجودات و مقدار لياقت آنها ميداند آنچه داخل ميشود در زمين از قبيل آب و ريشه نباتات و اجساد حيوانات و آنچه بيرون ميآيد از آن مانند آب و گياه و درخت و حيوان و معادن و آنچه فرود ميآيد از آسمان مانند باران و برف و ملائكه و آنچه بالا ميرود در آن مانند اعمال بندگان و آه دل مظلومان و ملائكه موكّله بر آن و او مهربان است به بندگان كه از بالاى سر و زير پاى آنها كارشانرا راه مى‌اندازد و آمرزنده است آنها را در صورتى كه قصور يا تقصير در اداء شكر و حمد او نموده باشند و چون كفّار منكر معاد بطور استهزاء ميگفتند روز قيامت براى ما نمآيد پيغمبر اكرم مأمور شد كه در جواب آنها بفرمايد بلى قسم بپروردگار من هر آينه ميآيد براى شما و مى‌آورد آنرا همان پروردگارى كه علم بباطن شما و همه دارد و بنابر اين عالم الغيب صفت ربّ است كه مقرّب امكان آوردن او است روز قيامت را و برفع نيز قرائت شده و بنابر آن خبر مبتداء محذوف است كه هو باشد يا مبتدا است و خبر آن لا يعزب و ما بعد آن و بيرون نميباشد از علم او مقدار ذرّه‌ئى در آسمانها و نه در زمين پس ميتواند ذرّات پراكنده شده ابدان اموات را جمع آورى نمايد و قيامت را بر پا كند و لا يعزب بكسر نيز قرائت شده و كوچكتر و بزرگتر از ذرّه هم در علم خدا و لوح محفوظ آسمانى موجود و ثبت است و اصغر و اكبر بفتح نيز قرائت شده و بنابر اين كلمه لا براى نفى جنس است و در صورت رفع براى نفى افراد و منتقض بالّا شده و از عمل باز مانده و رفع بابتدائيّت است و نميشود عطف بر مثقال باشد براى آنكه لازم ميآيد در كتاب مبين از علم خدا بيرون باشد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه اوّل چيزى كه خدا خلق فرمود قلم بود و امر شد كه بنويس پس نوشت آنچه بوده و هست تا روز قيامت و آمدن قيامت براى آنستكه خداوند در آنروز جزاى
جلد 4 صفحه 348
كسانيكه ايمان آوردند و اعمال پسنديده نمودند عطا فرمايد بدخول در بهشت و روزى خوبى كه منّت و آزارى در آن نيست و مغفرت گناهانشان كه احيانا از آنها صادر شده بود ولى كسانيكه در دنيا سعى و كوشش نمودند براى ابطال دلائل توحيد خدا و آيات قرآن و علائم نبوّت پيغمبر و ولايت ائمّه اطهار براى آنكه عاجز كنند خدا را بگمان خودشان از اثبات حق و سبقت بگيرند بر او در غرض براى آنها در آنروز موعود عذابى است از بدترين انواع عذابهاى دردناك و اليم بجرّ نيز قرائت شده است و در سوره حج اين آيه گذشت و آنكه بعضى بجاى معاجزين معجّزين بتشديد قرائت نموده‌اند يعنى باز دارندگان خلق از قبول دين حق.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يَعلَم‌ُ ما يَلِجُ فِي الأَرض‌ِ وَ ما يَخرُج‌ُ مِنها وَ ما يَنزِل‌ُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعرُج‌ُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الغَفُورُ «2»
ميداند آن چه داخل زمين ميشود و آنچه از زمين خارج ميشود و آن چه از آسمان نازل ميشود و آن چه به آسمان بالا ميرود و او است رحيم به بندگان و آمرزنده گناهان.
جلد 14 - صفحه 541
يَعلَم‌ُ ما يَلِجُ فِي الأَرض‌ِ چيزهايي که در داخل زمين فرو ميرود: آب باران، گنج‌هايي که در زير زمين پنهان مي‌كنند، امواتي که دفن مي‌كنند، دانه‌هايي که كشت مي‌كنند، حيواناتي که در زير زمين زندگاني دارند، هوايي که داخل خلل و فرج زمين ميشود و غير اينها.
وَ ما يَخرُج‌ُ مِنها زرع و نباتات و جواهرات و معادني که استخراج مي‌كنند و نفط و حيواناتي که از زير زمين بيرون مي‌آيند و مرده‌ها که از قبرها خارج مي‌شوند و غير اينها حتي آب‌هاي چشمه‌ها و چاه‌ها.
وَ ما يَنزِل‌ُ مِنَ السَّماءِ ملائكه و ارزاق و باران و غير اينها.
وَ ما يَعرُج‌ُ فِيها اعمال عباد، صعود ملائكه، ارواح مؤمنين و امثال اينها، تمام به تقديرات او است، موافق حكمت و مصلحت عين صلاح و بجا و بموقع است.
وَ هُوَ الرَّحِيمُ الغَفُورُ مكرر بيان شده.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 2)- این آیه به شرح گوشه‌ای از علم بی‌پایان پروردگار به تناسب توصیف خداوند به «حکیم» و «خبیر» در آیه قبل پرداخته، چنین می‌گوید: «آنچه را در زمین فرو می‌رود و آنچه را از آن خارج می‌شود می‌داند» (یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها).
آری! او از تمام قطرات باران و امواج سیلاب که در اعماق زمین فرو می‌روند و به طبقه نفوذ ناپذیر می‌رسند و در آنجا متمرکز و برای انسانها ذخیره می‌شوند آگاه است.
او از دانه‌های گیاهان که در زمین فرو می‌روند و روزی به درخت سرسبز یا گیاه پر طراوتی تبدیل می‌گردند با خبر است.
از ریشه‌های درختان به هنگامی که در جستجوی آب و غذا به اعماق زمین پیشروی می‌کنند.
از امواج الکتریسته، از گازهای مختلف و ذرات هوا که به داخل زمین نفوذ می‌کنند، و نیز از گنجها و دفینه‌ها و اجساد مردگان اعم از انسانها و غیر انسانها که در این زمین گسترده دفن می‌شوند، آری از همه اینها با خبر است.
همچنین از گیاهانی که از زمین خارج می‌شوند، از انسانها که از آن برخاسته‌اند، از چشمه‌هایی که از آن می‌جوشد، از گازهایی که از آن بر می‌خیزد، از
ج4، ص26
آتشفشانهایی که از آن زبانه می‌کشد، و خلاصه از تمام موجوداتی که از اعماق زمین بیرون می‌ریزند، اعم از آنچه ما می‌دانیم و نمی‌دانیم، او از همه آنها مطلع و آگاه است.
سپس می‌افزاید: «او از آنچه از آسمان نازل می‌شود و یا به آسمان بالا می‌رود باخبر است» (وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فِیها).
از دانه‌های باران، از اشعه حیات‌بخش خورشید، از امواج نیرومند وحی و شرایع آسمانی، از فرشتگانی که برای ابلاغ رسالت یا انجام مأموریتهای دیگر به زمین نزول می‌کنند، از اشعه کیهانی که از ماوراء جوّ به زمین نازل می‌شود، از شهابها و سنگریزه‌های سرگردان فضا که به سوی زمین جذب می‌شوند، او از همه اینها مطلع است.
و نیز از اعمال بندگان که به آسمان عروج می‌کند، از فرشتگانی که پس از ادای رسالت خود به آسمان باز می‌گردند، از شیاطینی که برای استراق سمع به آسمانها می‌روند، از بخارهایی که از دریا بر می‌خیزد و بر فراز آسمان ابرها را تشکیل می‌دهد، از آهی که از دل مظلومی بر می‌خیزد و به آسمان صعود می‌کند، آری از همه اینها آگاه است.
و در پایان می‌افزاید: «اوست مهربان و آمرزنده» (وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ).
نکات آیه
۱ - هر آنچه در زمین فرو مى رود و هر آنچه از آن برمى آید، در حیطه علم خداوند است. (للّه الذى ... یعلم ما یلج فى الأرض و ما یخرج منها) «ولوج» در لغت به معناى داخل شدن در تنگنا است (مفردات راغب) و یا مطلق داخل شدن است.
۲ - خداوند، به آنچه از آسمان نازل مى شود و آنچه به آسمان ها بالا مى رود، علم دارد. (للّه الذى ... یعلم ... و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها)
۳ - خداوند به حرکت ها و سکون هاى همه موجودات، احاطه علمى کامل دارد. (یعلم ما یلج فى الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها) علم خداوند به ورود چیزى در زمین و یا خروج اشیایى از آن و نیز علم او به آنچه از آسمان نازل مى شود و یا به سمت آن بالا مى رود، کنایه از احاطه علمى او به همه چیز است.
۴ - فرود آمدن موجوداتى از آسمان به سوى زمین و بالا رفتن موجوداتى از ناحیه زمین به سوى آسمان (و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها)
۵ - احاطه علمى خداوند به همه جنبش ها و سکون هاى موجودات، مقتضى اختصاص داشتن همه ستایش ها و حمدها به او است. (الحمد للّه الذى له ... یعلم ما یلج فى الأرض و ما یخرج منها و ما ینزل من السماء و ما یعرج فیها) عبارت «یعلم ما» مى تواند حال براى ضمیر «له» باشد. بنابراین، معنا چنین مى شود: حمد براى کسى است که مالک همه موجودات است; در حالى که از همه چیز خبر دارد.
۶ - آگاهى خداوند از مردگان و اجزاى آنان که در دل زمین قرار مى گیرند. (یعلم ما یلج فى الأرض) احتمال دارد به قرینه این که در آیه بعد سخن از انکار و وقوع قیامت است، مراد از «ما یلج» مردگان و یا اجزاى متلاشى شده آنان باشد.
۷ - خداوند، «رحیم» (مهربان) و «غفور» (آمرزنده) است. (و هو الرحیم الغفور)
۸ - رحمت خداوند، منشأ آمرزش گرى او است. (و هو الرحیم الغفور) برداشت یاد شده مبتنى بر این نکته است که «الغفور» صفت براى «الرحیم» باشد.
موضوعات مرتبط
- آسمان: نزولات آسمانى ۲; نزول موجودات آسمانى ۴
- آمرزش: منشأ آمرزش ۸
- اسماء و صفات: رحیم ۷; غفور ۷
- حمد: زمینه حمد خدا ۵
- خدا: آثار احاطه علمى خدا ۵; آثار رحمت خدا ۸; آمرزشهاى خدا ۸; احاطه علمى خدا ۱، ۲، ۳; اختصاصات خدا ۵; علم خدا به حرکت ۵; علم خدا به مردگان ۶; علم غیب خدا ۶
- زمین: صعود موجودات زمینى ۴
- موجودات: حرکت موجودات ۳
منابع
