غافر ٥٤
ترجمه
| غافر ٥٣ | آیه ٥٤ | غافر ٥٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«هُدیً وَ ذِکْری»: مصدر و مفعول له بشمارند، یعنی: کتاب تورات یا کتابهای آسمانی دیگر را برای راهنمائی و اندرزگوئی در اختیار بنی‌اسرائیل قرار دادیم. یا این که مصدر و به عنوان اسم فاعل، یعنی هادی و مذکِّر به کار رفته و حال بشمارند که معنی آن در بالا گذشت.
تفسیر
- آيات ۲۱ - ۵۴ سوره مؤ من
- داستان ارسال موسى عليه السلام به سوى فرعون و گفتگوى فرعون درباره كشتن او
- موسى عليه السلام از شرّ هر متكبرّ بى ايمان به روز حساب به خدا پناه مى برد
- مؤ من آل فرعون ، فرعونيان را از قتل موسى عليه السلام نهى و نسبت به تصميم بر آنتوبيخ مى كند و بدانان هشدار مى دهد
- اشاره به وجه تسميه روز قيامت به يوم التناد
- مقصود از فرعون از اينكه به وزير خود گفت : يا هامان ابن لى صرحا ابلغ الاسباب ...
- بيان اركان دين حق و سبيل رشاد در سخنى كوتاه از مؤ منآل فرعون
- نفى شريك براى خداى سبحان با بيان اينكه شريك ادعايى فرعونيان براى خدا، نه دردنيا و نه درآخرت دعوتى ندارد
- اشاره به مقامات سه گانه عبوديت : توكل ، تفويض و تسليم
- نكاتى درباره كيفيت و مراحل تعذيب فرعونيان در عالم برزخ و قيامت
- محاجه ضعفاء آل فرعون با اقوياءشان درباره آتش جهنم و پاسخ آنها
- التماس دعاى دوزخيان از خزنه جهنم در خصوص تخفيف پاره اى از عذاب
- وجه اينكه خزنه جهنم در جواب التماس دعاى دوزخيان مى گويند: فادعوا و ما دعاءالكافرين الا فى ضلال
- رواياتى درباره ، تقيه ، تفويض امر به خدا، و اينكه فرعونيان هر صبح و شام برآتش عرضه مى شوند
تفسیر نور (محسن قرائتی)
هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ «54»
(كه) مايه‌ى هدايت و تذكّر براى خردمندان است.
نکته ها
در آيات قبل سخن از نصرت انبيا و مؤمنان بود، در اينجا گويا نمونه‌ى «رُسُلَنا» را موسى و نمونه‌ى «الَّذِينَ آمَنُوا» را بنى اسرائيل بيان كرده است.
«الباب» جمع «لب» به معناى عقل و خرد خالص است.
پیام ها
1- هدايت، هديه‌اى از سوى خداوند است. «ايتاء» به معناى «عطا» است. «آتَيْنا مُوسَى الْهُدى»
2- هادى بايد قبلًا هدايت يافته باشد. «آتَيْنا مُوسَى الْهُدى»
3- همه مردم حتّى انبيا به هدايت الهى نياز دارند. «آتَيْنا مُوسَى الْهُدى»
4- هدايت، اگر بخواهد ماندگار شود بايد مكتوب شود و رمز جاودانگى اديان الهى، كتب آسمانى است. «آتَيْنا مُوسَى الْهُدى وَ أَوْرَثْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ»
5- هدايت اگر همراه با تذكّر نباشد، به فراموشى سپرده مى‌شود. «هُدىً وَ ذِكْرى»
6- درك معارف آسمانى، به خرد و تقوا نياز دارد. «هُدىً لِلْمُتَّقِينَ» «1»، «هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ»
7- عقل، انسان را از وحى بى نياز نمى‌كند، بلكه هر دو مكمّل يكديگرند. «هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ»
«1». بقره، 2.
جلد 8 - صفحه 272
8- عناصر سعادت چند چيز است: الف) لطف و هدايت الهى. «وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى» ب) رهبرى معصوم. «مُوسَى» ج) قانون آسمانى. «الْكِتابَ» د) تذكّر و دورى از غفلت. «ذِكْرى» ه) عقل و خرد ناب و خالص. «لِأُولِي الْأَلْبابِ»
9- بيدارى و پندآموزى نشانه عقل سليم و خرد ناب است. «ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ»
10- معارف كتب آسمانى مطابق عقل و خرد است. «ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ (54)
هُدىً وَ ذِكْرى: به جهت هدايت نمودن و پند دادن، لِأُولِي الْأَلْبابِ: براى صاحبان عقل خالص، چه ايشان به آن منتفع مى‌شدند و غير آنها از آن متعظ نمى‌گرديدند، يا كتاب تورات هادى و مذكر ارباب عقول سليمه بود. چون نصرت متفرع است بر تحمل اذيت و بلايا، لذا حضرت رسالت را خطاب فرمايد كه:
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ (51) يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ (52) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْهُدى وَ أَوْرَثْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ (53) هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ (54) فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ (55)
ترجمه
بدرستيكه ما هر آينه يارى نمائيم پيغمبرانمان و كسانيرا كه ايمان آوردند در زندگانى دنيا و روز كه برخيزند گواهان
روز كه سود نميدهد ستمكاران را عذر خواهيشان و مر آنها را است دورى از رحمت و مر آنها را است سراى بدى
و هر آينه بتحقيق داديم بموسى موجب هدايت را و بميراث واگذار كرديم به بنى اسرائيل آنكتاب را
براى هدايت و تذكّر مر صاحبان خرد را
پس صبر كن همانا وعده خدا حقّ است و آمرزش خواه براى گناهت و تسبيح‌نما بستايش پروردگارت در شبانگاه و بامداد.
تفسير
خداوند متعال بعد از بيان عذاب كفّار وعده نصرت و ظفر داده به پيغمبر خاتم چنانچه نصرت فرموده ساير انبيا و پيروان ايشانرا در دنيا و روز قيامت كه در آنروز گواهان خداوند بر اعمال بندگان قيام نمايند براى اداء شهادت تا رسوا شود كافر و فاسق و سر افراز گردد مؤمن و صالح و ايشان پيغمبران و اوصياء آنانند هر يك بر امّت خود و پيغمبر خاتم و ائمه اطهار بر ايشان و تمام خلق و نصرت خدا ايشانرا بغلبه آنان است بر اعداء بحجّت و دليل و فتح و ظفر در پايان امر و باقى ماندن آثار خير و نام نيك ايشان در دنيا و محو آثار دشمنانشان و نصرت در آخرتشان محتاج به بيان نيست ولى از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه اين نصرت در رجعت است چون بسيارى از انبيا و اوصياء كشته شدند و منصور
جلد 4 صفحه 533
در دنيا نگشتند در هر حال روز قيامت عذرخواهى و توبه كفّار و فجّار پذيرفته نخواهد شد و بحال آنها فائده‌اى ندارد و محروميّت از رحمت خدا و بدى جايگاه و سراى آنها كه جهنّم است مسلّم است چون زمانى را كه خدا براى پذيرفتن توبه و معذرت مقرّر فرموده كه پيش از مشاهده عالم ديگر و معاينه عذاب است گذشته است و بعد از آن البتّه هر كس از مخالفت خود پشيمان ميشود ولى ديگر پشيمانى و توابع آن از قبيل عذرخواهى و التماس و غيره فائده ندارد و چون غلبه حضرت موسى بر فرعونيان مشهور و مسلّم بوده خداوند اشاره بآن فرموده كه ما بموسى كتاب تورية را كه موجب هدايت مردم بود مرحمت فرموديم و بعد از او براى بنى اسرائيل مانند ارث پدر بدون زحمت باقى گذارديم تا خردمندان آنها از مواعظ آن متّعظ و از احكام آن بشاهراه راست بهشت پى برند و از منافع آن در دنيا و آخرت بهره‌مند گردند تو هم بايد صبر نمائى تا خدا بوعده خود كه ظفر يافتن تو بر دشمنان است وفا نمايد و البتّه وفا خواهد فرمود چون وعده حق حقّ است و تخلّف ندارد و طلب مغفرت نما از خدا براى گناهان امّت خود تا مستحق فتح و ظفر شوند يا از ترك اولى و قصوريكه از قبل امكان براى تو روى داده و تسبيح و تقديس نما خدا را بحمد و ثناى او در هر صبح و شام چون از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله روايت شده كه خدا فرموده اى پسر آدم ياد كن مرا بعد از صبح ساعتى و بعد از عصر ساعتى من كفايت ميكنم مهمّات تو را و بعضى آنرا بحمد و شكر در تمام روز و شب تفسير نموده‌اند و بعضى كنايه از اداء فرائض يوميه و نوافل آن دانسته‌اند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لَقَد آتَينا مُوسَي الهُدي وَ أَورَثنا بَنِي إِسرائِيل‌َ الكِتاب‌َ (53) هُدي‌ً وَ ذِكري لِأُولِي الأَلباب‌ِ (54)
و هر آينه بتحقيق داديم موسي را هدي و بميراث داديم بني اسرائيل را كتاب هدايت كننده و ياد آورنده براي صاحبان عقل.
وَ لَقَد آتَينا مُوسَي الهُدي ممكن است مراد نبوّت و رسالت باشد و ممكن است مراد الواح تورية باشد که در ميقات بر او نازل شد.
وَ أَورَثنا بَنِي إِسرائِيل‌َ الكِتاب‌َ که بعد از موسي تورية بدست بني اسرائيل آمد که اوّل كتابي بود که نازل شده بود بعد از آن زبور و انجيل و فرقان نازل شد.
هُدي‌ً وَ ذِكري يا بمعني فاعلي که اينکه كتاب هدايت كننده و ياد آورنده است يا بمعني مفعول له يعني براي هدايت و تذكر و معني اوّل اقرب است.
لِأُولِي الأَلباب‌ِ که مؤمنين بني اسرائيل مثل انبياء بعد از موسي و اوصياء او لكن اكثر بني اسرائيل در شرك و كفر فرو رفتند و كتابي که مشتمل بر كفريات و مزخرفات است بنام تورية در دست دارند و كتابهاي ديگر که عهد قديم نام نهاده چنانچه مفصّلا در مجلّد اوّل كلم الطيّب در باب نبوّة خاصّه بيان شده.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 54)- در این آیه می‌افزاید: این کتاب آسمانی «مایه هدایت و تذکّر برای صاحبان عقل بود» (هُدیً وَ ذِکْری لِأُولِی الْأَلْبابِ).
تفاوت «هدایت» و «ذکری» در این است که هدایت در آغاز کار است، اما «تذکر» به عنوان یادآوری در برابر مسائلی است که انسان قبلا شنیده و به آن ایمان آورده اما از صفحه خاطرش محو شده است، و به تعبیر دیگر کتب آسمانی هم آغازگر هدایت است هم تداوم بخش آن.
ولی هم در آغاز، و هم در ادامه کار، بهره واقعی را «اولوا الالباب» و صاحبان مغز و اندیشه می‌برند، نه نابخردان لجوج و نه متعصبان چشم و گوش بسته.
نکات آیه
۱ - تورات، مایه هدایت و وسیله پندآموزى و بیدارى صاحبان عقل سلیم و خرد ناب از قوم بنى اسرائیل (و أورثنا بنى إسرءیل الکتب . هدًى و ذکرى لأُولى الألبب) «لب» (مفرد «الباب») به معناى عقل خالص و خرد ناب است.
۲ - هدایت، بیدار سازى، پند آموزى و احیاى خردناب، قلمرو رسالت موسى(ع) و کتاب آسمانى او (تورات) (هدًى و ذکرى لأُولى الألبب)
۳ - داشتن خردناب و عقل سلیم، شرط بهره جستن و تأثیر پذیرفتن از تعالیم پیامبران و کتاب هاى آسمانى (تورات و...) (هدًى و ذکرى لأُولى الألبب)
۴ - بیدارى و پند آموزى، نشانه عقل سلیم و خرد ناب است. (و ذکرى لأُولى الألبب)
۵ - آموزه هاى موسى(ع) و کتاب آسمانى او (تورات)، مطابق با عقل و خرد ناب بود. (و ذکرى لأُولى الألبب) خداوند عاقلان و صاحبان خرد جامعه بنى اسرائیل را مخاطب خود ساخته و تورات را تنها براى ایشان مایه پند و بیدارى دانسته است.از این نکته مى توان حقیقت بالا را به دست آورد.
موضوعات مرتبط
- اولواالالباب: عوامل عبرت اولواالالباب ۱; عوامل هدایت اولواالالباب ۱
- بنى اسرائیل: عوامل عبرت بنى اسرائیل ۱; عوامل هدایت بنى اسرائیل ۱
- تنبه: آثار تنبه ۴; عوامل تنبه ۲
- تورات: تعالیم تورات ۲; زمینه استفاده از تورات ۳; عقلانیت تورات ۵; نقش تورات ۱; هدایتگرى تورات ۲
- عبرت: آثار عبرت ۴; عوامل عبرت ۲
- عقل: عوامل احیاى عقل ۲; نشانه هاى عقل سلیم ۴; نقش عقل سلیم ۳
- کتب آسمانى: زمینه استفاده از کتب آسمانى ۳
- موسى(ع): عقلانیت تعالیم موسى(ع) ۵; محدوده رسالت موسى(ع) ۲; هدایتگرى موسى(ع) ۲
- هدایت: ابزار هدایت ۱
