البقرة ١٢٦
ترجمه
| البقرة ١٢٥ | آیه ١٢٦ | البقرة ١٢٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«بَلَداً»: شهر. مراد مکّه است. «آمِن»: محلّ امن و امان. «مَنْ»: بدل جزء از کلّ برای (اهل) است. «أُمَتِّعُ»: متمتّع می‌سازم. بهره‌ور می‌گردانم. «أضْطَرُّهُ»: وادارش می‌سازم. مجبورش می‌گردانم. «الْمَصِیرُ»: منزل و مأوی. عاقبت. سرنوشت.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً... (۱) أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا... (۴) وَ مَنْ کَفَرَ فَلاَ يَحْزُنْکَ... (۱) نُمَتِّعُهُمْ قَلِيلاً ثُمَ... (۴) وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِ... (۵)
فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ... (۳) قُلْ إِنَ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ... (۲) مَتَاعٌ فِي الدُّنْيَا ثُمَ إِلَيْنَا... (۳) وَ کَذٰلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ... (۱) الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَهَبَ... (۱) کُلاًّ نُمِدُّ هٰؤُلاَءِ وَ هَؤُلاَءِ... (۱) وَ کَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ... (۱) وَ لَوْ لاَ أَنْ يَکُونَ النَّاسُ... (۲) وَ لِبُيُوتِهِمْ أَبْوَاباً وَ سُرُراً... (۰) وَ زُخْرُفاً وَ إِنْ کُلُ ذٰلِکَ... (۳)
تفسیر
- آيات ۱۲۵ ۱۲۹ بقره
- خداوند دعاى حضرت ابراهيم (ع ) را مستجاب مى كند
- خداوند در استجابت دعايش خرق عادت نمى كند
- درخواست و دعاى ابراهيم عليه السلام (اجعلنا مسلمين لك ) و اشكالى كه به ذهن مى رسد
- اسلامى ابراهيم و اسماعيل (ع ) از خدا خواستند غير اسلام به معناىمتداول آنست
- نظرى دقيق تر در مسئله مورد بحث
- مراد از ((ارنا مناسكنا و تب علينا))
- طرح يك سؤ ال در مورد معناى اسلام ، مناسك و توبه درباره حضرت ابراهيم (ع )
- اسلامى كه ابراهيم و اسماعيل (ع ) براى ذريه شان درخواست نمودند اسلام واقعى بود
- بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات گذشته مربوط به هجرت ابراهيم به مكه وبناى كعبه و دعاى ابراهيم ...)
- قسمتى از حكايت ابراهيم و اسماعيل عليهم السلام بروايت ابن عباس
- داستان حضرت ابراهيم (ع ) از زبان امام صادق (ع )
- بررسى اخبارى كه به امور خارق العاده درباره كعبه و حجرالاسود و سنگ مقام اشارهدارند
- نمونه هايى از كلام خداوند كه دلالت دارد آنچه موجود است از ناحيه اونازل شده است
- استدلال آنها كه به كلى منكر اين دسته روايات شده اند
- پاسخ به منكرين و معترضين و بيان اينكه اينها دچاراشكال بزرگترى شده اند
- رد يا اثبات حقايق معنوى در شاءن علوم طبيعى و اجتماعى نيست
- معارف دينى به طور مستقيم هيچ ربطى به طبيعيات و اجتماعيات ندارند
- اينگونه بيانات الهى و ظواهر دينى پرده هائى است كه بر روى اسرارى انداخته شده
- امت محمّد (ص ) چه كسانى هستند؟
- معناى كلمه ((امت )) از نظر عموميت و وسعت تابع مورداستعمال ، يا اراده گوينده است
- بحث علمى
- سرگذشت ابراهيم (ع ) يك دوره كامل از سير عبوديت را در بردارد
- درباره حج و اشاره به اسرار و حكمت آن
- عباداتى كه توسط انبياء تشريع شده تمثال هائى از سير عبودى آنان است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«126» وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ
و (بياد آور) هنگامى كه ابراهيم گفت: پروردگارا! اين (سرزمين) را شهرى امن قرارده و اهل آن را، آنان كه به خدا و روز آخرت ايمان آورده‌اند، از ثمرات (گوناگون) روزى ده. (اما خداوند) فرمود: به آنهايى كه كافر شوند (نيز) بهره‌ى اندكى خواهم داد. سپس آنها را به قهر به سوى عذاب آتش مى‌كشانم و چه بد، سرانجامى است.
نکته ها
در آيات قبل، حضرت ابراهيم عليه السلام براى ذريّه‌ى خويش درخواست مقام امامت نمود، امّا خداوند در جواب فرمود: اين مقام و مرتبت به افراد ظالم نمى‌رسد. در اين آيه حضرت ابراهيم، رزق دنيا را تنها براى مؤمنان درخواست كرد، امّا خداوند اين محدويّت را نمى‌پذيرد واز اعطاى رزق مادّى به كفّار امتناع نمى‌ورزد. يعنى رزق مادّى مهمّ نيست، لذا به اهل و نااهل هر دو داده مى‌شود، امّا مقامات معنوى و اجتماعى و رهبرى، بسيار مهم است وبه هر كس واگذار نمى‌شود.
پیام ها
1- انبيا علاوه بر ارشاد وهدايت، به نيازهاى مادّى مردم همانند امنيّت ومعيشت نيز توجّه داشته وبراى آن تلاش ودعا مى‌كنند. «رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً»
2- بهره‌مندى از نعمت‌ها، زمانى لذيذ و گوارا است كه در فضاى امن، آرام و بى‌اضطراب باشد. «آمِناً وَ ارْزُقْ»
3- در دعا، ديگران را فراموش نكنيم. به جاى «وارزقنا» فرمود: «وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ»
4- سنّت الهى آن است كه به همه مردم اعم از مسلمان و كافر، رزق دهد و اين سنّت حتّى با دعاى ابراهيم عليه السلام خدشه بردار نيست. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
جلد 1 - صفحه 201
5- بهره‌مندى در دنيا، نشانه‌ى لطف خداوند به انسان نيست. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
6- در كمك رسانى به همنوع، كارى به مكتب او نداشته باشيد. «وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ»
7- كاميابى‌هاى مادّى هرقدر باشد، نسبت به نعمتهاى آخرت اندك است.
«قَلِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ: و ياد بياور زمانى را كه حضرت ابراهيم دعا نمود كه:
رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً: پروردگارا قرار ده اين شهر را كه در آن براى تو خانه ساخته‌ايم شهرى ايمن از قحط و مسخ و خسف. يا اهل آن را از جور ظالمان در
«1» منهج الصادقين، جلد اوّل، صفحه 287.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 254
امان خود نگهدار.
حضرت صادق عليه السلام فرمايد: هر كه داخل شود در آن، ايمن گردد از سخط الهى. و اگر وحش و طير در آن بيايند، مأمون باشند از اذيت و رمانيدن آنها كه بيرون روند «1».
وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ: و روزى فرما اهل آن بلد را از ميوه‌ها.
حضرت باقر عليه السلام فرمايد: ثمرات را از آفاق حمل مى‌كنند به آنجا « «2»» تا آنكه در هيچ بلاد شرق و غرب ميوه‌اى نيست مگر آنكه در مكه يافت مى‌شود. و در يك روز ميوه بهار و تابستان و پائيز و زمستان يافته‌اند.
و از حضرت صادق عليه السلام مروى است كه مراد ثمرات قلوب است، يعنى در دلها اندازد كه تا متوجه آنجا شوند « «3»».
بعد از آن حضرت ابراهيم رزق را به مؤمنان اختصاص داده كه: مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ: روزى مرحمت فرما در اين شهر آنكه ايمان دارد به خدا و روز قيامت. قالَ وَ مَنْ كَفَرَ: فرمود: هر كه كافر شود، فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا: پس بهره دهم او را بهره كمى بدين وجه كه منحصر است حظّ او به دنيا بدون وصول به ثواب عقبى. ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ: پس از آن بيچاره گردانم و بر وجه اضطرار بكشانم او را بسوى عذاب جهنم. وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ: و بد جايگاه و بازگشتى است جهنم.
تبصره: در آيه شريفه اشاراتى است: 1- مراد به امن، حرمت صيد و قلع شجر و درخت آنست، يا مراد امن از عذاب قحط است. 2- آيه دلالت دارد بر جواز سؤال رزق و توسعه آن و رفاهيت در معيشت و حسن و حال. 3- وصف مكه به امنيت و دعا براى اهل آن به زيادتى روزى و نعمت، مشعر است به افضليت مجاورت آن.
و كراهتى كه در مجاورت مكه فرموده چند وجه است: 1- بجهت هتك احترام و سقوط محل آن از قلوب. 2- به سبب صدور گناه، زيرا معصيب در
(1 و 2 و 3) مدرك پيشين، صفحه 288 و 289.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 255
آن عظيم و موجب عقاب شديد است. 3- مداومت بر مجاورت، باعث ملالت؛ و مفارقت آن، موجب شوق و رغبت باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلى عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (126)
ترجمه
و هنگاميكه گفت ابراهيم پروردگار من بگردان اينرا شهرى امن و روزى كن اهلش را از ميوجات هر كس گرويد از ايشان بخدا و روز بازپسين گفت و هر كس كافر شد پس برخوردار كنم او را اندكى پس مضطر نمايم او را بعذاب آتش و بد است آنجاى بازگشت.
تفسير
در علل از حضرت رضا (ع) روايت نموده است كه چون حضرت ابراهيم از خداوند طلب نمود كه اهل مكه را روزى فرمايد از ميوجات خدا امر فرمود به قطعه از اردن كه از بلاد شام بود حركت كند از جاى خود و طواف خانه كعبه را بجا آورد و در موضعى كه فعلا معروف بطائف است قرار گيرد و آن اطاعت نمود به اين جهت طائفش ناميدند حقير عرض ميكنم الان هم تمام ميوجات را از آن بلد بمكه معظمه ميآورند و گويا آنكه حضرت ابراهيم (ع) ايندعا را مخصوص بمؤمنين نمود بملاحظه آن بود كه در موضوع درخواست جعل امامت در ذريه‌اش جواب شنيد كه بظالمين نميرسد و لذا نخواست خواهشى نمايد كه احتمال برود قبول نشود چون ممكن است وسعت رزق هم مخصوص باهل ايمان باشد و به اين جهت خداوند دفع اين احتمال را فرمود بآنكه رحمت رحمانيه عام است و قمى از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه مراد ثمرات قلوب اهل ايمان است كه متوجه بزيارت كعبه‌اند و مكرر بحج ميروند و باز مايل بعودند و عياشى از حضرت سجاد (ع) روايت نموده كه مقصود حضرت ابراهيم از اهل ايمان مائيم و اولياء او و شيعيان وصى او و مراد از كافر در ذيل آيه كسانى هستند كه منكر وصى او شدند و متابعت آنحضرت را ننمودند از امت او و قسم بخدا همچنين است حال اين امت يعنى اينها هم ملاك ايمان و كفر- شان ولايت محمد و آل اطهار او و مخالفت با ايشان است.
جلد 1 صفحه 172
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذ قالَ إِبراهِيم‌ُ رَبِّ اجعَل هذا بَلَداً آمِناً وَ ارزُق أَهلَه‌ُ مِنَ الثَّمَراتِ مَن آمَنَ مِنهُم بِاللّه‌ِ وَ اليَوم‌ِ الآخِرِ قالَ وَ مَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً ثُمَّ أَضطَرُّه‌ُ إِلي عَذابِ النّارِ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ (126)
(و ياد كنيد زماني را که ابراهيم گفت پروردگارا اينکه شهر را محل امن قرار ده و اهل آن را از ثمرات روزي ده، آن كساني از آنان که ايمان بخدا و روز واپسين آورده‌اند، خداوند فرمود و كسي که كافر شود، آنان را نيز از نعمت‌هاي خود براي مدت كمي برخوردار نموده و سپس بجانب عذاب آتش مي‌كشانم و عذاب آتش بد محل بازگشتي است) (و اذ) معطوف به (اذ جعلنا) در آيه قبل است و جمله رَبِّ اجعَل هذا بَلَداً آمِناً
جلد 2 - صفحه 192
گفتار حضرت ابراهيم و دعاي او درباره اهل مكه است و مفاد «اجعل» همان جعل تشريعي است که ذكر شد، و چون در آيه قبل خداوند فرمود ما بيت را محل امن قرار داديم. بنظر ميرسد که حضرت ابراهيم در دعاي خود اينکه شرافت را براي شهر مكه درخواست نمود که همان حدّ حرم باشد.
وَ ارزُق أَهلَه‌ُ مِنَ الثَّمَراتِ مراد از ثمرات جميع فواكه و ميوه‌ها بلكه هر چيزي است که عنوان ثمرة بر آن صادق آيد و در حديث سابق که بثمرات القلوب يعني محبت مردم نسبت بآنها تفسير شده از باب بيان مصداق است و شاهد بر اينکه معني، كلام حضرت باقر است چنانچه در مجمع البحرين روايت كرده که فرمود «
ان الثمرات تحمل عليهم من الاقطار و قد استجاب اللّه له حتي لا توجد في بلاد المشرق و المغرب ثمرة لا توجد فيها حتي انه توجد فيها في يوم واحد فواكه ربيعية و صيفية و خريفية و شتايية
» مَن آمَنَ مِنهُم بِاللّه‌ِ وَ اليَوم‌ِ الآخِرِ اينکه جمله براي تخصيص دعاء ابراهيم (ع) باهل ايمان بخدا و روز جزا است زيرا اهل بلد شامل مؤمن و كافر هر دو ميشود و دعاء در حق غير مؤمن روا نيست مگر اينكه طلب هدايت و ارشاد و دلالت بحق باشد.
قالَ وَ مَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا اينکه كلام در استجابت دعاي ابراهيم (ع) است كان‌ّ خدا ميفرمايد من دعاي ترا مستجاب نمودم و رزق خود را در اينکه دنيا بمؤمنين اختصاص نميدهم بلكه مؤمن و كافر هر دو از نعم دنيوي برخوردار ميشوند، ولي كساني که كافر باشند مدت كمي در اينکه دنيا از نعمت‌هاي من بهرمند شده پس از بدرود اينکه زندگاني چند روزه بعذاب الهي ابدي معذب خواهند شد و به بيچارگي و درماندگي گرفتار خواهند گرديد.
ثُمَّ أَضطَرُّه‌ُ إِلي عَذابِ النّارِ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ اضطره يعني آخذه قهرا،
جلد 2 - صفحه 193
آنها را از روي قهر و غلبه ميگيريم و بعذاب آتش ميكشانيم و در چنگال عذاب گرفتار مينمائيم و اينکه مفاد اضطرار است و عذاب آتش بد محل بازگشتي براي آنان است زيرا اگر تمام عمر دنيا را زنده باشند و از نعم دنيوي برخوردار شوند در مقابل عذاب ابدي قيامت ارزش ندارد چون آن بالاخره فاني و زائل و اينکه دائم و باقي است بلكه تمام دنيا و نعم آن مقابل يك ساعت از عذاب جهنم نخواهد بود چنانچه در آيه 6 و 39 عذاب قيامت مفصلا بيان شد.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 126)- خواسته‌های ابراهیم از پیشگاه پروردگار! در این آیه ابراهیم دو درخواست مهم از پروردگار برای ساکنان این سرزمین مقدس می‌کند که به یکی از آنها در آیه قبل نیز اشاره شد.
قرآن می‌گوید: «به خاطر بیاورید هنگامی که ابراهیم عرض کرد پروردگارا! این سرزمین را شهر امنی قرار ده» (وَ إِذْ قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً).
دوّمین تقاضایش این است که: «اهل این سرزمین را- آنها که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده‌اند- از ثمرات گوناگون روزی ببخش» (وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ).
جالب این که ابراهیم نخست تقاضای «امنیت» و سپس درخواست «مواهب اقتصادی» می‌کند، و این خود اشاره‌ای است به این حقیقت که تا امنیّت در شهر یا کشوری حکمفرما نباشد فراهم کردن یک اقتصاد سالم ممکن نیست! خداوند در پاسخ این تقاضای ابراهیم چنین «فرمود: اما آنها که راه کفر را پوییده‌اند بهره کمی (از این ثمرات به آنها خواهم داد» و بطور کامل محروم نخواهم کرد! (قالَ وَ مَنْ کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا).
اما در سرای آخرت «آنها را به عذاب آتش می‌کشانم و چه بد سر انجامی دارند» (ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلی عَذابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ).
نکات آیه
۱ - تبدیل زمینهاى اطراف کعبه به شهرى داراى امنیت، درخواست ابراهیم(ع) از درگاه خداوند (و إذ قال إبرهیم رب اجعل هذا بلداً ءامناً) ظاهر آن است که مشارالیه «هذا» زمینهاى اطراف کعبه باشد. بر این مبنا جمله «اجعل ...» حاکى از دو درخواست است: ۱- شهر شدن زمینهاى اطراف کعبه; ۲- برقرار بودن امنیت در آن شهر. قابل ذکر است که کلمه «بلد» به معناى سرزمینِ داراى حدود و مشخصات و نیز به معناى شهر است. برداشت فوق بر اساس دومین احتمال مى باشد.
۲ - التجا به مقام ربوبى خداوند، از آداب دعا و درخواست نیازها از درگاه اوست. (رب اجعل هذا بلداً ءامناً)
۳ - رونق اقتصادى شهر مکّه و بهره مند شدن شهروندان مؤمن آن از انواع ثمرات و میوه ها، دعاى ابراهیم(ع) به درگاه خداوند (و ارزق أهله من الثمرت من ءامن منهم)
۴ - ابراهیم(ع)، کفرپیشگان مکّه را شایسته بهره مند شدن از روزیهاى الهى نمى دانست. (و ارزق ... من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر)
۵ - ابراهیم(ع) از خداوند خواست تا کافران مکّه را از روزیهاى خویش بهره مند نسازد. (و ارزق ... من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر) «من ءامن» به عنوان بدل براى «أهله» بیانگر مقصود ابراهیم(ع) از کلمه «أهله» است. آن حضرت با آوردن «من ءامن» اشاره به این معنا دارد که: خواهان اعطاى ثمرات به کافران مکّه نیست.
۶ - ایمان به خدا و روز قیامت از ارکان اساسى مکتب انبیا(ع) (من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر)
۷ - امنیت و فراوانى نعمت در شهر مکّه ، امورى کارساز در تحقّق اهداف ابراهیم(ع) (إنى جاعلک للناس إماماً ... إذ قال إبرهیم رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله) مطرح شدن امامت ابراهیم(ع) و مسؤولیت او براى تطهیر کعبه و آماده سازى آن براى پرستش خدا، و سپس نقل دعاى آن حضرت (درخواست امنیت شهر مکّه و رونق اقتصادى آن)، بیانگر برداشت فوق است.
۸ - شهر مکّه ، حتى براى کافران نیز باید جایگاهى امن باشد. (رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق ... من ءامن منهم باللّه و الیوم الأخر) از اینکه ابراهیم(ع) دومین دعاى خویش; یعنى، اعطاى ثمرات را به مؤمنان اختصاص داد، ولى امنیت شهر مکّه را به طور مطلق آورد، مى توان به این نتیجه رسید که: آن حضرت امنیت مکّه را براى همگان حتى براى کافران خواسته بود.
۹ - تأمین امنیت و رفاه مردم و ایجاد زمینه هاى عبادت و بندگى، از وظایف امامان و پیشوایان دینى است. (إنى جاعلک للناس إماماً ... طهرا بیتى للطائفین ... رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله)
۱۰ - رفاه و امنیت اهل ایمان امرى ارزشمند از دیدگاه ادیان الهى (رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت من ءامن)
۱۱ - امنیت و رزق و روزى بندگان، پرتوى از ربوبیت خداست. (رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله من الثمرت)
۱۲ - خداوند، دعاى حضرت ابراهیم(ع) (شهر شدن سرزمین مکّه و امنیت و رفاه مؤمنان آن) را مستجاب کرد. (رب اجعل ... قال و من کفر فأمتعه قلیلا) ابراهیم، در دعاى خویش اشاره به این داشت که: خداوند، کافران مکّه را از روزیهاى خویش محروم سازد. جمله «و من کفر فأمتعه» (ولى آن کس که کافر شود او را بهره اى اندک خواهم داد) پاسخ منفى خداوند به این تقاضاى ابراهیم است. رد بخشى از یک درخواست، حکایت از اجابت دیگر درخواستها دارد.
۱۳ - دعاى ابراهیم(ع) براى امنیت مکّه و برخوردار شدن مؤمنان آن سرزمین از مواهب الهى، خاطره اى شایسته و بایسته به یادداشتن (و إذ قال إبرهیم رب اجعل هذا بلداً ءامناً و ارزق أهله) برداشت فوق بر این اساس است که «إذ» مفعول براى فعل مقدر «اذکر» باشد.
۱۴ - دعاى حضرت ابراهیم(ع) (محرومیت کافران مکّه از نعمتهاى الهى)، مستجاب نشد. (قال و من کفر فأمتعه قلیلا)
۱۵ - بهره مند ساختن کافران از متاع دنیا، از سنّتهاى خداوند است. (و من کفر فأمتعه)
۱۶ - بهره مندى کافران از مواهب الهى، موقت و گذراست. (و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلى عذاب النار)
۱۷ - متاع دنیا، اندک و زمان بهره مندى از آن کوتاه است. (فأمتعه قلیلا) «قلیلا» صفت براى موصوفى محذوف است. آن موصوف مى تواند کلمه اى همانند «متاعاً» یا کلمه اى مانند «زماناً» باشد و از آن جا که جمله فوق در مقابل «ثم اضطره» قرار گرفته، معلوم مى شود مقصود از اندک بودن متاع دنیا و زمان بهره گیرى از آن، در مقایسه با سراى آخرت است.
۱۸ - آنان که به خدا و روز قیامت کافر شوند، راهى جز ورود به آتش دوزخ نخواهند داشت. (و من کفر ... ثم أضطره إلى عذاب النار) اضطرار; یعنى، مجبور ساختن کسى به انجام کارى. پس «ثم اضطره ...» چنین معنا مى شود: آن گاه که کافران حیات دنیا را سپرى کردند، آنان را براى ورود به آتش دوزخ مجبور مى کنم.
۱۹ - آتش دوزخ، جایگاهى نامیمون و عاقبتى شوم است. (و بئس المصیر) «مصیر» جایگاهى است که حرکت بدان جا منتهى مى شود.
۲۰ - دلجویى خداوند از ابراهیم(ع) به خاطر اجابت نکردن دعاى او علیه کافران مکّه (و ارزق ... من ءامن منهم ... قال و من کفر فأمتعه قلیلا ثم أضطره إلى عذاب النار) از هدفهاى بیان اندک بودن متاع دنیا و زمان بهره گیرى از آن و نیز بیان فرجام شوم کفرپیشگان پس از رد کردن تقاضاى ابراهیم علیه آنان، دلجویى از ابراهیم است.
روایات و احادیث
۲۱ - از امام صادق(ع) درباره سخن ابراهیم : «و ارزق أهله من الثمرات ...» روایت شده که فرمود: «من الثمرات القلوب اى حببهم إلى الناس لینتابوا إلیهم و یعودوا إلیهم;[۱] مراد ثمرات دلهاست بدین گونه که محبّت مؤمنان از اهل مکّه را در دل مردم بینداز تا مشتاق مؤمنان مکّه گشته، به سوى آنان بازگردند».
۲۲ - از امام باقر(ع) درباره درخواست ابراهیم(ع) که فرمود: «و ارزق أهله من الثمرات» روایت شده که: «ان المراد بذلک ان الثمرات تحمل إلیهم من الآفاق;[۲] این میوه ها، از سرزمینهاى دور به آن جا (مکّه ) برده مى شود .
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): ابراهیم(ع) و کافران مکّه ۴، ۲۰; اجابت دعاى ابراهیم(ع) ۱۲; اهداف ابراهیم(ع) ۷; بینش ابراهیم(ع) ۴; خواسته هاى ابراهیم(ع) ۱، ۳، ۵; دعاى ابراهیم(ع) ۱، ۳، ۵، ۱۴، ۲۰، ۲۱، ۲۲; دلجویى از ابراهیم(ع) ۲۰; قصه ابراهیم(ع) ۱، ۵، ۲۰
- احکام: ۸
- ارزشها: ۱۰
- اقتصاد: اهمیّت رونق اقتصادى ۳
- امکانات دنیوى: ۱۷
- امنیت: اهمیّت امنیت ۹، ۱۳
- انبیا: ارکان تعالیم انبیا ۶
- انسان: امنیت انسان ها ۱۱; روزى انسان ها ۱۱
- ایمان: ایمان به خدا ۶; ایمان به قیامت ۶; متعلق ایمان ۶
- جهنم: آتش جهنم ۱۸، ۱۹; شومى جهنم ۱۹; موجبات جهنم ۱۸
- جهنمیان: ۱۸
- خدا: ربوبیت خدا ۲; سنّتهاى خدا ۱۵; مظاهر ربوبیت خدا ۱۱; نعمتهاى خدا ۱۴
- دعا: آداب دعا ۲
- ذکر: ذکر تاریخ ۱۳; ذکر دعاى ابراهیم(ع) ۱۳
- رفاه: اهمیّت رفاه ۳، ۹
- رهبرانى دینى: مسؤولیت رهبرانى دینى ۹
- عبادت: ایجاد زمینه عبادت ۹
- عذاب: اهل عذاب ۱۸
- فرجام: فرجام شوم ۱۹
- کافران: امکانات دنیوى کافران ۱۵، ۱۶; رفاه کافران ۱۵، ۱۶; کافران در جهنم ۱۸; کافران در مکّه ۸; کیفر کافران ۱۸; محرومیت کافران از نعمت ۴; نعمتهاى کافران ۱۴
- کافران مکّه : محرومیت کافران مکّه ۵
- کفر: کیفر کفر به خدا ۱۸; کیفر کفر به قیامت ۱۸
- مؤمنان: ارزش امنیت مؤمنان ۱۰; ارزش رفاه مؤمنان ۱۰; القاى محبّت مؤمنان در قلبها ۲۱
- مؤمنان مکّه : فضایل مؤمنان مکّه ۲۱
- مکّه : آبادانى مکّه ۳، ۲۲; احکام مکّه ۸; امنیت مکّه ۱، ۷، ۸، ۱۲، ۱۳; تاریخ مکّه ۱، ۱۲; رفاه اهل مکّه ۳، ۱۲; رونق اقتصادى مکّه ۳، ۷; شهر مکّه ۱۲; میوه در مکّه ۲۲; نعمتهاى اهل مکّه ۱۳
- نعمت: محرومیت از نعمت ۵
- نیازها: منشأ تأمین نیازها ۲
