المائدة ٩٦
ترجمه
| المائدة ٩٥ | آیه ٩٦ | المائدة ٩٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«صَیْدُ الْبَحْرِ وَ طَعَامُهُ»: عطف (طَعَامُ) بر (صَیْدُ) عطف خاصّ بر عام است. «مَتَاعاً»: بهره‌مند شدن. مفعولٌ‌له است. «السَّیَّارَة»: جماعت مسافران. «تُحْشَرُونَ»: گردآورده می‌شوید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ «96»
(البتّه) شكار دريا و خوراك آن براى شما حلال شد و توشه‌اى براى شما و كاروانيان است، ولى تا وقتى مُحرم هستيد، صيد صحرايى بر شما حرام است. و از خداوندى كه به سوى او محشور مى‌شويد، پروا كنيد.
نکته ها
تفسير مجمع‌البيان وبرخى تفاسير ديگر و كتب فقهى، از اين آيه استفاده كرده‌اند كه در حال احرام، صيد حيوانات دريايى و مصرف آن حلال است، امّا حيوانات صحرايى، شكار و مصرفشان حرام است.
البتّه مراد از حيوان دريايى، آبزيان و حيواناتى است كه در آب زندگى مى‌كنند، گرچه در رودخانه باشد.
امام صادق عليه السلام درباره‌ى «وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ» فرمودند: «مقصود ماهى نمك‌زده‌اى است كه مى‌خورند». «1» (كه براى مدّت طولانى و در سفرها به وسيله‌ى نمك زدن مانع فاسد شدن آن مى‌شدند.)
پیام ها
1- براى افراد محرم، همه‌ى راه‌ها بسته نيست. (خداوند در كنار منع شكار صحرايى، شكار دريايى را جايز دانسته است.) أُحِلَ ... حُرِّمَ
2- شكار آنگاه حلال است كه براى تغذيه باشد، نه تفريح و لغو. «مَتاعاً لَكُمْ»
3- فرآورده‌هاى دريايى و منافع آن، تنها مخصوص ساحل‌نشينان نيست. «مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ»
4- ساحل نشينان، در بهره‌گيرى از دريا اولويّت دارند. «لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ» (كلمه‌ى
«1». كافى، ج 4، ص 392.
جلد 2 - صفحه 376
«لَكُمْ» قبل از كلمه‌ى «لِلسَّيَّارَةِ» آمده است)
5- صيد حيوانات صحرايى يا خوردن آن در حال احرام، بى‌تقوايى است. «حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً وَ اتَّقُوا اللَّهَ»
6- به متخلّفان بايد هشدار داد. «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ»
7- ايمان به قيامت و محاسبه‌ى اعمال، عامل بازدارنده‌ى از گناه است. «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ (96)
بعد بيان صيد دريا و گرفتن و خوردن آن را فرمايد:
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ: حلال كرده شد براى شما شكار دريا يعنى حيوانى كه در غير آب زندگانى ننمايد خواه محل باشيد يا محرم و جميع آبها از چشمه و چاه در اين داخل است. وَ طَعامُهُ: و نيز حلال است بر شما طعام حيوان دريا (مراد ماهى شور است) مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ: صيد بحر، و طعام آن بر شما حلال است جهت تمتع و بهره‌مند ساختن شما و كاروان كه قديد (آبگوشت) ساخته توشه سازند. وَ حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ: و حرام كرده شده بر شما شكار صحرا و آن هر حيوانى است كه در خشكى تخم نهد و بال و پر آورد، اگرچه در بعض اوقات در آب زندگانى كند و اين حرمت ثابت است. ما دُمْتُمْ حُرُماً:
مادامى كه محرم باشيد. وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ: و بترسيد از خدائى كه بسوى او جمع كرده خواهيد شد بعد از موت.
توضيح- بدانكه خلافى نيست در آنكه محرم، آنچه صيد كند حرام است بر او و بر غير او از محرم ديگر. و اما آنچه محل صيد كرده باشد نزد خاصه نيز بر محرم حرام است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أُحِلَّ لَكُمْ صَيْدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُمْ وَ لِلسَّيَّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَيْكُمْ صَيْدُ الْبَرِّ ما دُمْتُمْ حُرُماً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ (96)
ترجمه
حلال شد براى شما شكار دريا و خوراك آن تا مورد انتفاع باشد براى شما و براى قافله و حرام شد بر شما شكار بيابان ماداميكه باشيد احرام داران و بترسيد از خدائى كه بسوى او محشور ميشويد.
تفسير
خداوند پس از تحريم صيد صحرائى در آيه سابقه تحليل فرمود صيد دريائى را و آن هر حيوانى است كه تخم و جوجه در آب ميگذارد اگر چه در خشكى زيست كند و عكس آن حيوان صحرائى است كه در خشكى تخم و جوجه ميگذارد اگر چه در نيزار و مردابها زيست كند چنانچه از حضرت صادق (ع) روايت شده است و فرق نيست در حليت ميان محرم و محلّ چنانچه فرق است در حرمت ميان آندو و حلّ و حرم و چون ظاهر صيد شكار كردن بود خداوند تصريح فرمود در اين آيه بحليت خوردن گوشت شكار دريائى و حرمت خوردن گوشت شكار صحرائى از حيواناتى كه قبل از احرام حليت گوشت آنها معلوم شده بود كه از حيوانات دريائى منحصر در ماهى فلس دار است و چون نتيجه حليت را بيان فرمود كه براى آنستكه از خوردن تازه آن و بردن خشك نمكين كه مراد از طعام است براى توشه راه مسلمانان و قافله اسلامى بهره‌مند شوند معلوم شد كه شكار در اينجا اعمّ از شكار نمودن و خوردن است و باين جهت تكرار فرمود حرمت شكار صحرائى را در حال احرام تا معلوم شود بر اهل نظر كه آنهم اعم است از
جلد 2 صفحه 275
كشتن و زدن و خوردن و بردن و خريدن و فروختن و اعانت نمودن و اشاره كردن و هر گونه تصرفات در آن و بازگشت همه بخداوند است پس او است سزاوار بتقوى و ترس نه غير او ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أُحِلَّ لَكُم صَيدُ البَحرِ وَ طَعامُهُ مَتاعاً لَكُم وَ لِلسَّيّارَةِ وَ حُرِّمَ عَلَيكُم صَيدُ البَرِّ ما دُمتُم حُرُماً وَ اتَّقُوا اللّه‌َ الَّذِي إِلَيه‌ِ تُحشَرُون‌َ (96)
حلال شد بر شما صيد دريايي طعام شما باشد و محل استفاده شما و براي سياره که مسافرين باشند و حرام شد بر شما صيد صحرايي مادامي که محرم هستيد و از مخالفت خدا پرهيز كنيد آن خدايي که بازگشت شما بسوي او است.
أُحِلَّ لَكُم صَيدُ البَحرِ براي محرم صيد دريايي حلال شده و مراد صيد آبي است و لو صدق بحر نكند و آن حيوانيست که در آب تخم ميگذارد و در آب تعيش ميكند مثل ماهي و اما حيواناتي که در خاك تخم ميكنند و در آب تعيش
جلد 6 - صفحه 474
دارند آنها بري هستند و صيد آنها بر محرم حرام است (و طعامه) محرم همين نحوي که صيد بري بر او حرام است خوردن صيد هم حرام است و لو ديگري صيد كرده باشد ولي صيد آبي هم صيدش حلال است و هم خوردنش جايز است.
مَتاعاً لَكُم ساير انتفاعات هم مانعي ندارد مثل بيع و صلح و ساير انتقالات و بنا بر مذهب شيعه در صيد دريايي معتبر است که زنده او را صيد كنند اگر مرده‌اي را صيد كند خوردن آن حرام است و للسيّارة حليه صيد آبي براي مقيم و مسافر حلال است.
وَ حُرِّمَ عَلَيكُم صَيدُ البَرِّ صيد بري حرام است و خوردن آن هم حرام است چه ديگري صيد كند بر شخص محرم حرام است چه محرم صيد كند بر غير محرم هم اكل آن حرام است بلكه اصلا محرم مالك نميشود و واجب است او را رها كند ما دُمتُم حُرُماً ولي اگر محل شد در صورتي که صيد داخل حرم نباشد ديگر مانعي ندارد.
وَ اتَّقُوا اللّه‌َ تقوي از هر معصيتي بايد داشته باشد الَّذِي إِلَيه‌ِ تُحشَرُون‌َ که بازگشت تمام در قيامت بسوي او است و البته مورد سؤال و مؤاخذه و پاداش عمل خود خواهند بود ان خيرا فخير و ان شرا فشر.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- جواز صید حیوانهاى دریائى (آبزى) در حال احرام (احل لکم صید البحر) صید آیه شریفه به معناى اسم مفعول (مصید) است بنابراین صید البحر به معناى حیوانات دریایى است و به ملاحظه اطلاق صید بر آنها مراد شکار کردن آن حیوانات است گفتنى است که مقصود از بحر خصوص دریا نیست بلکه شامل نهرها و مانند آن نیز مى شود.
۲- جواز خوردن حیوانهاى صید شده دریایى، براى محرم و غیر محرم (احل لکم صید البحر و طعامه متعاً لکم و للسیارة) در برداشت فوق ضیمر در «طعامه» به «صید البحر» برگردانده شده است. بر این مبنا مراد از «طعام» معناى مصدرى است.
۳- مسافران غیر محرم مجاز به صید حیوانهاى دریایى و خوردن آن (احل لکم صید البحر و طعامه متعاً لکم و للسیارة) کلمه «السیارة» به معناى جماعتى است که در حال سیر هستند که از آنان به مسافر تعبیر مى شود.
۴- جواز استفاده از خوراکیهاى دریا براى محرم و غیر محرم (احل لکم صید البحر و طعامه متعاً لکم و للسیارة) در برداشت فوق ضمیر در «طعامه» به «البحر» برگردانده شده است بر این مبنا طعام به معناى «مایؤکل» خوراکیها است اعم از صید و غیر صید.
۵- شکار حیوانهاى دریایى در صورتى جایز است که به منظور بهره گیرى شکار شوند نه به خاطر تفریح و امثال آن (احل لکم صید البحر و طعامه متعاً لکم و للسیارة) چنانچه متاعاً مفعول له باشد بیانگر علت تجویز صید و طعام بوده و در نتیجه حکم حلیت دائر مدار آن مى باشد بنابراین شکار دریائى تنها در صورت تمتع و بهرهورى مجاز شمرده شده است.
۶- دریاها در بردارنده امکانات قابل استفاده براى انسانها (متعاً لکم و للسیارة)
۷- حرمت صید شکارهاى خشکى براى محرم (و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً) برداشت فوق بر این مبناست که «صید» به معناى مصدرى باشد در این فرض مراد از «صید البر»، «صید حیوان البر» خواهد بود.
۸- حرمت خوردن شکار صحرایى در حال احرام هر چند شخص محرم آن را شکار نکند. (احل لکم صید البحر و طعامه ... و حرم علیکم صید البر) در برداشت فوق کلمه «صید» به معناى اسم مفعول حیوان شکار شده گرفته شده است. و این معنا اعم از این است که خود محرم و یا شخص دیگرى آن حیوان را شکار کند.
۹- لزوم رعایت تقوا و پرهیز از محرمات (و اتقوا اللّه) با توجه به آیه مورد بحث و آیات گذشته که تبیین برخى از محرمات الهى است معلوم مى شود مراد از اتقوا اللّه در اینجا پرهیز از محرمات است.
۱۰- صید حیوانات صحرایى و خوردن گوشت آنها در حال احرام بى تقوایى است. (و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً و اتقوا اللّه) از مصادیق مورد نظر براى «تقوا» به قرینه «حرم علیکم ...» پرهیز از صید در حال احرام است.
۱۱- عمل به احکام الهى (مراعات حلال ها و حرام ها)، تقواپیشگى است. (احل لکم صید البحر ... حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً و اتقوا اللّه)
۱۲- بیرون آمدن حتمى مردم از جایگاههاى خویش و اجتماع ایشان در پیشگاه خداوند، در روز قیامت (الذى إلیه تحشرون) «حشر» به معناى برکندن جماعتى از سراى خویش و بیرون راندن آنان از مقرشان است. (مفردات راغب).
۱۳- صحراى محشر عرصه حسابرسى مردم براى تعیین میزان پایبندى آنان به احکام الهى (احل لکم ... حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً و اتقوا اللّه الذى إلیه تحشرون)
۱۴- تهدید خداوند به متخلفان از احکام دین (و اتقوا اللّه الذى إلیه تحشرون) هدف از جمله «الیه تحشرون» تهدید کسانى است که تقوا را رعایت نکرده و از احکام الهى تخلف مى کنند.
روایات و احادیث
۱۵- پرندگان صحرایى که در دریا تخم مى گذارند ولى در خشکى تکثیر نسل مى کنند، صید خشکى محسوب مى شوند و شکارشان بر محرم، حرام است. (و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً) از امام صادق (ع) در توضیح آیه فوق روایت شده: ... و ما کان من طیر یکون فى البر و یبیض فى البحر و یفرخ فى البر فهو من صید البر ... .[۱]
۱۶- شکار حیوان دوزیستى که جایگاه اصلى زندگیش آب باشد، بر محرم حرام و موجب کفاره است. (و حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً)
۱- . بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۱۵۹، ح ۵۷. امام صادق (ع): کل شىء یکون اصله فى البحر و یکون فى البر و البحر فلاینبغى للمحرم ان یقتله فان قتله فعلیه الجزاء کما قال اللّه عزوجل.[۲]
موضوعات مرتبط
- احرام: صید در احرام ۷، ۸، ۱۵، ۱۶ ; صید دریایى در احرام ۱، ۲ ; محرمات احرام ۱۵، ۱۶
- احکام:۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۷، ۸، ۱۰، ۱۶
- اقتصاد: منابع اقتصادى ۶
- انسان: حشر انسان ۱۲
- بی‌تقوایى: موارد بی‌تقوایى ۱۰
- تقوا: اهمیّت تقوا ۹ ; موارد تقوا ۱۱
- تکلیف: عمل به تکلیف ۱۱، ۱۳
- حج: احکام حج ۱، ۲، ۷
- حرم: صید در حرم ۳
- خدا: تهدید خدا ۱۴ ; محضر خدا ۱۴
- خوردنیها: احکام خوردنیها ۲، ۳، ۴، ۵، ۸، ۱۰ ; خوردنیها ى حرام ۸ ; خوردنیهاى حلال ۵
- دریا: فواید دریا ۶
- صید: احکام صید ۷ ; پرنده صید ۱۵ ; صید تفریحى ۵ ; صید جایز ۱، ۲، ۳ ; صید حرام ۷، ۱۵، ۱۶ ; صید خشکى ۷، ۸، ۱۰، ۱۵ ; صید دریایى ۴، ۵ ; صید دوزیستان ۱۶
- قیامت: حسابرسى در قیامت ۱۳ ; ظهور حقایق در قیامت ۱۳
- مباحات:۱، ۲، ۳، ۴، ۵
- محرّمات:۷، ۸ اجتناب از محرّمات ۷، ۸ ۹
- مخالفان: تهدید مخالفان ۱۴
