آل عمران ١١٥
ترجمه
| آل عمران ١١٤ | آیه ١١٥ | آل عمران ١١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لَن یُکْفَرُوهُ»: در پیشگاه خدا به هیچ وجه از اجر آن محروم نمی‌شوند و کارشان بی‌مزد نمی‌ماند.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول آیات ۱۱۴ و ۱۱۵:[۲]
از عبدالله بن مسعود روايت شده كه شبى رسول خدا صلى الله عليه و آله نماز عشاء را به تأخير انداخته بود. وقتى كه به مسجد رفت مردم به حالت انتظار نشسته بودند به آنها فرمود، آگاه باشيد كسى از اهل ساير اديان در چنين موقعى مانند شما به ياد خداوند نيست سپس آيه ۱۱۳ با اين آيات نازل گرديد.[۳]
تفسیر
- آيات ۱۲۰ - ۱۱۱، سوره آل عمران
- مراد از اينكه بر اهل كتاب ذلت زده شده : ((ضربت عليهم الذلة ))
- كلام بعضى از مفسرين : آيه در مقام تشريع نيست
- معناى ((امت قائمة )) و اشاره به فرق بين ((سرعت )) و ((عجله ))
- ((خيرات )) مفيد استغراق است به معناى مطلقاعمال صالح
- عمل فاسد، اثر فاسد در پى دارد
- اگر مسلمين صبر كنند و تقوا پيشه سازند، از كينه دشمنان ايمن خواهند بود
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«115» وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ
و آنچه از خير انجام دهند، هرگز درباره آن ناسپاسى نبينند و خداوند به (حال) پرهيزكاران داناست.
نکته ها
همان گونه كه در سوره‌ى بقره آيه 3، در كنار ايمان، نماز مطرح شده است، «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ» در اين آيه نيز در كنار ايمان، امر به معروف و نهى از منكر آمده
جلد 1 - صفحه 587
است. «يؤمنون ... يأمرون»
شيوه‌ى قرآن اين است كه امر به معروف را قبل از نهى از منكر مى‌آورد و اگر درهاى معروف باز شود، راه منكر بسته مى‌شود. ازدواج آسان، جلو فحشا را مى‌گيرد. نماز، انسان را از فحشا ومنكر باز مى‌دارد. اشتغالِ صحيح مى‌تواند مانع فسادهاى اجتماعى گردد.
شخصيّت دادن به افراد، آنان را از انحراف و سقوط باز مى‌دارد.
خداوند در اين آيه و آيه قبل، با برشمردن اوصاف و شرايطى، زمينه رسيده به مقام صالحان را بيان كرده است، «أُولئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ» همان كسانى كه همگان آرزوى ملحق شدن به آنان را دارند: «أَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ» «1»* و هر مسلمانى در هر روز، حداقل پنج مرتبه به آنان سلام مى‌كند. «السّلام علينا و على عباد اللّه الصّالحين»
در بينش الهى، هيچ عمل صالحى ضايع نمى‌شود. «فَلَنْ يُكْفَرُوهُ» البتّه چنانكه در قرآن مى‌خوانيم: «إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ» «2» شرط قبولى، ايمان و تقواست، لذا در اينجا مى‌فرمايد: ما خود مى‌شناسيم كه متّقين چه كسانيند كه بايد عملشان مورد قبول واقع شود.
پیام ها
1- امر به معروف ونهى از منكر، در اديان ديگر نيز مطرح بوده است.
«أَهْلِ الْكِتابِ ... يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ»
2- سجده‌هاى سحر بايد همراه با امر و نهى در روز باشد. «يَسْجُدُونَ ... يَأْمُرُونَ»
3- سرعت در كار خير، ارزش آن را بيشتر مى‌كند. «يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ»
4- سبقت وسرعت صالحان در نيكى‌ها، موسمى نيست دائمى است. «يسارعون»
5- افراد صالح، كسانى هستند كه با نشاط وشتاب، به سراغ هر كار خيرى مى‌روند، نه فقط بعضى از كارها. «الخيرات»
6- ايمان، عبادت، تلاوت، امر به معروف و نهى از منكر و سرعت در كار خير انسان را در زمره صالحان مى‌برد. «أُولئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ»
«1». يوسف، 108؛ شعراء، 83.
«2». مائده، 27.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 588
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ (115)
وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ: و آنچه بجا مى‌آوريد از كار نيكو، فَلَنْ يُكْفَرُوهُ: پس هرگز ستر گرديده نشود از منعم حقيقى، يعنى نقصانى به ثواب اعمال شما نخواهد رسيد و ضايع نگردد.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 219
نكته: تسميه نقص ثواب و تضييع آن به كفران، از قبيل تسميه شكر است به ثواب در آيه: وَ كانَ سَعْيُكُمْ مَشْكُوراً، چه شكر در اصل اعتراف است به نعمت، و كفران ستر نعمت است از منعم عليه به تضييع حق آن. پس بدين مناسبت، شكر استعاره شده براى ثواب، و كفران بر نقص آن. به قرائت ابو عمرو و ابن عامر، در هر دو كلمه به «ياء» خوانده‌اند، يعنى هر چه مى‌كنند امت قائمه از خيراتى كه در آن مسارعت كنند، عمل ايشان ضايع نخواهد شد. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ: و خداى تعالى دانا است به احوال پرهيزكاران.
تبصره: آيه شريفه بشارت است اهل تقوى را، و اشعار به آنكه تقوا مبدء خير و حسن عمل است و رستگاران در پيشگاه الهى پرهيزكارانند، چنانچه فرمايد: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ. «1» و حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نهج البلاغه فرمايد:
اوصيكم عباد اللّه بتقوى اللّه فانّها حقّ اللّه عليكم و الموجبة على اللّه حقّكم و ان تستعينوا عليها باللّه و تستعينوا بها على اللّه فانّ التّقوى فى اليوم الحرز و الجنّة و فى غد الطّريق الى الجنّة (الخ). «2» وصيت و امر مى‌كنم شما را اى بندگان خدا به پرهيزكارى و ترس از خدا، كه آن اقدام به اوامر و اجتناب از نواهى است.
پس بدرستى كه تقوا حق خداست بر شما، و تقوا لازم گرداند بر خدا حق شما را، و اينكه استعانت جوئيد بر تقوا از خدا، و امداد خواهيد به سبب تقوا به رسيدن به ثواب خدا و دفع عقاب و عذاب. پس بتحقيق تقوا در اين دنيا پناه و سپرى باشد از فتنه و شرور، و در فرداى قيامت راهى است به سوى بهشت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ ما يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ يُكْفَرُوهُ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ (115)
ترجمه
و آنچه را بجا ميآورند از خير پس ناسپاسى نميشود از آن و خداوند دانا است بپرهيزكاران..
تفسير
هر كار خوب كم باشد يا زياد كه از آنها سر بزند جزايش بهمان اندازه يا زيادتر بآنها خواهد رسيد چون گاهى از ترك جزا بكفران تعبير مى‌كنند چنانچه از اعطاء ثواب بشكر احيانا تعبير ميشود و بنظر حقير نكته تعبير آنستكه خداوند ميخواهد بفرمايد آنها مستحق ثواب ميشوند و اگر خداوند بخواهد اجر ندهد كفران است نه ترك تفضل تا موجب مزيد اطمينان آنها بثواب آخرت شود و خداوند عالم بضمائر و جزئيات افعال عباد است هيچ ذره از نظر خداوند محو نميشود و پاداش آنرا در دنيا و آخرت خواهد داد و مبدأ خير و حسن عمل تقوى و پرهيزكارى است و منتهاى فوز و فلاح هم موقوف باين صفت است و در علل از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه مؤمن مكفر است زيرا كه اعمال خيريه او بآسمان ميرود و بين مردم منتشر نميشود و كافر مشكور است براى آنكه كار خوب او منتشر در بين مردم ميشود و بآسمان نميرود.
جلد 1 صفحه 483
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ ما يَفعَلُوا مِن خَيرٍ فَلَن يُكفَرُوه‌ُ وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ بِالمُتَّقِين‌َ (115)
و آنچه ميكنند از كارهاي خير پس بدانند که هرگز ممنوع نميشوند از جزاء آن و خداوند عالم است بكساني که با تقوي هستند.
وَ ما يَفعَلُوا مِن خَيرٍ بشارتيست که خداوند بمسلمين از اهل كتاب که در آيات قبل توصيف فرموده ميدهد که آنچه از كارهاي خير از شما سرزند هرگز جزاي آن از بين نميرود چه امور اعتقاديه باشد چه اخلاقيه و چه اعمال صالحه و اينکه و لو در مورد آنها است لكن مناط يكيست و دليل بر نفي احباط است چنانچه مفاد بسياري از آيات است که مكرر تذكّر داده‌ايم فَلَن يُكفَرُوه‌ُ كفر در اينجا بمعني ستر است از كفران نعمت و اينکه يك نوع لطف است که خداوند اعمال صالحه را بمنزله نعمتي از عبد قرار داده و جزاء آن را شكر و منع از جزاء را كفران يعني ممنوع از جزاء نميشوند.
وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ بِالمُتَّقِين‌َ البته اهل تقوي مورد نظر الهي هستند آنها را ميداند و روز جزاء بمثوبات خود ميرساند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 115)- در این آیه که در حقیقت مکمل آیات قبل است، به عاقبت افراد صالح و با ایمان اشاره کرده و می‌فرماید: «و (این دسته از اهل کتاب) آنچه از اعمال نیک انجام می‌دهند هرگز کفران نخواهد شد» و پاداش شایسته همه آن را می‌بینند (وَ ما یَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَلَنْ یُکْفَرُوهُ).
یعنی: هر چند در گذشته مرتکب خلافهایی شده باشند اکنون که در روش خود تجدید نظر به عمل آورده‌اند و در صف متقین و پرهیزکاران قرار گرفته‌اند، نتیجه اعمال نیک خود را خواهند دید و هرگز از خدا، ناسپاسی نمی‌بینند! با این که خداوند به همه چیز آگاهی دارد در پایان آیه می‌فرماید: «خداوند از پرهیزکاران آگاه است» (وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِالْمُتَّقِینَ).
بنابراین اعمال نیک آنها، کم باشد یا زیاد، هرگز ضایع نمی‌شود.
نکات آیه
۱- قطعى بودن پاداش اعمال خیر صالحان، از سوى خداوند (و اولئک من الصالحین. و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه)
۲- قطعى بودن پاداش اعمال خیر صالحانِ اهل کتاب، از سوى خداوند (من اهل الکتب ... و اولئک من الصالحین. و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه)
۳- اعمال خیر صالحان هرگز از جانب خداوند، کفران نخواهد شد و مورد ناسپاسى قرار نخواهد گرفت. (و اولئک من الصالحین. و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه)
۴- قیام به طاعت خدا، تلاوت آیات وى در شب هنگام در حال سجده، ایمان به خدا و معاد، امر به معروف، نهى از منکر و شتاب در نیکیها، از اعمال خیر (من اهل الکتب امّة قائمة ... و ما یفعلوا من خیر)
۵- پاداش الهى به اعمال نیک در گرو انجام آن از سوى افراد صالح است. (و اولئک من الصّالحین. و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه) فاعل در «ما یفعلوا»، ضمیرى است که به «الصالحین» برمى گردد; یعنى اگر صالحان عمل خیر انجام دهند پاداش مى گیرند.
۶- دانایى گسترده و همواره خداوند به تقواپیشگان (و اللّه علیم بالمتّقین)
۷- قیام به امر خدا، تلاوت آیات او، سجده، ایمان به خدا و معاد، امر به معروف و نهى از منکر و شتاب در امر خیر، از ویژگیهاى تقواپیشگان (امّة قائمة یتلون ءایت اللّه ... و اللّه علیم بالمتّقین) آیه، در صدد بیان پاداش کسانى است که خصلتهاى مذکور را دارند، از آنها تعبیر به متّقین کرده، پس آن خصلتها از آن متقین است.
۸- تقواپیشگان بهره مند از پاداش الهى، در برابر اعمال نیکى که انجام مى دهند. (و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه و اللّه علیم بالمتّقین)
۹- ایمان به خدا و روز واپسین و عمل صالح، موجب نیل آدمى به تقواپیشگى* امّة قائمة ... یؤمنون باللّه و الیوم الاخر ... و اللّه علیم بالمتّقین تعبیر از مؤمنانِ آمر به معروف و ... به متّقیان یا به جهت این است که دارندگان صفات یاد شده تقواپیشه هستند، و یا آن صفات موجب نیل آدمى به تقواپیشگى است.
۱۰- توجه به دانایى گسترده و همواره خداوند، برانگیزنده آدمى به سوى اعمال خیر و رعایت تقواى الهى (و ما یفعلوا من خیر فلن یکفروه و اللّه علیم بالمتّقین) به نظر مى رسد هدف از تذکر به دانایى خدا و اعمال نیک و پاداش دهى به آن، براى تشویق و ترغیب به آن اعمال نیک باشد.
۱۱- برخى از اهل کتاب، تقواپیشه و عامل به خیر و نیکیها هستند. (من اهل الکتب امّة قائمة ... و ما یفعلوا من خیر)
موضوعات مرتبط
- آیات خدا: تلاوت آیات خدا ۴، ۷
- اطاعت: از خدا ۴، ۷
- اللّه: علم اللّه ۶، ۱۰
- امر به معروف:۴، ۷
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۰
- اهل کتاب: صالحان اهل کتاب ۲ ; متقین اهل کتاب ۱۱
- ایمان: آثار ایمان ۹ ; ایمان به خدا ۴، ۷، ۹ ; ایمان به قیامت ۴، ۷، ۹
- پاداش: موجبات پاداش ۵، ۸
- تقوا: آثار تقوا ۸ ; پاداش تقوا ۸ ; زمینه‌هاى تقوا ۹، ۱۰
- تکلیف: زمینه‌هاى عمل به تکلیف ۱۰
- تهجّد: اهمیّت تهجّد ۴
- سجده: اهمیّت سجده ۴
- صالحان: پاداش صالحان ۱، ۲، ۳ ; عمل صالحان ۳
- علم:۶، ۱۰
- عمل:۱۰ آثار عمل ۱۰ ۵ ; پاداش عمل ۱۰ ۱، ۲
- عمل صالح:۴، ۵ آثار عمل صالح ۴، ۵ ۹ ; پاداش عمل صالح ۴، ۵ ۸
- قیامت:۴، ۷، ۹
- متقین:۶ پاداش متقین ۶ ۸ ; صفات متقین ۶ ۷
- نیت: اهمیت نیت ۵
- نهى از منکر:۴، ۷
- نیکى: شتاب در نیکى ۴، ۷
