الانسان ٣٠
ترجمه
| الانسان ٢٩ | آیه ٣٠ | الانسان ٣١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مَآ تَشَآءُونَ إِلّآ أَن یَشَآءَ اللهُ»: مراد این است که از خواستنتان چیزی ساخته نیست، تا وقتی که خدا نخواسته باشد. یعنی اراده کردن و خواستن وظیفه انسان است و در برابرش سزا و جزا می‌بیند، و توفیق دادن و نتیجه بخشیدن در دست خدا است، و خدا قادر مطلق است. خلاصه، مشیّت بندگان در گرو مشیّت خدا است، یا به عبارت دیگر: حرکت کار بندگان، و برکت کار یزدان است. مثلاً به هنگام گرسنگی، نان خوردن کار انسان و سیر کردن کار خدا است. در وقت بیماری، دوا خوردن کار آفریدگان و شفا دادن کار خدای سبحان است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۲۳ - ۳۱، سوره دهر
- امر به صبر و نهى از اطاعت از فساق و كفار
- معناى آيه : ((نحن خلقناهم و شددنا اسرهم ...)) كه متضمّن دفع يك توّهم در مورد قدرت خداى تعالى است
- اشاره به اينكه مشيّت بنده موقوف بر مشيّت خدا است (و ما تشاؤ ن الا ان يشاء اللّه )
- (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته از جمله ((و ما تشاؤ ن ...))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْدِيلًا «28» إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلًا «29» وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً «30» يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً «31»
مائيم كه خلقشان كرديم و مفاصلشان را محكم ساختيم و هرگاه بخواهيم مانند آنها را چنانكه بايد به جاى آنان مى‌آوريم. به راستى اين آيات، وسيله تذكّرى است، پس هركه بخواهد، راهى به سوى پروردگارش در پيش گيرد. و شما چيزى رانمى‌خواهيد، مگر اين كه خدا بخواهد، همانا خداوند دانا و حكيم است. هر كه را بخواهد به رحمت خود درمى‌آورد و براى ظالمان عذابى دردناك آماده كرده است.
نکته ها
«اسر» بستن با بند است و «اسير» كسى است كه دربند بسته شده است. مراد از «شَدَدْنا أَسْرَهُمْ» آن است كه بندها و مفاصل آدمى را محكم كرديم.
پیام ها
1- كفر و طغيان بستر نابودى انسان است. آثِماً أَوْ كَفُوراً ... بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ
2- توانايى خداوند بر آفرينش انسان، نشانه توانايى او بر نابود كردن او است.
خَلَقْناهُمْ ... بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ
3- خداوند، حجت را بر مردم تمام كرده است. «إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ»
4- قرآن، وسيله هوشيارى است. «إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ»
5- راه خدا، اجبارى نيست، هر كه مى‌خواهد به سعادت برسد، بايد خود آن را انتخاب كند و بپيمايد. «فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلًا»
جلد 10 - صفحه 338
6- خواست انسان، نه مستقل از خواست خداوند است و نه برتر از آن. بلكه آنچه را انسان مى‌خواهد، اگر مورد خواست خداوند نيز قرار گيرد، محقق مى‌شود.
«وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ»
7- مشيّت خداوند، عالمانه و حكيمانه است، نه گزافه. يَشاءَ اللَّهُ ... عَلِيماً حَكِيماً
8- بر اساس مشيّت حكيمانه، كسانى كه بخواهند مشمول رحمت الهى مى‌شوند.
«يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ»
9- كسانى از رحمت الهى دورند، كه خود راه ظلم را پيش گرفته‌اند. «وَ الظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً»
«والحمدللّه ربّ العالمين»
جلد 10 - صفحه 340
سوره مرسلات
اين سوره پنجاه آيه دارد و در مكّه نازل شده است.
نام سوره برگرفته از آيه اول است كه با «مرسلات» آغاز شده است و مراد از آن، فرشتگانى هستند كه از سوى خداوند براى انجام امور مختلف، فرستاده مى‌شوند.
اين سوره نظير سوره‌هاى انبياء «1»، قمر «2»، حج «3»، واقعه «4»، حاقّه «5»، قيامت «6»، نباء «7»، تكوير «8»، انفطار «9»، انشقاق «10»، غاشية «11»، قارعه «12» و زلزال «13» با آيات مربوط به معاد شروع شده است.
چنانكه مانند سوره‌هاى فاطر، ذاريات و نازعات با سوگند به فرشتگان آغاز شده است.
در اين سوره، آيه «وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ» ده مرتبه تكرار شده، همان گونه كه در سوره الرّحمن آيه «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»* ودر سوره قمر آيه «فَكَيْفَ كانَ عَذابِي وَ نُذُرِ»* تكرار شده است.
«1». «اقترب للناس حسابهم».
«2». «اقتربت الساعة».
«3». «انّ زلزلة الساعة شى‌ء عظيم».
«4». «اذا وقعت الواقعة».
«5». «الحاقّة ما الحاقّة».
«6». «لااقسم بيوم القيامة».
«7». «عمّ يتساءلون».
«8». «اذا الشمس كوّرت».
«9». «اذا السماء انفطرت».
«10». «اذا السماء انشقت».
«11». «هل اتاك حديث الغاشية».
«12». «القارعة ما القارعة».
«13». «اذا زلزلت الارض زلزالها».
جلد 10 - صفحه 341
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً (30)
وَ ما تَشاؤُنَ: و نخواهيد شما اى كافران معاند، هيچ راهى به مرضات خدا بر وجه اختيار، إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ: مگر در وقتى كه خدا خواهد اجبار شما را بر آن و الجاء شما به آن، اما در اين صورت نفعى به شما نرسد و خالى از تكليف باشد، زيرا تكليف در وقت اختيار است نه در حال اجبار؛ پس خداوند سبحان اراده و مشيت اين را ننمايد، بلكه مشيت الهى آنست كه شما به اختيار خود ايمان آريد تا مستحق ثواب شويد. إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً: بدرستى كه خدا هست دانا به افعال و اعمال شما، صواب كار كه هيچ چيز اراده نكند مگر به مقتضاى حكمت و مصلحت.
تبصره: مجمل مطلب در اراده و مشيت الهى بنا به مذهب اماميه آنكه:
خداى تعالى اراده فرموده طاعات را، و دوست دارد آن را و راضى به آن، و مختار سبحانى است. و كراهت ندارد آن را و سخط نفرمايد آن را و بدرستى كه ذات سبحانى كراهت دارد معاصى و فواحش را، و دوست ندارد آن را و راضى نيست به آن. و مختار سبحانى نباشد، و حول و قوه بندگان در افعال، از جانب خداست.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ تَنْزِيلاً «23» فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ كَفُوراً «24» وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً «25» وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلاً طَوِيلاً «26» إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقِيلاً «27»
نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْدِيلاً «28» إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ سَبِيلاً «29» وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً (30) يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمِينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً (31)
ترجمه
همانا ما فرو فرستاديم بر تو قرآن را فرستادنى
پس صبر كن براى حكم پروردگارت و پيروى مكن از آنها گناهكارى يا ناسپاسى را
و ياد كن نام پروردگار خود را در ابتدا و انتهاى روز
و از شب پس سجده كن براى او و تنزيه نما او را بتسبيح در شب پاره‌اى از آن طولانى
همانا اين گروه دوست ميدارند لذّتهائى را كه بزودى فراهم آيد و رها ميكنند پشت سر خود روز سنگينى را
ما آفريديم آنها را و استوار نموديم بند و بست اعضاء آنانرا و وقتى بخواهيم بدل مينمائيم آنانرا به امثالشان بدل نمودنى
همانا اين پندى است پس هر كه خواسته باشد ميگيرد بسوى پروردگار خود راهى
و نميخواهيد مگر آنكه بخواهد خدا همانا خدا ميباشد داناى درست كار
داخل ميسازد هر كه را بخواهد در رحمت خود و ستمكاران را مهيا فرموده است بر ايشان عذابى دردناك.
تفسير
خداوند منّان نازل فرمود قرآن را بر پيغمبر خود بتدريج در مدّت رسالت آنحضرت بر حسب اقتضاء وقت و مصلحت زمان با دلالت بر ولايت امير المؤمنين عليه السّلام چنانچه در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده پس بايد صبر فرمايد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بر آزار قوم و زحمت ابلاغ تا برسد حكم خدا بنصرت او بر اعداء و اطاعت ننمايد از مردمى كه گناهكار يا كافر و مصرّ بر كفرند و ميخواهند بدسائس و حيل آنحضرت را از امر دعوت باز دارند مانند عتبة بن ربيعه و وليد بن مغيره و
جلد 5 صفحه 322
ابو جهل كه بعضى از مفسّرين ذكر كرده‌اند و ياد فرمايد نام خدا را در نماز صبح و ظهر و عصر و در قسمتى از شب سجده نمايد براى خدا كه نماز مغرب و عشاء باشد و تنزيه نمايد او را بتسبيح در قسمتى طولانى كه از نصف شب تا صبح باشد در نماز شب چنانچه از روايات ائمه اطهار استفاده ميشود ولى بعضى از مفسّرين بكرة و اصيلا را عبارت از صبح و شام دانسته و كنايه از دوام ذكر و دعا و تبليغ رسالت گرفته‌اند و من اللّيل را تا آخر آيه بر نمازهاى شب اعمّ از واجب و مستحب حمل نموده‌اند و ميفرمايد همانا اين مردم دوست دارند دنيا را كه نقد است و بعجله استفاده از لذّات آن ميتوانند بنمايند و آخرت را كه روز سنگين سختى است و در مقابل دارند پشت سر انداخته‌اند و براى آنروز كار نميكنند و بنابر اين وراء در كلام الهى محتمل است بمعناى پيش رو باشد و ميشود بمعناى پشت سر باشد و در هر حال آنرا واگذارده‌اند بحال خود و فكر آنروز نيستند ما خلق نموديم آنها را و محكم نموديم بند و بست اعضاء آنانرا و ربط داديم مفاصلشان را به اعصاب در خلقت كه كار آمد و فعّال ما يشاء شدند و اگر بخواهيم ميميرانيم آنها را و امثالشان را در استحكام خلق و قدرت بر كار دو مرتبه خلق مينمائيم در آخرت يا در دنيا تا قيام باطاعت و عبادت ما نمايند آنچه تاكنون ذكر شد در قرآن از ارشاد بعظمت امر آخرت و غيره موجب تذكّر مردم است بوظائف خودشان پس هر كس بخواهد راه تقرّب بخدا را كه قبول ولايت مولى است در پيش خواهد گرفت چنانچه در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده و در عبادت و اطاعت كوتاهى نخواهد نمود ولى كسى نميخواهد راه حق را در پيش بگيرد مگر آنكه قبلا خدا خواسته باشد كه او به اختيار خود راه حق را پيش گيرد و جبر و تفويض نيست بلكه امر بين امرين است چنانچه در خرائج از امام زمان عليه السّلام نقل نموده كه فرمود دلهاى ما ظرفهاى مشيّت خدا است وقتى او بخواهد ما ميخواهيم و اين آيه را تلاوت نمود و مفوّضه را تكذيب فرمود همانا خداوند دانا و حكيم است نميخواهد مگر باقتضاء علم و حكمت و داخل ميكند هر كس را بخواهد در رحمت خود كه ولايت ائمه اطهار است بنقل كافى از امام كاظم عليه السّلام بهدايت و توفيق طاعت و براى
جلد 5 صفحه 323
ستمكاران بخود و خلق آماده فرموده عذاب اليم دوزخ را در ثواب الاعمال و مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه هر كس سوره هل اتى را در هر صبح روز پنجشنبه بخواند خداوند حوريان زيادى از بكر و ثيّب براى او تزويج ميفرمايد و با پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم محشور خواهد شد و الحمد للّه ربّ العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.
جلد 5 صفحه 324
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ ما تَشاؤُنَ إِلاّ أَن يَشاءَ اللّه‌ُ إِنَّ اللّه‌َ كانَ عَلِيماً حَكِيماً (30)
و نميخواهيد مگر آنچه مشيت الهي تعلق بگيرد بدرستي که خداوند دانا و حكيم است. انسان و لو فاعل مختار است جبر در كار نيست ولي مستقل در فعلي هم نيست که هر چه بخواهد بكند بتواند خود و تمام اسباب فعل و تمام قواي او تحت قدرت است: ما قَطَعتُم مِن لِينَةٍ أَو تَرَكتُمُوها قائِمَةً عَلي أُصُولِها فَبِإِذن‌ِ اللّه‌ِ حشر آيه 5.
خداوند ميداند كي قابل هدايت است او را تأييد و توفيق و تسديد ميفرمايد و كي از قابليت هدايت افتاده او را بخود واميگذارد و بسا بسيار از موارد جلوگيري ميكند زيرا اگر آنها را بخود واگذارد فساد در زمين بسيار ميشود. اينکه كفار و مشركين و ضالين و مضلين و فساق و آثمين و شياطين و معاندين يك نفر مؤمن صالح را در روي زمين
جلد 17 - صفحه 333
نميگذاشتند، اينکه ظالمين ظلم خود را باعلي درجه ميرسانيدند موقعي که شيطان گفت: قال‌َ رَب‌ِّ بِما أَغوَيتَنِي لَأُزَيِّنَن‌َّ لَهُم فِي الأَرض‌ِ وَ لَأُغوِيَنَّهُم أَجمَعِين‌َ إِلّا عِبادَك‌َ مِنهُم‌ُ المُخلَصِين‌َ که مقصودش معصومين است که شيطان بآنها راه ندارد خداوند در جواب او فرمود: قال‌َ هذا صِراطٌ عَلَي‌َّ مُستَقِيم‌ٌ إِنَّ عِبادِي لَيس‌َ لَك‌َ عَلَيهِم سُلطان‌ٌ إِلّا مَن‌ِ اتَّبَعَك‌َ مِنَ الغاوِين‌َ وَ إِنَّ جَهَنَّم‌َ لَمَوعِدُهُم أَجمَعِين‌َ لَها سَبعَةُ أَبواب‌ٍ لِكُل‌ِّ باب‌ٍ مِنهُم جُزءٌ مَقسُوم‌ٌ حجر آيه 39 الي 44. و ميفرمايد: فَإِذا قَرَأت‌َ القُرآن‌َ فَاستَعِذ بِاللّه‌ِ مِنَ الشَّيطان‌ِ الرَّجِيم‌ِ إِنَّه‌ُ لَيس‌َ لَهُ سُلطان‌ٌ عَلَي الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَلي رَبِّهِم يَتَوَكَّلُون‌َ إِنَّما سُلطانُه‌ُ عَلَي الَّذِين‌َ يَتَوَلَّونَه‌ُ وَ الَّذِين‌َ هُم بِه‌ِ مُشرِكُون‌َ نحل آيه 100 الي 102، و نيز ميفرمايد:
إِنَّ عِبادِي لَيس‌َ لَك‌َ عَلَيهِم سُلطان‌ٌ وَ كَفي بِرَبِّك‌َ وَكِيلًا اسراء آيه 67. لذا ميفرمايد:
وَ ما تَشاؤُنَ إِلّا أَن يَشاءَ اللّه‌ُ
سر شب سر تخت و تاراج داشتبرگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 30)- و از آنجا که ممکن است افراد کوته فکر از تعبیر فوق نوعی تفویض و واگذاری مطلق به بندگان تصور کنند، در این آیه برای نفی این توهّم می‌افزاید: «و شما هیچ چیز را نمی‌خواهید مگر این که خدا بخواهد» (و ما تشاؤن الا ان یشاء الله).
«چرا که خداوند دانا و حکیم بوده و هست» (ان الله کان علیما حکیما).
ج5، ص364
و این در حقیقت اثبات اصل معروف «الامر بین الامرین» است، از یک سو می‌فرماید: «خدا راه را نشان داده و انتخاب با شماست» و از سوی دیگر می‌افزاید:
«انتخاب شما منوط به مشیت الهی است» یعنی شما استقلال کامل ندارید بلکه قدرت و توان و آزادی اراده شما همه به خواست خدا و از ناحیه اوست، و هر زمان اراده کند می‌تواند این قدرت و آزادی را سلب کند.
به این ترتیب نه «تفویض» و واگذاری کامل است و نه «اجبار» و سلب اختیار، بلکه حقیقتی است دقیق و ظریف در میان این دو یا به تعبیر دیگر: نوعی آزادی وابسته به مشیت الهی است، که هر لحظه بخواهد می‌تواند آن را باز پس گیرد، تا هم بندگان بتوانند بار تکلیف و مسؤولیت را که رمز تکامل آنهاست بر دوش گیرند و هم خود را بی‌نیاز از خداوند تصور نکنند.
ذیل آیه که می‌فرماید: (ان الله کان علیما حکیما) نیز ممکن است اشاره به همین معنی باشد چرا که علم و حکمت خدا ایجاب می‌کند بندگان را در پیمودن راه تکامل آزاد بگذارد، و گر نه تکامل اجباری و تحمیلی تکامل نیست، به علاوه علم و حکمت او اجازه نمی‌دهد که افرادی را مجبور به کار خیر و افرادی را مجبور به کار شرّ کند، و بعد گروه اول را پاداش دهد، و گروه دوم را مجازات کند.
نکات آیه
۱ - مشیّت و خواست انسان، در طول مشیّت و خواست خدا و وابسته به آن است. (و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه) مقصود آیه شریفه، این است که خواست بشر، وابسته به خواست خداوند است و تا او اذن ندهد، بشر نمى تواند چیزى را مستقلاً بخواهد و یا آن را تحقق بخشد.
۲ - انسان در برابر خداوند، موجودى مستقل و کاملاً آزاد و مختار نیست; بلکه در محدوده مشیّت و خواست او، داراى آزادى و اختیار است. (و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه)
۳ - تصمیم انسان بر پیمودن راه دین و پذیرش تعالیم قرآن، وابسته به مشیّت و خواست خداوند است. (فمن شاء اتّخذ إلى ربّه سبیلاً . و ما تشاءون إلاّ أن یشاء اللّه) یکى از مصادیق «ما تشاءون»، مشیّت انسان در انتخاب راه خدا است که در آیه پیش بیان شده است (فمن شاء اتّخذ إلى ربّه سبیلاً).
۴ - خداوند، «علیم» (دانا) و «حکیم» (کاردان و سنجیده کار) است. (إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا)
۵ - مشیّت و خواست خداوند، عالمانه و حکیمانه است. (أن یشاء اللّه إنّ اللّه کان علیمًا حکیمًا)
موضوعات مرتبط
- اسماء و صفات: حکیم ۴; علیم ۴
- انسان: محدوده اختیار انسان ۲; وابستگى خواسته هاى انسان ۱
- ایمان: منشأ ایمان به قرآن ۳
- خدا: آثار مشیت خدا ۳; حاکمیت مشیت خدا ۲; حکمت خدا ۵; علم خدا ۵; مشیت خدا ۱; ویژگیهاى مشیت خدا۵
- دین: منشأ عمل به دین ۳
