الإنفطار ٩
ترجمه
| الإنفطار ٨ | آیه ٩ | الإنفطار ١٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الدِّینِ»: سزا و جزا (نگا: فاتحه / .
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۹، سوره انفطار
- بيان تعدادى از علامتهاى روز قيامت
- مراد از اينكه در قيامت هر نفسى به آنچه مقدم و مؤ خر داشته عالم مى شود
- مفاد استفهام توبيخى ((يا ايها الانسان ما غرك بربك الكريم )) و آنچه وصف ((كريم)) افاده مى كند
- برقرارى عدالت بين اعضاء و قواى انسان يكى از موارد تدبير الهى
- ثبت و ضبط اعمال انسانها توسط دو فرشته موكل و توصيف آنها به (كراما كاتبين )
- ملائكه به افعال و نيات ما علم دارند و بر هر كس دو ملك ماءمور ثبت و كتابت اعمال اويند
- در قيامت رابطه تاءثير و تاءثر اسباب عادى از بين مى رود
- (رواياتى در ذيل ((علمت نفس ما قدمت و اخرت ))، ((و ان عليكم لحافظين )) و ((الامريومئذ لله ))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ «6» الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ «7» فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ «8» كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9» وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ «10» كِراماً كاتِبِينَ «11» يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ «12»
جلد 10 - صفحه 407
اى انسان! چه چيز تو را در برابر پروردگار بزرگوارت مغرور و فريب داده است؟ همان كه تو را آفريد و (اندامت را) استوار ساخت و متعادل كرد. و به هر صورت كه خواست، تو را تركيب كرد. با اين همه، (شما روز) جزا را دروغ مى‌پنداريد. در حالى كه قطعاً بر شما نگهبانانى (از فرشتگان) گمارده شده‌اند. نويسندگانى بزرگوار، كه به آنچه انجام مى‌دهيد آگاهند.
نکته ها
«غر» از «غرور» به معناى غفلت، فريب و مغرور، «سواك» به معناى استوارى و استقامت و دورى از اعوجاج است و «فَعَدَلَكَ» بيانگر تعادل و توازن ميان اعضا و جوارح انسان است.
به عمل خود تكيه كنيد نه بر كرم خداوند، انبيا از كرم خدا آگاه بودند امّا اهل عمل بودند.
خداوند كريم است: «بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ» فرشتگان مأمور او كريم‌اند: «كِراماً كاتِبِينَ» رسولان او كريم‌اند: «رَسُولٍ كَرِيمٍ» «1» كتاب او كريم است: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ» «2» و پاداش او كريمانه است. «أَجْرٍ كَرِيمٍ» «3»
خداوند كريم است؛ هم گناهان را مى‌بخشد، هم عيب‌ها را مى‌پوشاند و هم پاداش را چند برابر مى‌دهد.
پیام ها
1- انسان، موجودى غافل و فريب خورده است و خود را از عواقب كار و قهر خدا در امان مى‌پندارد. «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ»
2- چرا انسان با آن همه نياز و ضعف، مغرور باشد؟ «يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ»
3- بدترين نوع كبر و غرور، آن است كه در برابر پروردگار كريم و هستى بخش باشد. «غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ»
4- غرور و غفلت انسان، سوء استفاده از لطف و كرم و پرده‌پوشى خداست. «ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ»
«1». حاقّه، 40.
«2». واقعه، 77.
«3». يس، 11.
جلد 10 - صفحه 408
5- لطف و كرم ابتدايى خدا تنها نسبت به مؤمنان نيست، بلكه نسبت به همه انسان‌هاست. يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ .... بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ
6- غرور انسان، بيانگر غفلت او از نعمتهاى الهى و عظمت آفريدگار است. «ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ»
7- درمان غرور، توجّه به الطاف كريمانه است. الْكَرِيمِ ... خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ
8- آفرينش، نشانه قدرت، «خَلَقَكَ» تسويه، نشانه حكمت، «فَسَوَّاكَ» و اعتدال، دليل علم او به تمام نيازهاست. «فَعَدَلَكَ»
9- آفرينش انسان و هماهنگى و تعادل ميان اعضاى او، جلوه‌اى از كرم خداوند است. «الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ»
10- تنوّع شكل و قيافه انسانها، براساس خواستِ حكيمانه خداوند است. «فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ»
11- براى شكستن غرور، بايد نعمتهاى الهى را پى‌درپى گوشزد كرد. «خَلَقَكَ، فَسَوَّاكَ، فَعَدَلَكَ، رَكَّبَكَ»
12- آنكه در دنيا تو را آفريد، در آخرت نيز تو را خلق مى‌كند، پس تكذيب چرا؟
«كَلَّا بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ»
13- كسى كه به دنيا مغرور شود، آخرت را انكار مى‌كند. «غَرَّكَ- تُكَذِّبُونَ»
14- گرچه شما قيامت را منكر مى‌شويد، ولى فرشتگان كار خود را انجام مى‌دهند. تُكَذِّبُونَ ... إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ
15- فرشتگان متعدّد، مسئول حفظ و حراست از انسانها هستند. «لَحافِظِينَ»
16- فرشتگان، مسئول ثبت و ضبط كارهاى انسانند. «كِراماً كاتِبِينَ»
17- فرشتگانِ مراقب، در ثبت اعمال برخوردى كريمانه دارند. «كِراماً كاتِبِينَ»
18- فرشتگان هم متعدّدند، هم تيزبين و هم ريزبين. «يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ»
19- توجّه به ثبت اعمال توسط فرشتگان معصوم، سبب حيا و تقواى انسان مى‌شود. «يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ»
تفسير نور(10جلدى)، ج10، ص: 409
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9»
كَلَّا: (ردع است از اغترار به كرم پروردگار) يعنى باز ايستيد از مغرور شدن به كرم الهى و توسّل به تفضل سبحانى. چه كرم و فضل او موجب شكر و طاعت است نه كفر و معصيت، بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ: (اضراب است از اغترار) يعنى
«1» مجمع البيان (چ 1403 هج.) ج 5، ص 449.
«2» مجمع البيان (چ 1403 هج.) ج 5، ص 449.
جلد 14 - صفحه 87
نه آن است كه باز ايستيد از كفر و عصيان، بلكه تكذيب مى‌كنيد به گفتار و كردار به معاد از روى عناد، و تصديق نمى‌كنيد به ثواب و عقاب يا تكذيب مى‌كنيد دين اسلام را.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ «1» وَ إِذَا الْكَواكِبُ انْتَثَرَتْ «2» وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ «3» وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ «4»
عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ «5» يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ «6» الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ «7» فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ «8» كَلاَّ بَلْ تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9»
وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ «10» كِراماً كاتِبِينَ «11» يَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ «12» إِنَّ الْأَبْرارَ لَفِي نَعِيمٍ «13» وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ «14»
يَصْلَوْنَها يَوْمَ الدِّينِ «15» وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبِينَ «16» وَ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «17» ثُمَّ ما أَدْراكَ ما يَوْمُ الدِّينِ «18» يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ «19»
ترجمه
هنگاميكه آسمان شكافته شود
و هنگاميكه ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند
و هنگاميكه درياها بهم راه يافته يكى گردد
و هنگاميكه قبرها زير و زبر گردد
خواهد دانست هر كس از اعمال خود و آثار آنها آنچه پيش فرستاده و آنچه مؤخر داشته است
اى انسان چه چيز فريب داد تو را بنا فرمانى پروردگار خود كه داراى جود و بخشش است
آنكه آفريد تو را پس راست و درست نمود تو را پس معتدل و متناسب نمود تو را
در هر صورتى كه خواست تركيب نمود تو را
نبايد مغرور بكرم خدا شد بلكه تكذيب ميكنيد جزاء را
و همانا بر شما نگهبانانى هستند
بزرگواران نويسندگان
ميدانند آنچه را بجا ميآوريد
همانا نيكوكاران در نعمتهاى بهشتند
و همانا بدكاران در دوزخند
وارد ميشوند در آن در روز جزا
و نيستند آنها از آن دور شدگان
و چه ميدانى تو چيست روز جزا
پس چه ميدانى تو چيست روز جزا
روز كه اختيار ندارد كسى براى كسى چيزى را و كارها در آن روز با خدا است.
تفسير
خداوند متعال در اين سوره شريفه هم متعرّض اوضاع قيامت شده ميفرمايد
جلد 5 صفحه 355
وقتى كه آسمان شكافته شود براى نزول ملائكه و ستارگان فرو ريخته و پراكنده شوند و درياها بيكديگر راه پيدا كرده و يكى گردند و قبرها زير و زبر شوند و مردگان از آنها بيرون آيند در چنين وقت كه روز قيامت است هر كس هر عمل خير و شرّى كه در زمان حيات بجا آورده و هر اثر خوب و بدى كه از اعمال او بعد از مرگ باقى مانده ميداند و در نامه اعمال خود ميبيند چون هر كس سنّت خوبى از خود باقى گذارد هر كس بآن عمل نمايد ثوابش باو ميرسد و هر كس سنّت بدى بگذارد هر كس بآن عمل نمايد گناهش بعهده او است و از ثواب و گناه عمل كنندگان چيزى كم نميشود و پس از اين خداوند خطاب به بنى آدم فرموده كه اى انسان چه چيز فريب داد تو را كه مأمون شدى از عذاب الهى و معصيت نمودى خداوند بخشنده بدون غرض و عوض را و اختيار كريم از بين اوصاف الهى ظاهرا براى اشاره بعلّت قبح معصيت است كه كفران نعمت خداوند منعم باشد و اشعار بآنكه شيطان فريب ميدهد آدمى را كه خدا كريم است معصيت كن ميبخشد و نبايد باين مغرور شد و براى تعليم عذر خواهى از گناه و توبه است كه بنده بگويد پروردگارا اينكه من مرتكب گناه شدم براى اهانت بامر تو نبود بلكه براى اميدوارى بكرم تو بود و در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه چون تلاوت نمود اين آيه را فرمود مغرور نمود او را جهلش و آن خداوند كريم آن چنان قادر حكيمى است كه خلق فرمود تو را راست و درست داراى اعضاء سليم و آماده براى منافع مستقيم پس معتدل و متناسب فرمود اجزاء و اعضاء تو را با يكديگر براى حسن منظر و مزيد انتفاع و قيام باعتدال و عدّلك بتشديد نيز قرائت شده و برحسب معنى تفاوتى ندارد و بهر صورت و شكل و شمائلى كه خواست و پسنديد و مصلحت ديد تو را تركيب و خلق فرمود يعنى بهترين صورتها را براى تو اختيار نمود يا تو را بهر صورتى كه خواست از صور آباء و امّهاتت در آورد چنانچه از حديثى كه در مجمع از امام رضا عليه السّلام نقل نموده استفاده ميشود و در هر حال كلمه ما زائده است و در مجمع از امام صادق (ع) و قمّى ره نقل فرموده كه اگر ميخواست تركيب كرده بود تو را بر غير اين صورت و ظاهرا مراد آنست كه اگر ميخواست ميتوانست
جلد 5 صفحه 356
تو را بصورت حيوان در آورد ولى باحسان خود تو را با حسن تقويم در آورد نبايد مغرور بكرم خدا شد و معصيت نمود بلى سبب اصلى معصيت شما آنست كه منكر روز جزا يا دين اسلاميد و همانا بر شما نگهبانانى هستند كه ضبط اعمال شما را مينمايند از جنس ملائكه كه گرامى و مكرّمند نزد خدا و نويسندگانند اعمال بندگان را از خير و شرّ و فيض ره نقل فرموده كه آنها دو ملكى هستند كه موكّلند بر افراد انسان مبادرت مينمايند بنوشتن حسنات و تأنّى ميكنند در نوشتن سيّئات شايد گناهكاران توبه و استغفار نمايند و در كافى از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه چون بنده قصد كار خوب كند نفس او خوشبو بيرون آيد پس ملك موكّل دست راست بملك موكّل دست چپ ميگويد صبر كن اين بنده قصد كار خوب كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او و مركّب او آب دهانش ميباشد پس مينويسد براى او و چون قصد كار بد نمايد نفس او بد بو بيرون آيد پس ملك موكّل دست چپ بملك موكّل دست راست ميگويد صبر كن اين قصد كار بد كرده و چون آن كار را بجا آورد زبان او قلم او است و مركّبش آب دهنش پس مينويسد براى او حقير عرض ميكنم امر بصبر شايد براى ذهاب سيّئات بحسنات و حسنات بسيّئات باشد و گفته شده اينكه خداوند آنها را كرام خوانده براى آنست كه كار خوب را نوشته و بالا ميبرند و بر خدا عرضه ميدارند ولى كار بد را عرضه نميدارند و ميگويند خدايا تو ستّار العيوبى و بندگانت را بآن امر فرمودى و علام الغيوبى حاجت باظهار ما ندارى و براى اين كرام الكاتبين خوانده شده‌اند و آنها ميدانند آنچه را بندگان بجا ميآورند و فراموش نميكنند و از روى دانش و علم ثبت مينمايند و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند خداوند كه خود عالم السّرّ و الخفيّات است چرا دو ملك را مأمور بنوشتن اعمال بندگان فرموده فرمود خداوند آنها را بعبادت خود وادار فرموده بارجاع اين امر و قرار داده گواهان بر اعمال بندگان تا مردم بيشتر مواظب بر طاعت و محترز از معصيت باشند براى آنكه ميدانند دو ملك ملازم آنانند و شهادت ميدهند نزد خدا بر نفع يا ضرر آنها و چه بسيار كه اراده گناه ميكنند و چون بياد آن دو ميآيند ترك مينمايند و ميگويند خدا
جلد 5 صفحه 357
ميبيند و ملائكه شهادت ميدهند اين خلاصه روايت بود كه ذكر شد اينها همه براى آنست كه روز قيامت تكليف نيكوكاران معلوم باشد كه مستحق نعيم جاودانند و بايد ببهشت بروند و تكليف بدكاران هم معلوم باشد كه مستحق عذابند و بايد بجهنّم بروند و در آن فرود آيند و بسوزند و چون روى سخن با كفّار مكه است كه منكر معاد بودند ميفرمايد كه هيچ وقت از جهنّم غائب نميشوند و بيرون نميآيند و بعضى گفته‌اند مراد آنست كه قبل از ورود در جهنّم هم از آن غائب نيستند چون باد گرم آن در قبر هم بر آنها ميوزد و براى تشديد اهوال و تعظيم احوال و تكثير احمال و اثقال آن روز خداوند مكرّر فرموده چه ميدانى چه روزى است روز جزا و حقّا هم نميتوان حقيقت آن روز و كيفيّت اوضاع آنرا بدست آورد از قيامت خبرى ميشنوى دستى از دور بر آتش دارى هيچ كس در آن روز نميتواند براى كسى كارى انجام دهد و اختيار امرى را نمايد تمام اختيارات آن روز با خدا است ألان هم همين طور است نهايت آنكه بنظر ميآيد بعضى حاكمند و اختيار بعضى از امور را دارند آن روز اين هم نيست فقط شفاعت است آن هم بايد با اذن خدا باشد چنانچه از روايت مجمع از امام باقر عليه السّلام استفاده ميشود كه زمام امور هميشه بدست خدا بوده و هست و خواهد بود ولى آن روز حكّام ظاهرى هم از بين ميروند و باقى نميماند حاكمى جز خدا در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه سوره اذا السّماء انفطرت و اذا السّماء انشقّت را بخواند و در نماز واجب و مستحبّ نصب العين خود قرار دهد خداوند تمام حوائج او را بر آورد و حاجزى بين او و خدا باقى نماند و هميشه او ناظر بخدا و خدا ناظر باو باشد تا از حساب فارغ شود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمّد و آله الطّاهرين.
جلد 5 صفحه 358
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
كَلاّ بَل تُكَذِّبُونَ بِالدِّينِ «9»
چنين نيست که شما گمان ميكنيد بلكه شما تكذيب ميكنيد بدين. بعضي
جلد 18 - صفحه 26
گفتند: مراد از دين جزاء اعمال است که فرداي قيامت جزا داده ميشوند: (النّاس مجزيون باعمالهم ان خيرا فخير و ان شرا فشر) بقرينه چند آيه بعد که ميفرمايد:
يَصلَونَها يَوم‌َ الدِّينِ و اينکه راجع بكساني است که منكر معاد يا خصوصيات معاد هستند، و بعضي گفتند: مراد دين اسلام است و مكذب آن جميع طبقات مشركين و كفار هستند.
(كلا) يعني چنين نيست که شما گمان ميكنيد و خيال كرده‌ايد که منكر يا شاك يا ظن بر خلاف داريد که ميفرمايد: ما لَهُم بِذلِك‌َ مِن عِلم‌ٍ إِن هُم إِلّا يَظُنُّون‌َ جاثيه آيه 24.
(بَل تُكَذِّبُونَ) بلكه انكار ميكنيد و تكذيب قرآن و رسول ميكنيد.
(بالدين) تكذيب دين فقط منحصر بكفار و مشركين نيست که منكر اسلام و قرآن و رسالت حضرت رسول باشند بلكه يك حكم از احكام اسلام و دين را منكر شوند مثل امر خلافت و وصايت را يا يكي از ضروريات دين و مذهب را منكر شوند يا يكي از خصوصيات معاد را مكذب هستند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 9)- سپس به منشأ غرور و غفلت آنها اشاره کرده، می‌فرماید: «آن گونه که شما می‌پندارید نیست بلکه شما روز جزا را منکرید» (کلا بل تکذبون بالدین).
نه مسأله کرم خداوند مایه غرور شماست، و نه لطف و نعمتهای او، بلکه ریشه اصلی را در عدم ایمان به روز رستاخیز باید بیابید.
ج5، ص431
نکات آیه
۱ - کسانى که خود را از فرجام کفر و کیفر گناه در امان مى پندارند، دستاویزى براى توجیه کفر و گناه خود ندارند. (ما غرّک ... کلاّ) حرف «کلاّ» مخاطب را از چیزى منع مى کند که در جملات پیشین مطرح بوده است. از آن جایى که آیات قبل، توجیهات و بهانه هاى نادرست کافران و گنه کاران را پوچ قلمداد کرده است، حرف «کلاّ» در این آیه آنان را از دلگرمى به آن دستاویزها بازمى دارد.
۲ - ساختار وجودى انسان و مراحل پیدایش او، فاقد زمینه آلودگى به کفر و گناه است. (الذى خلقک فسوّیک فعدلک . فى أىُّ صورة ما شاء رکّبک . کلاّ) حرف «کلاّ» - به قرینه آیات پیشین - ممکن است براى رفع این توهّم باشد که زمینه کفر و گناه، در وجود کافران و گنه کاران نهاده شده است; یعنى، با آن تسویه، تعدیل و ترکیب، جایى براى این توهّم نمى ماند; بلکه علت گناه و کفر به خداوند را باید در تکذیب کیفرهاى اخروى جست و جو کرد.
۳ - چیزى جز دروغ پنداشتن کیفرهاى اخروى، گنه کاران و کافران را به احساس امنیت از عذاب سوق نداده است. (بل تکذّبون بالدین) مراد از «دین» به قرینه آیات بعد - که در آنها قیامت با عنوان «یوم الدین» یاد شده - جزاى اعمال است. حرف «بل» - که براى اضراب است - بیانگر آن است که کافران و گناه کاران، گرچه توجیهاتى نزد خود دارند; ولى محرّک اصلى آنان، چیزى جز دروغ دانستن کیفرهاى آخرت نیست.
۴ - گناه، تکذیب عملى کیفرهاى اخروى است. (ما غرّک ... بل تکذّبون بالدین) «تکذّبون» مضارع و بیانگر این است که آنچه هم اکنون و از این پس انجام مى دهید، تکذیب عذاب الهى است.
۵ - ایمان به معاد و کیفر اعمال، بازدارنده انسان از نافرمانى خداوند است. (ما غرّک ... کلاّ بل تکذّبون بالدین)
۶ - دروغ پنداشتن ادیان آسمانى، زمینه ساز آلودگى به گناهان است.* (کلاّ بل تکذّبون بالدین) کلمه «دین» ممکن است به معناى شریعت باشد.
موضوعات مرتبط
- ادیان آسمان: آثار تکذیب ادیان آسمان ۶
- انسان: ساختار انسان ۲; مراحل خلقت انسان ۲
- ایمان: آثار ایمان به معاد ۵; آثار ایمان به کیفرهاى خدا ۵
- خدا: تکذیب کیفرهاى خدا ۴
- عصیان: موانع عصیان از خدا ۵
- کافران: بى منطقى احساس مصونیت کافران ۱; زمینه احساس مصونیت کافران ۳
- کفر: تنزیه از کفر ۲; فرجام کفر ۱
- کیفر: آثار تکذیب کیفر هاى اخروى ۳
- گناه: آثار گناه ۴; احساس مصونیت از گناه ۲، ۳; تنزیه از گناه ۲; زمینه گناه ۶; فرجام گناه ۱
- گناهکاران: بى منطقى احساس مصونیت گناهکاران ۱; زمینه احساس مصونیت گناهکاران ۳
