البقرة ٥٣
ترجمه
| البقرة ٥٢ | آیه ٥٣ | البقرة ٥٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«آتَیْنَا»: دادیم. «الْکِتَابَ»: مراد تورات است. «الْفُرْقَانَ»: جداکننده حق از باطل، و حلال از حرام. مصدر ثلاثی مجرّد است و در معنی اسم فاعل، یعنی: فارق به کار رفته است. فرقان صفت (الْکِتَابَ) است. یعنی عطف صفت بر موصوف شده است. شاید هم مراد از فرقان معجزاتی است که جداسازنده ادّعای راستین از ادّعای دروغین است. یا این که مراد شرعی است که جداکننده حلال از حرام است. در این صورت، عطف (الْفُرْقَانَ) بر (الْکِتَابَ) از قبیل عطف خاصّ بر عام است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«53» وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ
و (نيز بخاطر آوريد) هنگامى كه به موسى كتاب (تورات) و فرقان داديم، تا شايد شما هدايت شويد.
نکته ها
فرقان، وسيله‌اى است كه حقّ را از باطل جدا مى‌سازد. و چون در كتاب آسمانى حقّ از باطل جدا مى‌شود، به آن فرقان گفته مى‌شود. شايد هم مراد از فرقان، با توجّه به اينكه در كنار كتاب آمده است، همان معجزات نُه‌گانه يا حقايق ديگرى باشد كه غير از تورات به
«1». نساء، 48 و 116.
جلد 1 - صفحه 118
حضرت موسى عطا شده است.
پیام ها
1- كتب آسمانى، بيانگر حقّ و مايه‌ى جداسازى حق از باطل هستند. «الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ»
2- حجّت از طرف خداوند تمام است، ولى مردم به خاطر هوسها، گاهى حقّ را نمى‌پذيرند. «لَعَلَّكُمْ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (53)
بعد از آن بيان نعمت عظماى كتاب آسمانى را فرمايد:
وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ: و ياد بياوريد اى بنى اسرائيل زمانى را كه عطا فرموديم موسى عليه السّلام را كتاب تورات، وَ الْفُرْقانَ: و حجتى جدا كننده ميان حق و باطل، و محقّ از مبطل، كه ساير معجزات باشد، از عصا و يد بيضاء و شكافتن دريا و غير آن. لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ: براى اينكه شما هدايت شويد و راه راست يابيد، به تدبّر و تفكر و عمل به كتاب كه مبشّر
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 149
است به وجود حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، و مبيّن است اوصاف او را. يا مراد به فرقان شريعت حضرت موسى عليه السّلام است كه فارق ميان حلال و حرام مى‌باشد.
تتمه: آيه شريف آگاهى است به آنكه عطاى كتاب آسمانى از جانب خداوند براى هدايت و راهنمائى بندگان و اتمام حجت آنان، هر آينه اعظم نعمتهاى الهى است؛ زيرا ايمان به آن و عمل به احكام آن موجب سعادت و رستگارى دنيا و آخرت خواهد بود و تمام نعمتهاى دنيا در مقابل آن ارزشى نخواهد داشت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ (53)
ترجمه
و هنگاميكه داديم موسى را كتاب و فرقان باشد كه شما هدايت شويد.
تفسير
يعنى ياد بياوريد زمانى را كه داديم بموسى تورية را كه گرفته شده بود از شما پيمان اعتقاد و انقياد نسبت بآن و احكامش و داديم باو فرقان را كه فارق بود ميان حق و باطل و ميان محق و مبطل چون خدا پس از آنكه بنى اسرائيل را اكرام فرمود بكتاب و ايمان بآن وحى فرمود بموسى كه كتاب را فرستادم و اقرار بآن نمودند و باقى مانده است فرقان كه فارق ميان مؤمن و كافر است بايد بگيرى از آنها عهد فرقان را زيرا سوگند ياد نمودم بحق كه قبول نكنم از احدى ايمان و عملى را مگر بآنعهد موسى عرض كرد پروردگارا آنعهد چيست خداوند فرمود عهد بگير از ايشان بر آنكه محمد بهترين انبياء و سيد المرسلين است و برادر و وصى او على بهترين اوصياء است و اوليائيكه او بعد از خود منصوب ميفرمايد آقايان خلقند و شيعيان و مطيعان او و جانشينانش ستارگان بهشت اعلى و پادشاهان جنات عدنند و موسى از آنها اين عهد را گرفت ولى بعضى از آنها بدل و زبان قبول نمودند و برخى بزبان تنها پس فرقان ظاهر شد
جلد 1 صفحه 83
و او نورى بود آشكار كه لامع بود از پيشانى كسانيكه معتقد به نبوت نبى و ولايت ولى و فضيلت شيعيان بودند و در جبين غير آنها نبود و او حق و اهلش را از باطل و اهلش جدا كرد و اين براى هدايت آنها بود كه بدانند موجب شرافت در نزد خداوند ولايت است پس شما هم بايد بهدايت آنها مهتدى شويد و بدل و زبان قبول ولايت نمائيد و بعضى گفته‌اند كتاب تورية است و فرقان معجزات باهرات كه فارق ميان حق و باطل است و اهتدا بتدبر كتاب و تفكر در آيات است و ممكن است گفته شود كتاب چون فارق ميان حق و باطل است فرقان و سبب هدايت است و اللّه اعلم.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذ آتَينا مُوسَي الكِتاب‌َ وَ الفُرقان‌َ لَعَلَّكُم تَهتَدُون‌َ (53)
(ياد كنيد زماني را که بموسي كتاب «تورات» و فرقان (جدا كننده حق از باطل) داديم تا شما قبول هدايت كنيد.)
مراد از كتاب تورات است که در آن چهل شب که حضرت موسي بميقات رفت الواح آن بر او نازل شد و از مضامين آيات و تصريح بعضي اخبار استفاده ميشود که تورات جملة واحده بر موسي نازل شد چنانچه بعيد نيست که انجيل و زبور و ساير صحف انبياء نيز بهمين نحو نازل شده باشد بخلاف قرآن که نجوما نازل گرديد.
و مراد از فرقان نيز همان تورات است که باعتبار مكتوب بودن در الواح كتاب ناميده شده و باعتبار فارق بودنش بين حق و باطل فرقان خوانده
1- سوره انعام آيه 23
جلد 2 - صفحه 33
شده است چنانچه براي قرآن نيز اسامي بسيار ذكر شده که در مقدمه متذكر شديم و قول به اينكه فرقان غير از تورات باشد بي‌مدرك است.
و چون غرض اصلي از ارسال رسل و انزال كتب هدايت و راهنمايي بشر بصلاح و سعادت اوست ايتاء كتاب را در اينکه آيه بوصول و قبول هدايت معلّل فرمود، و معني هدايت را در آيه اهدِنَا الصِّراطَ المُستَقِيم‌َ و آيه هُدي‌ً لِلمُتَّقِين‌َ بيان نموديم و البته توراتي که از جانب خدا بموسي نازل شد غير از تورات رايجي است که امروز در دست يهود و نصاري است و آن تورات در دست اوصياء موسي و انبياء بني اسرائيل بوده تا بحضرت عيسي و اوصياء او رسيده و از اوصياء عيسي به پيغمبر اسلام و اوصياء او واصل گرديد ولي يهود بواسطه انقلابات كفري و شركي که در آنها روي داده دين موسي و كتاب او از بين آنها رفته و تواتر آنها سه مرتبه قطع شده است و تفصيل اينکه مطلب را در مجلد اول كلم الطيب بيان نموده‌ايم«1»
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 53)- در ادامه آیه قبل می‌فرماید: «به خاطر بیاورید هنگامی را که به موسی کتاب و وسیله تشخیص حق از باطل بخشیدیم، تا شما هدایت شوید» (وَ إِذْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ وَ الْفُرْقانَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ).
نکات آیه
۱ - موسى (ع) از پیامبران داراى کتاب و شریعت (و إذ ءاتینا موسى الکتب)
۲ - خداوند، عطا کننده تورات به موسى (ع) (و إذ ءاتینا موسى الکتب ) «ال» در «الکتاب» عهد ذهنى است و اشاره به تورات دارد.
۳ - خداوند، به جز تورات حقایق دیگرى را - که وسیله تمییز حق از باطل بود - در اختیار موسى (ع) قرار داد. (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان) عطف «الفرقان» بر «الکتاب» مى تواند عطف صفتى بر صفت دیگر گرفته شود و هر کدام بیانگر بعدى از ابعاد تورات باشد; یعنى، ما به موسى (ع) چیزى را عطا کردیم که هم کتاب بود و هم فرقان و مى تواند مراد از کتاب و فرقان دو چیز متفاوت باشد; یعنى، به موسى کتاب (تورات) دادیم و نیز به او فرقان عطا کردیم. بر این مبنا مراد از «فرقان» معجزات، براهین و مانند آن خواهد بود. (اقتباس از الکشاف)
۴ - تورات، وسیله اى کارآمد براى تشخیص حق از باطل (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان) «فرقان»; یعنى، وسیله تمییز و تشخیص و مراد از آن - به مناسبت مورد - چیزى است که بتوان به وسیله آن، حق را از باطل در محدوده احکام و معارف الهى، متمایز ساخت.
۵ - تورات عطا شده به موسى(ع) از نعمتهاى خداوند به بنى اسرائیل (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان) با توجّه به آیه ۴۷ معلوم مى شود: این بخش از آیات در صدد بیان نعمتهاى گرانقدرى است که خداوند به بنى اسرائیل عطا فرموده است. بنابراین عطاى تورات و فرقان نیز در آیه مورد بحث، به عنوان یک نعمت بزرگ مطرح شده است.
۶ - کتابهاى آسمانى و اسباب هدایت انسانها، از نعمتهاى بزرگ خداوند براى بنى اسرائیل (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان لعلکم تهتدون)
۷ - نایل شدن بنى اسرائیل به هدایت، هدف از نزول تورات (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان لعلکم تهتدون)
۸ - دستیابى انسانها به هدایت، هدف از نزول کتابهاى آسمانى است. (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان لعلکم تهتدون)
۹ - انسان، داراى اختیار تکوینى در پذیرش هدایت و ضلالت (لعلکم تهتدون)
۱۰ - ابلاغ حقایق تورات به بنى اسرائیل، از وظایف اساسى موسى (ع) بود. (و إذ ءاتینا موسى الکتب و الفرقان لعلکم تهتدون) رابطه اعطاى کتاب به موسى (ع) و هدایت شدن بنى اسرائیل (ءاتینا موسى ... لعلکم تهتدون) اقتضا مى کند که: جمله اى همانند «و به او فرمان دادیم تا آن کتاب را براى شما تلاوت کند و احکام و معارفش را به شما تعلیم دهد» در تقدیر باشد که به خاطر روشنى و ایجاز بدان پرداخته نشده است.
موضوعات مرتبط
- انبیا: انبیاى اولواالعزم ۱
- انسان: اختیار تکوینى انسان ۹; هدایت انسان ها ۸
- بنى اسرائیل: زمینه هدایت بنى اسرائیل ۷; نعمتهاى بنى اسرائیل ۵
- تورات: ابلاغ تورات ۱۰; تورات و تشخیص حق ۳، ۴; فلسفه نزول تورات ۷; نعمت تورات ۵; نقش تورات ۴، ۷
- حق: ابزار تشخیص حق ۳، ۴; حق و باطل ۴
- خدا: عطایاى خدا ۲، ۳، ۵; نعمتهاى خدا ۶
- کتب آسمانى: فلسفه نزول کتب آسمانى ۸; نعمت کتب آسمانى ۶; نقش کتب آسمانى ۸
- گمراهى: اختیار در گمراهى ۹
- موسى (ع): تبلیغ موسى (ع) ۱۰; تورات موسى (ع) ۲; شریعت موسى (ع) ۱; فرقان موسى (ع) ۳; کتاب موسى (ع) ۱; مسؤولیت موسى (ع) ۱۰; نبوت موسى (ع) ۱
- هدایت: اختیار در هدایت ۹; عوامل هدایت ۶، ۸
