ریشه دعو
تکرار در قرآن: ۲۱۲(بار)
قاموس قرآن
دعاء به معنى خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهى مطلق خواندن از آن منظور است مثل [نوح:6] و گاهى مراد همان درخواست و استمداد است مثل [ابراهيم:39] دعوة نيز به معنى خواندن مىباشد. * [بقره:186]، [غافر:60]. از اين دو آيه روشن مىشود كه هر كه خدا را بخواند خدا حتماً اجابت خواهد كرد و اينكه بيشتر دعاها به اجابت نمىرسد يا از آن است كه اجابت آن صلاح بنده نيست، خدا مىداند و بنده نمىداند در اين صورت دعا، دعا نيست كه قبول شود بلكه نفرين است. و يا آن است كه اخلاص در دعا نيست چون خدا فرموده «اذا دعانى ادعونى» تا انسان قطع از علائق مادّى نكند و خدا را با اخلاص نخواند خدا را نخوانده است بلكه در حين دعوت به جاهاى ديگر نيز تكيه نموده است وقتيكه انسان خود را مضطرّ ديد و از هر درى نا اميد گرديد و فقط به خدا روى آورد حتماً اجابت خواهد شد [نمل:62] مراد از اضطرار آن است كه راه علاج را از هر سو بسته بيند. كلمه مضطرّ روشنگر اخلاص در دعاست و آن در مقام ياء متكلّم، در دو آيه فوق است مطلبى كه نبايد از نظر دور داشت تلاش بعد از دعا و در وقت دعا بيشتر مردم فكر مىكنند كه اثر دعا بايد من حيث لا يحتسب باشد و ما كارى نكنيم و دعا به طور خرق عادت و يا نزديك به آن مستجاب باشد نه بلكه بايد پس از دعا و در حين آن تلاش كرد و در پى وسيله بود تا خدا مقصود را بر آورد «وَابْتَغُوا اِلَيْهِ الْوَسيلَةَ...». گذشته از اينها اثر دعا نسبت به بنده ضرورى و غير قابل انفكاك است زيرا ياد آورى خدا و توجه به درگاهش و استمداد از كبريائيش سبب قرب است و اين اثر پيوسته هست. درباره شرائط و اوقات و فضيلت دعا مطالبى است كه بايد در كتب اخبار از جمله كافى و وسائل ديده شود. * [مريم:91]. بيضاوى و زمخشرى گفتهاند «دعوا» ممكن است از «دعا» به معنى نام نهاد باشد و ممكن ايت از «دعا» به معنى نسبت داد باشد. راغب گفته است دعا گاهى در جاى تسميه مىآيد مثل «دعوت ابنى هذا زيداً» يعنى او را زيد ناميدم. فكر مىكنم كه «دعوا» در آيه فوق به معنى نسبت باشد يعنى: اين كه به خدا نسبت فرزند دادند و اين به معنى دعاء نزديك است طبرسى بطور ترديد: خواندن و ناميدن گفته است. * [محمّد:35] سست نباشيد و كفار را به مسالمت نخوانيد شما پيروز هستيد، خدا با شماست. به نظر مىآيد مراد آن است كه در اثر سستى آنهارا به صلح نخوانيد و گرنه اسلام دين صلح و مسالمت است [نساء:128]. * [ملك:27]. تدعّون از باب افتعال به معنى خواستن است به احتمال قوى مراد از آن مبالغه است يعنى به شدّت مىخواستيد و لذا تمنّى و آرزو گفتهاند معنى دو آيه چنين مىشود: براى شما در بهشت هست آنچه دلتان مىخواهد و آنچه آرزو مىكنيد و گفته مىشود: اين همان عذاب است كه به شدّت مىخواستيد و مىگفتيد: «مَتى هذَا الْوَعْدُ اِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ». [بقره:171]. از مجمع البيان بدست مىآيد كه دعا مطلق خواندن و نداء خواندن با صداى بلند است على هذا نداء از دعا اخصّ است. راغب مىگويد: دعا مثل نداء است مگر آنكه نداء گاهى فقط خواندن است بدون ذكر اسم ولى دعا بيشتر باذكر اسم ميشود مثل: اى زيد و در باب نون گفته: نداء بلند كردن صدا و اظهار آن است و گاهى به مجرد صدا اطلاق مىشود. به نظر مىآيد فرقيكه از مجمع نقل شد بهتر و قانع كنندهتر باشد نعيق و نعق صداى چوپان است كه براى راندن گوسفندان بلند مىكند. معنى آيه شريفه چنين به نظر مىآيد: مثل كفّار با پيامبران (كه سخن آنها را مىشنوند و اعتنا نمىكنند) مانند چوپانى است كه آنچه را جز خواندن و آواز نمىشنود صدا كند كر و لال و كوراند و در نتيجه نمىفهمند. درباره اين آيه توجيهات مختلف گفتهاند در تفسير جلالين جملهاى تقدير كرده و گفتهاند: «مثل الذين كفروا مع من يدعوهم الى الهدى» يعنى حكايت و مثل كفّار با پيامبرانشان مانند چوپانى است كه... اين توجيه از نظر نگارنده كاملا مقبول و به جا است . * [نور:63]. جمله«يُخالِفُونَ عَنْ اَمْرِهِ» قرينه است كه مراد از «دعاء الرَّسُولِ» دعوت آن حضرت و فرمان دادنش به چيزى است و فاعل «دعاء»«الرسول»است يعنى دعوت و فرمان دادن آن حضرت را مانند خواندن بعضى بعضى را نشماريد، خدا از كسانيكه در پناه يكديگر به طور مخفى خارج مىشوند آگاه است آنانكه از دستور حضرتش مخالفت مىكنند بر حذر باشند. بعضى گفتهاند: مراد آن است كه آن حضرت را در وقت خطاب مثل افراد ديگر نخوانيد بلكه با احترام و ادب بگوئيد: يا رسول اللّه، يا نبى اللّه. در اين صورت الرسول مفعول «دعاء» است. بعضى گفتهاند دعاء و نفرين آن حضرت را مثل دعاى خود مپنداريد بلكه دعاى او مستجاب است اگر او را به غضب آوريد و براى شما نفرين كند كار شما ضايع خواهد بود. ولى آنچه ما گفتيم از اين دو وجه بهتر است. ملاحظه آيه ما قبل كه دربارهاجازه خواستن از رسول خدا در تخلّف از امر اجتماعى است مؤيّد ما است. * [غافر:43]. در الميزان آيه را چنين معنى مىكند: آنچه مرا به سوى آن مىخوانيد دعوتى در دنيا و آخرت ندارد نه در دنيا پيامبرى از جانب بتها مبعوث شده و نه در آخرت كسى به آنهارجوع خواهد كرد. * [اعراف:5] دعوى چنانكه در مفردات و اقرب گفته به معنى دعا و ادّعاء است و آن در قرآن مجيد چهار بار آمده و ظاهراً مراد همان خواندن و ندا است. يعنى آن گاه كه عذاب ما آمد دعوى و گفتارشان اين بود كه: ما ستمكاران بوديم. از قرآن كريم بدست مىآيد كه آن در نداى شادى و اندوه هر دو آمده است. * [فرقان:77] عبء به معنى قدر و منزلت است در مجمع و الميزان اختيار كرده كه ضمير «كم» مفعول «دعاء» است يعنى بگو پروردگارم براى شما اعتنا نمىكند و قدرى نمىنهد، وجود و عدم شما براى او يكسان است شما حق را تكذيب كرديد آن تكذيب هميشه ملازم شما است ولى شما را مىخواند تا از تكذيب برگرديد و يا حجّت بر شما تمام شود. ولى به احتمال قوى «كم» فاعل «دعاء» است يعنى خدايم بر شما قدرى نمىنهد اگر دعا و عبادتتان نباشد ولى شما تكذيب كرديد و اين تكذيب و يا عدم اعتناى خدا بر شما هميشگى خواهد بود. همان عدم قدر باشد ولى هيچ يك از دو احتمال مرا قانع نكرد.
ریشه‌های نزدیک مکانی
کلمات مشتق شده در قرآن
| کلمه | تعداد تکرار در قرآن |
|---|---|
| ادْعُوا | ۱۲ |
| فَادْعُ | ۲ |
| ادْعُ | ۸ |
| دُعَاءً | ۱ |
| دَعْوَةَ | ۱ |
| الدَّاعِ | ۳ |
| دَعَانِ | ۱ |
| يَدْعُونَ | ۲۳ |
| يَدْعُو | ۸ |
| ادْعُهُنَ | ۱ |
| دُعُوا | ۳ |
| يُدْعَوْنَ | ۳ |
| دَعَا | ۳ |
| الدُّعَاءِ | ۲ |
| نَدْعُ | ۱ |
| يَدْعُوکُمْ | ۴ |
| تَدْعُونَ | ۱۷ |
| تَدْعُونَهُ | ۱ |
| نَدْعُو | ۴ |
| يَدْعُونَهُ | ۱ |
| دَعْوَاهُمْ | ۴ |
| ادْعُوهُ | ۲ |
| فَادْعُوهُ | ۲ |
| دَعَوَا | ۱ |
| تَدْعُوهُمْ | ۴ |
| دَعَوْتُمُوهُمْ | ۱ |
| فَادْعُوهُمْ | ۱ |
| دَعَاکُمْ | ۲ |
| دَعَانَا | ۲ |
| يَدْعُنَا | ۱ |
| دَعَوُا | ۳ |
| دَعْوَتُکُمَا | ۱ |
| تَدْعُ | ۴ |
| تَدْعُونَا | ۲ |
| يَدْعُونَنِي | ۱ |
| أَدْعُو | ۴ |
| دَعْوَةُ | ۱ |
| دُعَاءُ | ۲ |
| تَدْعُونَنَا | ۱ |
| دَعَوْتُکُمْ | ۱ |
| دُعَاءِ | ۲ |
| دَعْوَتَکَ | ۱ |
| يَدْعُ | ۳ |
| دُعَاءَهُ | ۱ |
| تَدْعُوا | ۴ |
| نَدْعُوَ | ۱ |
| فَدَعَوْهُمْ | ۲ |
| تَدْعُهُمْ | ۱ |
| بِدُعَائِکَ | ۱ |
| بِدُعَاءِ | ۱ |
| دَعَوْا | ۳ |
| الدَّاعِيَ | ۱ |
| الدُّعَاءَ | ۳ |
| يَدْعُونَنَا | ۱ |
| لَتَدْعُوهُمْ | ۱ |
| دُعَاءَ | ۱ |
| کَدُعَاءِ | ۱ |
| دُعَاؤُکُمْ | ۱ |
| دَعَاهُ | ۱ |
| يَدْعُوکَ | ۱ |
| دَعْوَةً | ۱ |
| يَدْعُوهُمْ | ۱ |
| أَدْعِيَاءَکُمْ | ۱ |
| ادْعُوهُمْ | ۱ |
| أَدْعِيَائِهِمْ | ۱ |
| دَاعِياً | ۱ |
| دُعِيتُمْ | ۱ |
| دُعَاءَکُمْ | ۱ |
| يَدَّعُونَ | ۱ |
| تُدْعَوْنَ | ۲ |
| دُعِيَ | ۱ |
| فَادْعُوا | ۲ |
| لْيَدْعُ | ۱ |
| أَدْعُوکُمْ | ۲ |
| تَدْعُونَنِي | ۳ |
| دَعْوَةٌ | ۱ |
| ادْعُونِي | ۱ |
| تَدَّعُونَ | ۲ |
| دُعَاءٍ | ۱ |
| فَدَعَا | ۲ |
| تُدْعَى | ۱ |
| دُعَائِهِمْ | ۱ |
| دَاعِيَ | ۲ |
| سَتُدْعَوْنَ | ۱ |
| نَدْعُوهُ | ۱ |
| يُدْعَى | ۱ |
| تَدْعُو | ۱ |
| دَعَوْتُ | ۱ |
| دُعَائِي | ۱ |
| دَعَوْتُهُمْ | ۲ |
| يَدْعُوهُ | ۱ |
| فَلْيَدْعُ | ۱ |
| سَنَدْعُ | ۱ |
