جَان

از الکتاب

آیات شامل این کلمه

«جانّ» از همان «جنّ» به معناى موجود ناپیدا است; زیرا مارهاى کوچک و باریک غالباً به صورت مخفیانه و ناپیدا در لابلاى علف ها و شیارهاى باریک زمین، حرکت مى کنند و خود را مخفى مى دارند.

ریشه کلمه

قاموس قرآن

[رحمن:39] جانّ هفت بار در قرآن آمده است دو دفعه درباره عصاى موسى و پنج بار در مقابل انسان و انس. در قاموس و اقرب گويد: جانّ اسم جمع جنّ است. لذا هر دو يكى اند. دقّت در قرآن نشان مى‏دهد كه آن دو غير هم نيستند زيرا جانّ و انس مقابل هم آمده‏اند انس يك نوع بيش نيست هكذا جانّ و جنّ فرق همان است كه گفته شد مثلا فرموده [اسراء:88] و نيز آمده [رحمن:56] على هذا آنچه در مجمع و كشّاف و نهايه و غيره آمده: جتنّ پدر جنّ است و آنچه راغب گفته: جانّ نوعى از جنّ، مدرك صحيحى ندارد. درباره عصاى موسى آمده [نمل:10] قصص 31 . در اقرب الموارد گويد: جاّن مار سفيد و سياه چشمى است بى آزار اغلب در خانه‏ها يافت مى‏شود عبارت قاموس نيز چنين است و فقط قيد (سفيد) را ندارد، صحاح مطلق مار و مجمع مار كوچك گفته و علت اين تسميه شايد مخفى بودن آن باشد معناى آيه اين است چون آن را ديد مانند مار مى‏كند برگشت گريزان. ناگفته نماند درباره عصاى موسى كه در طور هنگام بعثت مبدّل به مار شد يك دفعه حيّة و دو دفعه جاّن نقل شده است مثل [طه:20] مى‏دانيم كه حيّة، مار كوچك و يا مار معمولى است. ولى هنگام نشان دادن معجزه در پيش فرعون ثعبان گفته شده كه به معنى اژدها است مثل [اعراف:107]، [شعراء:32]، اين دو چگونه جمع مى‏شود؟ به نظر نگارنده: هنگام بعثت مار شدن كافى بود زيرا همين لازم بود كه موسى متوّجه اين حقيقت بشود ولى در نزد فرعون براى ارعاب و اتمام حجّت لازم بود كه به اژدها مبدل شود مخصوصاً موقع بلعيدن ابزار ساحران. مجمع البيان و الميزان معتقد است كه موقع بعثت نيز عصا به اژدها مبدّل شده و در سوره نمل و شعراء كه جاّن نقل شده نظر به حركت آن است نه بزرگى جثّه‏اش آنجا كه فرمود «رَأَها تَهْتَزُّ كَاَنَّها جانٌّ»عصا در اهتراز به جانّ تشبيه شده و گرنه در واقع اژدها بود. نا گفته نماند در سوره طه چنانكه گذشت «حيّة» آمده است و از اهتراز و غيره خبرى نيست و اگر موقع وحى اژدها بود لازم بود گفته شود «فَاِذا هِىَ ثُعبانٌ» چنانكه در اعراف و شعراء هست. على هذا آنچه ما گفتيم مقرون به صحّت است و در سوره نمل و قصص اگر جانّ مشبه به واقع شود تشبيه شى‏ء بنفسه لازم نمى‏آيد زيرا ضمير «كَاَنَّها» به عصا راجع است .