طه ٧٨
| کپی متن آیه |
|---|
| فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِ مَا غَشِيَهُمْ |
ترجمه
| طه ٧٧ | آیه ٧٨ | طه ٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَتْبَعَهُمْ»: دنبالشان کرد. در عقبشان روان شد. «غَشِیَهُمْ»: ایشان را فرا گرفت. آنان را در خود نهان کرد. «الْیَمِّ»: دریا (نگا: اعراف / . «مَا»: آن چیزی که خِردها نمی‌توانند به توصیفش بپردازند و خوف و هراسش را بیان دارند. فاعل است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۴۹ - ۷۹ سوره طه
- بيان ريشه اعتقادى اين سؤال فرعون كه گفت: «فَمَن رَبُّكُمَا يَا مُوسَى»
- اقوال مختلف درباره مذهب و اعتقاد فرعون
- توضيح نكات جواب موسى «ع» در معرفی ربُّ العالَمين
- بيان تناسب جواب موسى «ع»، با مقضاى مقام و اشاره به وجوه نادرست مفسران در معنای آيه
- پاسخ موسى «ع» به فرعون، در بعید شمردن مسأله معاد
- تتمه داستان هدايت عمومى و ارائه شواهدى روشن، براى آن
- متهم ساختن موسى «ع»، به توطئه و ساحرى
- موعظه موسى «ع» به فرعون و فرعونيان، در نهى از بت پرستى
- مشاوره فرعون با ايادى خود، و اتخاذ تصميم هاى محرمانه
- رويارویى موسى «ع» با ساحران، در روز موعود
- وجوه گفته شده در باره مقصود از نگرانی موسی«ع»، بعد از مشاهده سحر ساحران
- سجده ساحران در برابر معجزۀ موسی«ع»، و واکنش فرعون به ایمان آنان
- دو دیدگاه مختلف مادی و الهی فرعون و ساحران
- دنباله پاسخ ساحران، كه از توبه حقيقى آنان حكايت مى كند
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ «78»
پس فرعون با سپاهيانش آنان‌را دنبال كرد، پس (موجى) از دريا آنان را گرفت و به طور كامل غرق كرد.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ (78)
فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ: پس پيروى كرد بنى اسرائيل را فرعون با لشگرش، يا از پى ايشان درآورد لشگريان خود را، يا از پى ايشان در آورد فرعون نفس خود را با لشگريانش. حاصل آنكه چون حضرت موسى به كنار دريا رسيد، عصا را زد دوازده راه به عدد اسباط هويدا شد. بنى اسرائيل از آنها به سلامت عبور نمودند، فرعون هم با لشگريانش به دنبال آنها وارد شد، چون به ميان دريا رسيدند. فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ: پس فرو گرفت ايشان را درياى عميق آنچه فرو گرفت ايشان را.
نكته: ابهام كلام جهت تفخيم و تعظيم مسند اليه است، يعنى آنچنان موجى دريافت ايشان را كه جز خداى متعال هيچكس به كنه آن نرسيده تا لفظى به ازاء آن وضع و به عبارتى خبر توان داد.
خلاصه عاقبت امر اين شد كه موسى و سبطيان نجات يافتند و فرعون و قبطيان هلاك گشتند. پس عبرت يابند معتبران به ايشان كه اثر حق و حقانيت عاقبت در عالم ظهور يابد و بطلان اهل باطل و اضمحلال آنها در همين دنيا
جلد 8 - صفحه 304
مسلم آيد، هر چند به حسب ظاهر در ابتداى امر حق ضعيف و باطل در نهايت قوت باشد. و سير تاريخى احوال گذشتگان ملل عالم اين مطلب را مسلم گرداند، و از جمله آنها داستان غالبيت موسى و مغلوبيت فرعون مى‌باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى (77) فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ (78) وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى (79) يا بَنِي إِسْرائِيلَ قَدْ أَنْجَيْناكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ وَ واعَدْناكُمْ جانِبَ الطُّورِ الْأَيْمَنَ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى (80) كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى (81)
وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى (82) وَ ما أَعْجَلَكَ عَنْ قَوْمِكَ يا مُوسى (83) قالَ هُمْ أُولاءِ عَلى أَثَرِي وَ عَجِلْتُ إِلَيْكَ رَبِّ لِتَرْضى (84) قالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِيُّ (85) فَرَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ يا قَوْمِ أَ لَمْ يَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَيْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ يَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِي (86)
ترجمه
- و بتحقيق وحى نموديم بموسى كه سير ده در شب بندگان مرا
جلد 3 صفحه 517
پس بزن براى ايشان براهى در دريا خشك در حاليكه نه بيم داشته باشى از رسيدن دشمن و نه بترسى
پس رفتند از پى ايشان فرعون با لشگرهايش پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فرو گرفت آنها را
و گمراه كرد فرعون قوم خود را و هدايت نكرد
اى بنى اسرائيل بتحقيق نجات داديم شما را از دشمنانتان و مواعده نموديم با شما طرف راست كوه طور را و نازل كرديم بر شما ترنجبين و مرغ بريان را
بخوريد از پاكيزه‌هاى آنچه روزى كرديم شما را و تعدّى مكنيد در آن پس فرود آيد بر شما غضب من و كسيكه فرود آيد بر او غضب من پس بتحقيق هلاك شده است
و همانا من هر آينه آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند و بگرود و بجا آورد كار شايسته را پس هدايت يابد
و چه چيز بشتاب انداخت تو را در پيشروى از قومت ايموسى
گفت ايشان آنگروهند كه در دنبال منند و شتاب نمودم بسوى تو پروردگارا تا خشنود شوى
گفت پس همانا ما بتحقيق آزمايش نموديم قوم تو را بعد از تو و گمراه كرد آنها را سامرى
پس برگشت موسى بسوى قوم خود غضبناك متأسف
گفت اى قوم آيا وعده نداد بشما پروردگار شما وعده خوبى آيا پس طول كشيد بر شما آنزمان يا خواستيد كه فرود آيد بر شما غضبى از پروردگارتان پس تخلّف نموديد از وعده من.
تفسير
- پس از اتمام حجّت بر فرعون و فرعونيان بظهور معجزات باهرات بدست حضرت موسى و استنكاف آنها از قبول خداوند بحضرت موسى وحى فرمود كه شبى بنى اسرائيل را از مصر كوچ دهد و چون بدريا رسد عصاى خود را بدريا زند با توسل بمحمّد و آل او چنانچه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ فرقنا بكم البحر مفصلا بيان شد و قرار دهد براى آنها در دريا راهى خشك با آنكه ايمن باشد از آنكه دشمن ايشانرا درك كند و بآنها برسد و نترسد از آنكه آب ايشانرا فرو گيرد و غرق نمايد و چون آنحضرت بدستور الهى عمل فرمود و بسلامت از دريا عبور نمودند و فرعون و فرعونيان در تعقيب ايشان بر آمدند آب دريا آنها را فرو گرفت بطوريكه در محلّ مذكور شرح آنگذشت و بنى اسرائيل آنرا مشاهده نمودند و از حقيقت و سرّ آن كسى آگاه نبود جز خدا و اينكه فرموده پس فرو گرفت آنها را از دريا آنچه فروگرفت بطور ابهام براى عظمت امر و اشاره بشهرت واقعه و ايجاز در كلام و مبالغه در آن است و فرعون با آنكه مدّعى بود كه قوم خود را
جلد 3 صفحه 518
هدايت بسبيل رشاد ميكند گمراه كرد آنها را و باز داشت از هدايت و بعد از اين فتح و فيروزى خداوند در ضمن وحى بحضرت موسى بنى اسرائيل را مخاطب قرار داده ميفرمايد و ظاهرا احتياج باضمار قول يا صرف خطاب به بنى اسرائيل زمان پيغمبر ما صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كه در صافى فرموده ندارد چون مستفاد از وحى است باين تقريب كه بتحقيق نجات داديم ما شما را از چنگ دشمن قوى مانند فرعون و قومش و مواعده نموديم با شما بتوسط پيغمبرتان موسى عليه السّلام براى مناجات و انزال تورية كه در جانب راست كوه طور حاضر شويد و فرستاديم براى ارتزاق شما در وادى تيه ترنجبين و مرغ سمانى بريان شده را از آسمان بتفصيلى كه در سوره بقره ذكر شد و گفتيم بخوريد از روزى حلال پاكيزه لذيذى كه ببهترين وجه ما براى شما از آسمان نازل نموديم ولى در اداء شكر آن كوتاهى نكنيد و از حدّ اعتدال در صرف تجاوز باسراف و تبذير ننمائيد و از مستحق احيانا دريغ نداريد كه در صورت تخلّف مستحق عقوبت و نزول عذاب من خواهيد شد و كسيكه مستحق نزول عذاب من شود و مشمول آن گردد بتحقيق در پستى افتاده و بهلاكت رسيده در توحيد از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه مراد از غضب در اين آيه عقاب است چون خداوند از حالى بحالى منتقل نميشود و تغيير در ذات او روى نميدهد و همانا من آمرزنده‌ام كسى را كه توبه كند از شرك و ايمان آورد بآنچه واجب است ايمان بآن و بجا آورد كارهائى را كه بايد بجا آورد پس هدايت شود و راه يابد بولايت ائمه اطهار عليهم السلام كه جمعا چهار شرطند براى مغفرت، توبه و ايمان و عمل صالح و معرفت امام كه شرط قبول اعمال است و باين معنى اخبار كثيره از پيغمبر اكرم و ائمه هدى در كتب معتبره نقل شده ولى بعضى از مفسّرين ثمّ اهتدى را بمعناى لزوم و استمرار بر ايمان تا وقت موت و بعضى عدم تشكيك در آن و بعضى اخذ بسنّت و ترك بدعت دانسته‌اند و خلاف ظاهر بودن همه ظاهر است و مواعده خدا با بنى اسرائيل بتوسط حضرت موسى كه قبلا ذكر شد آن بود كه آنحضرت با بزرگان بنى اسرائيل متّفقا بطور بيايند ولى چون نزديك بكوه شدند حضرت موسى از شوق چند قدمى از آنها جلو افتاد و خداوند باو فرمود چه موجب شد كه عجله كردى و از قومت جلو افتادى اى موسى او در جواب عرض كرد كه آنها در عقب منند و اين
جلد 3 صفحه 519
چند قدم كه من جلو افتادم براى شوق بخدمت و تعجيل در اطاعت امر تو بود كه موجب خوشنودى تو گردد و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه حضرت موسى نخورد و نياشاميد و نخوابيد و بچيزى از اين قبيل ميل نكرد در رفتن بميقات و برگشتن از آن مدّت چهل روز براى اشتياق بپروردگار خود و در مدّت غيبت حضرت موسى سامرى بتفصيلى كه در سوره بقره ذيل آيه و إذ واعدنا موسى گذشت بنى اسرائيل را گمراه نمود و خداوند بآنحضرت اعلام فرمود كه ما امتحان نموديم قوم تو را و مبتلا كرديم بعبادت گوساله بعد از بيرون آمدن تو از ميان آنها تا معلوم شود مخلص از منافق و مطيع از عاصى براى خلق و ممتاز گردند از يكديگر در خارج بعلم و معرفت و جهل و ضلالت و حضرت موسى بعد از موعد مقرّر بلا فاصله با الواح تورية مراجعت فرمود نزد بنى اسرائيل با كمال خشم و غضب و اندوه و تأسف از حال قوم كه چرا بايد مرتكب چنين امر قبيحى شوند و بآنها فرمود آيا وعده نفرمود خداوند بشما وعده خوبى كه دادن تورية باشد كه در آن نور و هدايت بود براى شما و مرحمت فرمود مگر زمان مفارقت من از شما بطول انجاميد كه از موعد مقرّر تجاوز شده باشد و باين سبب گوساله را عبادت كرديد يا آنكه خواستيد مشمول غضب الهى شويد براى اين امر شنيع لذا از وعده‌اى كه بمن داديد در حين مفارقت كه آنمدت از استقامت و ثبات در دين و اطاعت هارون در بيان اوامر و نواهى الهيّه تخلّف ننمائيد تخلف كرديد و در كلام اشاره است بآنكه وجهى براى اين عمل شما نبود جز آنكه عمدا خواستيد خودتان را مستحق عقوبت الهيّه نمائيد و اين كاشف از نهايت جهل و سفاهت است.
جلد 3 صفحه 520
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَأَتبَعَهُم فِرعَون‌ُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُم مِنَ اليَم‌ِّ ما غَشِيَهُم (78)
پس متابعت كرد بني اسرائيل و قوم موسي را فرعون با لشكريانش در رود در (دريا) پس فرو گرفت آنها را آب درياچه فرو گرفتني که تمام غرق شدند و هلاك شدند.
(فَأَتبَعَهُم فِرعَون‌ُ بِجُنُودِهِ) چون فرعون را خبر رسيد که موسي با قومش و كساني که باو ايمان آورده بودند شبانه از مصر خارج شدند با لشكر انبوهي در تعقيب آنها حركت كرد که تمام آنها را دست گير كند و بقتل رساند و باندازه نزديك شدند که يك ديگر را مشاهده ميكردند و چون موسي با قوم در طرق باز شده دريا ميرفتند فرعونيان رسيدند و ديدند که آنها دارند در اينکه طرق سير ميكنند آنهم بشرحي که ذكر شد وارد اينکه طرق شدند با كمال اطمينان حركت ميكردند تا آنكه
جلد 13 - صفحه 71
فرعون رسيد بآخر طريق که الآن از دريا خارج ميشود آخرين قوم موسي از دريا خارج شد و آخرين قوم فرعون وارد شد که سرتاسر دريا قوم فرعون بودند يك مرتبه آب تمام آنها را فرو گرفت.
(فَغَشِيَهُم مِنَ اليَم‌ِّ ما غَشِيَهُم) فرعون ديد الآن هلاك ميشود که ميفرمايد:
(حَتّي إِذا أَدرَكَه‌ُ الغَرَق‌ُ قالَ آمَنت‌ُ أَنَّه‌ُ لا إِله‌َ إِلَّا الَّذِي آمَنَت بِه‌ِ بَنُوا إِسرائِيل‌َ وَ أَنَا مِنَ المُسلِمِين‌َ) جبرئيل كفي از لجن بدهان او زد و گفت: (آلآن‌َ وَ قَد عَصَيت‌َ قَبل‌ُ وَ كُنت‌َ مِنَ المُفسِدِين‌َ فَاليَوم‌َ نُنَجِّيك‌َ بِبَدَنِك‌َ لِتَكُون‌َ لِمَن خَلفَك‌َ آية) يونس آيه 90 الي 92 و چون فرعون لب دريا بود و روي آب افتاد فوري بني اسرائيل او را از روي آب گرفتند و جواهراتي که با خود داشت ضبط كردند و بدنش را موميايي زدند که فاسد نشود و ميگويند: تا كنون در خزينه مصر موجود است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 78)- و به این ترتیب موسی و بنی اسرائیل وارد جاده‌هایی شدند که در درون دریا با کنار رفتن آبها پیدا شد، در این هنگام فرعون به همراه لشکریانش به کنار دریا رسید و با این صحنه غیر منتظره و شگفت‌انگیز رو برو شد «و فرعون لشکریان خود را به دنبال بنی اسرائیل فرستاد و خود نیز وارد همان جاده‌ها شد» (فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ).
از این سو آخرین نفر لشکر فرعون وارد دریا شد، و از آن سو آخرین نفر از بنی اسرائیل خارج گردید.
در این هنگام به امواج آب فرمان داده شد به جای نخستین باز گردند.
امواج همانند ساختمان فرسوده‌ای که پایه آن را بکشنند یک باره فرو ریختند «پس دریا آنها را در میان امواج خروشان خود پوشاند پوشاندنی کامل» (فَغَشِیَهُمْ مِنَ الْیَمِّ ما غَشِیَهُمْ).
و به این ترتیب، یک قدرت جبّار ستمگر با لشکر نیرومند و قهارش در میان امواج آب غوطه‌ور شدند و طعمه آماده‌ای برای ماهیان دریا!
ج3، ص134
نکات آیه
۱ - موسى(ع) به فرمان خداوند، بنى اسرائیل را شبانه از مصر کوچ داد و از دریا گذراند. (أسر بعبادى ... فأتبعهم ) حرف «فاء» در «فأتبعهم» فصیحه است; یعنى، از یک سرى جملات محذوف قبل از خود حکایت مى کند. حاصل آن جملات این است که موسى(ع) بنى اسرائیل را از مصر کوچ داد و فرعونیان نیز از حرکت آنان آگاه شدند.
۲ - فرعون و لشکریانش، در پى کوچ بنى اسرائیل از مصر، به تعقیب آنان پرداختند. (فأتبعهم فرعون بجنوده)
۳ - در تعقیب بنى اسرائیل، فرعون خود رهبرى سپاهیانش را به عهده داشت. (فأتبعهم فرعون بجنوده)
۴ - ماندن بنى اسرائیل در مصر و جدا نشدن آنان از دیگران، امرى حیاتى براى فرعون و فرعونیان (أسر بعبادى ... فأتبعهم فرعون بجنوده) تعقیب بنى اسرائیل و تلاش براى جلوگیرى از هجرت آنان، نشانگر این نکته است که جداشدن بنى اسرائیل از جامعه مصر، خسارت و عواقب سنگینى براى آنان به همراه داشت.
۵ - فرعونیان، در تعقیب بنى اسرائیل، به راه خشک شده دریا، وارد شدند. (طریقًا فى البحر یبسًا ... فأتبعهم فرعون بجنوده)
۶ - امواج بزرگ و سهمگین دریا، فرعون و سپاهیانش را فرا گرفت و آنان را در کام خود فرو برد. (فغشیهم من الیمّ ما غشیهم ) «یمّ» به معناى دریا است و نیز به رودخانه بزرگى که آب آن شیرین باشد اطلاق مى گردد (لسان العرب). «غشاوة» (مصدر «غشى») به معناى پوشاندن و فراگرفتن است. ابهامى که در «ما غشیهم» وجود دارد، براى بیان عظمت امواجى است که موجب غرق شدن فرعونیان گردید.
۷ - طبیعت، مقهور اراده خداوند و مجرى فرمان هاى او است. (طریقًا فى البحر یبسًا ... فغشیهم من الیمّ ما غشیهم) (باز شدن راه برا عبور موس (ع) در درا و به هم آمدن آن پس از ورود فرعونان هر دو از رو اعجاز و به دستور خداوند بوده است .) ( )
موضوعات مرتبط
- بنى اسرائیل: تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲، ۳، ۴، ۵; تعقیب بنى اسرائیل ۲، ۳، ۵; عبور بنى اسرائیل از دریا ۱; مسیر هجرت بنى اسرائیل ۱; نقش سکونت بنى اسرائیل در مصر ۴; هجرت شبانه بنى اسرائیل ۱
- خدا: حاکمیت اراده خدا ۷; مجریان اوامر خدا ۷
- طبیعت: نقش طبیعت ۷
- فرعونیان: غرق فرعونیان ۶; فرعونیان در دریا ۵; فرعونیان و بنى اسرائیل ۲; مسیر حرکت فرعونیان ۵
- فرعون: عوامل بقاى حکومت فرعون ۴; غرق فرعون ۶; فرعون و بنى اسرائیل ۲; فرمانده سپاه فرعون ۳; نقش فرعون ۳
- موسى(ع): عمل به تکلیف موسى(ع) ۱; قصه موسى(ع) ۱، ۶
منابع
