العنكبوت ٤
ترجمه
| العنكبوت ٣ | آیه ٤ | العنكبوت ٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَسْبِقُونَا»: از پیش ما در بروند. از دست ما به در روند (نگا: انفال / ). «یَحْکُمُونَ»: داوری می‌کنند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
شأن نزول آیات ۴ و ۵:
محمد بن العبّاس بعد از سه واسطه از محمد بن مروان او از کلبى و او از ابوصالح و او از ابن عباس روایت کند که این آیات درباره عتبه و شیبه و ولید بن عتبه نازل شده که در جنگ در مقابل امام على علیه‌السلام و حمزه و عبیدة قرار گرفته بودند.[۱]
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۳، سوره عنكبوت
- حاصل و خلاصه اى از غرض و مفاد سوره عنكبوت و اشاره به مكى بودن آن
- بيان سنت الهى مبنى بر امتحان و آزمايش امت ها
- علت فتنه و امتحان الهى : تمايز راستگويان از دروغ گويان در ادعاى ايمان
- معناى آيه : ((ام حسب الذين يعملون السيئات ان يسبقونا...))
- مفاد آيه : ((من كان يرجو القاء الله ...)) و مردا از ((لقاء الله ))
- امر به نيكى به والدين و نهى از پيروى ايشان در شرك ورزيدن به خدا
- وصف مؤ منين زبانى كه ايمان عاريتى دارند
- طائفه مورد بحث در آيات سابق همان منافقين اند
- مشركين نه تنها عذاب ديگران را بدوش نمى كشند بلكه عذابشان مضاعف خواهد بود
- رواياتى در معنى و شاءن نزول آيه : ((احسب الناس ان يتركوا...)) و آيه : ((و منالناس من يقول آمنا...))
- داستان عياش بن ابى ربيعه و نزول آيه (و ما كان لمؤ من انيقتل مؤ منا الاخطاء) درباره او
- رواياتى كه مى گويد امت اسلام پس از پيامبر(ص ) در بوته فتنه و آزمايش قرار مىگيرند
- دو روايت در ذيل : ((ليحملن اثقالهم و اثقالا مع اثقالهم ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ «4»
آيا كسانى كه كارهاى بد انجام مى‌دهند، پنداشته‌اند كه بر ما پيشى خواهند گرفت (و از كيفر ما خواهند گريخت)؟ چه بد داورى مى‌كنند.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ «4»
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ: بلكه مى‌پندارند آنانكه بجا مى‌آورند بديها را از كفر و معاصى، أَنْ يَسْبِقُونا: اينكه پيشى گيرند بر ما و از عذاب ما درگذرند و ما نتوانيم ايشان را بر اعمال بد آنها مجازات دهيم، نه چنين است كه آنها پنداشتند، بلكه البته جزا خواهند يافت؛ ساءَ ما يَحْكُمُونَ: بد است آنچه حكم مى‌كنند كه آن گمان خلاصى و نجات آنها است از عذاب ما. مراد آنست كه ايشان طمع آن نداشته باشند كه عذاب الهى را از خود دفع كنند و خداى را عاجز سازند از آنكه آنها را عذاب فرمايد، لكن به جهت غفلت و قلت فكرت ايشان در عاقبت امر و اصرار بر معاصى، مانند كسانيند كه متوقع آن باشند كه بر عذاب خدا سبقت كنند و خداى را عاجز گردانند در تعذيب.
«1» مجمع البيان، ج 4، ص 271.
جلد 10 - صفحه 202
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
الم «1» أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ «2» وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ «3» أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ أَنْ يَسْبِقُونا ساءَ ما يَحْكُمُونَ «4»
مَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «5»
ترجمه
آيا پنداشتند مردمان كه واگذاشته ميشوند كه بگويند ايمان آورديم و آنان آزموده نميشوند
و بتحقيق آزموديم آنانرا كه بودند پيش از آنها پس هر آينه ميداند البته خدا آنانرا كه راست گفتند و ميداند البته دروغگويان را
بلكه پنداشتند آنانكه بجا مى‌آورند بديها را كه پيشى گيرند بر ما بد است آنچه حكم ميكنند
كسيكه اميد دارد ملاقات خدا را پس همانا وقت مقدّر خدا هر آينه آينده است و او است شنواى دانا.
تفسير
بيان الم در سوره بقره گذشت و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از افتتان ابتلاء در انفس و اموال است و در نهج البلاغه است كه مردى از امير المؤمنين عليه السّلام سؤال نمود كه مراد از فتنه چيست و آيا از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله در اين باب سؤالى فرموده‌ايد حضرت فرمود چون الم احسب النّاس نازل شد دانستم كه تا پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله در ميان ما است فتنه بما روى ننمايد پس بآنحضرت عرض كردم مراد از اين فتنه چيست فرمود امّت من بعد از من بفتنه در آيند عرض كردم آيا در روز احد كه جمعى از مسلمانان شربت شهادت نوشيدند و نصيب من نشد و اين بر من گران آمد نفرمودى بشارت ميدهم تو را كه بعد از اين بشهادت خواهى رسيد فرمود امر از همان قرار است پس صبر تو چگونه
جلد 4 صفحه 215
خواهد بود در آنزمان عرض كردم يا رسول اللّه آنوقت وقت صبر نيست وقت خوشحالى و شكر است پس فرمود اى على مردم باموالشان امتحان ميشوند و منّت مى‌نهند بدين دارى خودشان بر پروردگارشان و آرزوى رحمت خدا را دارند و ايمن از غضب اويند و بشهادتهاى دروغ و هواهاى نفسانى حرام خدا را حلال مينمايند و مسكر را باسم نبيذ و مال حرام را باسم هديه و ربا را بنام معامله حلال ميشمرند پس عرض كردم يا رسول اللّه در آنوقت اين رفتار را موجب كفر آنها بدانم يا امتحانشان فرمود موجب امتحانشان و قمّى ره از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه عباس ره خدمت امير المؤمنين عليه السّلام رسيد و عرضه داشت بفرما مردم با شما بيعت كنند آنحضرت فرمود آيا آنها با من بيعت ميكنند عرض كرد بلى فرمود پس فرموده خداوند الم احسب النّاس چه خواهد شد و در كافى از آنحضرت نقل نموده كه اين آيه را تلاوت فرمود و تشبيه فرمود آزمايش مردم را بگداخته شدن طلا در بوته امتحان براى بيرون آمدن خالص آن و خلاصه مستفاد از آيات شريفه آنستكه آيا مردم گمان كردند كه صرف ايمان زبانى از آنها پذيرفته است و بحال خودشان واگذار خواهند شد و در معرض امتحان قرار نخواهند گرفت نه چنين است سيره مستمرّه الهيّه هميشه بر اين جارى بوده و هست كه هر امّتى را بعد از اظهار ايمان امتحان و آزمايش فرمايد براى آنكه در علم شهودى الهى ممتاز شوند آنانكه راست گفتند در دعوى ايمان از دروغگويان چنانچه در علم غيبى الهى ممتاز بودند و بعبارت ديگر تا ممتاز شوند در خارج و انظار خلق آندو دسته از يكديگر چنانچه ممتاز بودند در علم الهى قبل از امتحان و آزمايش آنها و در مجمع از امير المؤمنين و امام صادق عليهما السلام نقل نموده كه آن دو بزرگوار فليعلمنّ بضمّ ياء و كسر لام در هر دو جا قرائت فرموده‌اند و بنابراين مأخوذ از اعلام و معنى اوضح است يعنى پس هر آينه اعلام ميفرمايد و ميشناساند خداوند بمردم آنانرا كه راست گفتند و مى‌شناساند و اعلام ميفرمايد بخلق دروغگويان را و نيز گمان كردند كسانيكه مرتكب اعمال سيّئه شدند از قبيل كفر و معاصى كه از قبضه قدرت و مكنت ما مى‌توانند خارج شوند و ما را عاجز از عذابشان نمايند نه چنين است اگر چند روزى ما بآنها مهلت دهيم براى تكميل استحقاقشان
جلد 4 صفحه 216
بالاخره در دنيا يا آخرت مجازات خواهيم نمود آنها را و اين بد عقيده و حكومتى است كه در باره خودشان و ما نمودند و كسيكه معتقد بقيامت و معاد باشد بايد بداند كه ثواب و عقاب الهى حقّ است و در وقت مقدّر باو خواهد رسيد و خداوند شنواى اقوال بندگان و داناى باعمال آنها است و بر طبق آن پاداش خواهد داد چنانچه در توحيد از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه مراد آنستكه كسيكه ايمان داشته باشد بآنكه مبعوث ميشود همانا وعده خدا از ثواب و عقاب باو و اصل خواهد شد و مراد از لقاء رؤيت نيست بلكه مراد بعث است و قمّى ره نقل نموده كه مراد آنستكه كسيكه دوست داشته باشد لقاء خدا را اجل او خواهد رسيد و بنظر حقير انسب بظواهر الفاظ آيه اخيره آنستكه كسيكه اميدوار بحضور در پيشگاه الهى باشد بايد اعمال خود را شايسته نمايد چون وقت مقدّر خداوند براى پاداش اعمال خواهد رسيد و جاى شبهه و ترديد در آن نيست و در آنروز بحسب احوال و اقوال و اعمال عباد خداوند جزا خواهد داد و العلم عند اللّه تعالى و اوليائه.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَم حَسِبَ الَّذِينَ يَعمَلُون‌َ السَّيِّئاتِ أَن يَسبِقُونا ساءَ ما يَحكُمُون‌َ «4»
آيا گمان ميكنند كساني که اعمال سيئه بجا مياورند بر ما پيشي گرفتند و ما را عاجز كردند از مؤاخذه آنها و عذاب آنها بسيار بد گمانيست که اينها حكم ميكنند.
امروز اينکه فساق و فجار خيال ميكنند که جايي خبري نيست و خود را مقدم ميدانند و آزاد هر چه ظلم و بي‌عفتي و بي‌حيايي و بي‌غيرتي و بي‌همه چيزي است از دست‌شان بر ميآيد ميكنند آن وضع ساز و آواز و آن وضع لباس و آن طرز بيرون آمدن و ترك فرائض مثل نماز و روزه و زكاة و آن كسبهاي حرام و آن تعديات و تجاوزات که رواج پيدا كرده و روز بروز زياد ميشود اينها پيشقدم شدند و روشن فكر و اينکه عده قليل صلحاء و متدينين امّل و عقب افتاده و بي شعور و بي ادراك هستند غافل از اينكه اينکه مهلت الهي بضرر آنها تمام ميشود وَ لا يَحسَبَن‌َّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُملِي لَهُم خَيرٌ لِأَنفُسِهِم إِنَّما نُملِي لَهُم لِيَزدادُوا إِثماً وَ لَهُم عَذاب‌ٌ مُهِين‌ٌ (آل عمران آيه 72) فَلَمّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِه‌ِ فَتَحنا عَلَيهِم أَبواب‌َ كُل‌ِّ شَي‌ءٍ حَتّي إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذناهُم بَغتَةً فَإِذا هُم مُبلِسُون‌َ فَقُطِع‌َ دابِرُ القَوم‌ِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ الحَمدُ لِلّه‌ِ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ (انعام آيه 44 و 45) و غير اينها از آيات قرآنيه.
لطف حق با تو مداراها كندبرگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 4)- فرار از حوزه قدرت خدا ممکن نیست! در آیات گذشته سخن از آزمایش عمومی مؤمنان بود، و این آیه تهدید شدیدی برای کفار و گنهکاران است، تا گمان نکنند اگر مؤمنان را تحت فشار قرار دادند و مجازاتهای الهی فورا دامان آنها را فرو نگرفت خدا از آنها غافل است.
می‌فرماید: «آیا کسانی که سیئات را انجام می‌دهند گمان کردند بر ما پیشی خواهند گرفت (و از چنگال کیفر ما رهایی خواهند یافت؟) چه بد قضاوتی کردند»! (أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَنْ یَسْبِقُونا ساءَ ما یَحْکُمُونَ).
مهلت الهی آنها را مغرور نکند که این نیز برای آنها آزمونی است و فرصتی برای توبه و بازگشت.
نکات آیه
۱ - پندار بدکاران در گریز از مجازات الهى، پندارى باطل است. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا) «أم» در «أم حسب» منقطعه و به معناى «بل اضراب» است و معناى انتقال را مى دهد. انتقال، از «انکار پندار آزموده نشدن، به مجرد ایمان» به «انکار عدم مجازات»، است. مراد از «سبقت از خدا» یا کنایه از «مغلوب ساختن دین خدا» است و یا «گریز از خدا». به قرینه این که در آیه، سخن از گناه است، «گریز از عذاب خدا» مراد است و برداشت بالا، مبتنى بر همین احتمال است.
۲ - پندار بدکاران در سیطره و غلبه بر دین خدا، پندارى خام و باطل است. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا) بنابراین احتمال که مراد از «سبقت از خدا»، پشت سر نهادن دین خدا باشد که کنایه از مغلوب ساختن آن است، نکته بالا قابل استفاده است.
۳ - پندار کافران در غلبه بر دین خدا، پندارى خام و باطل است. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا) به قرینه آیات قبل که در آنها از مدعیان ایمان و پندارشان سخن گفته شده است، مراد از «یعملون السیّئات» مى تواند «کافران» باشد.
۴ - پندار کافران براى رهایى از کیفر الهى، پندارى خام و باطل است. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا)
۵ - کافران، مردمى بدکارند. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا)
۶ - کافران، براى بازداشتن مردم از توحید، تلاش مى کردند. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا) بنابراین که مراد از «سبقت از خدا»، پشت سرگذاشتن دین خدا باشد، منظور این خواهد بود که کافران، در صدد بوده اند که اجازه ندهند تا دین توحیدى، در میان مردم، رواج پیدا کند.
۷ - بدکاران، مجازات خواهند شد. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا) در صورتى که مراد از «سبقت از خدا»، گریز از کیفر خدا باشد، آیه، دلالت مى کند که آنان، کیفر دارند.
۸ - کافران، به کیفر الهى، مجازات خواهند شد. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا)
۹ - پندار امکان گریز از مجازات الهى، پندارى ناشایست است. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون)
۱۰ - از داورى خیالى و دور از واقعیت، باید پرهیز کرد. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون)
۱۱ - قضاوت کافران درباره غلبه شان بر دین خدا، مبتنى بر وهم و خیال و قضاوت ناشایست بود. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون)
۱۲ - هرگز، هیچ قدرتى، توان پیشى گرفتن بر خدا را ندارد. (أم حسب الذین یعملون السیّئات أن یسبقونا ساء ما یحکمون)
موضوعات مرتبط
- بدکاران :۵ بینش بدکاران ۵ ۲; پندار بدکاران ۵ ۱; کیفر بدکاران ۵ ۷
- بینش: بینش باطل ۲
- پندار: پندار باطل ۱، ۳، ۴، ۹
- توحید: ممانعت از توحید ۶
- خدا: سبقت بر خدا ۱۲; قدرت خدا ۱۲; کیفرهاى خدا ۸
- دین: پیروزى بر دین ۲، ۳، ۱۱
- قضاوت: اجتناب از قضاوت پندارى ۱۰; قضاوت باطل ۱۱; قضاوت ناپسند ۹
- کافران: بدکارى کافران ۵; پندار کافران ۳، ۴; تلاش کافران صدراسلام ۶; کیفر کافران ۸; مبانى قضاوت کافران ۱۱
- کیفر: مصونیت از کیفر ۴، ۹; نجات از کیفر ۱
منابع
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن.
