الدخان ٦
| کپی متن آیه |
|---|
| رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ |
ترجمه
| الدخان ٥ | آیه ٦ | الدخان ٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«رَحْمَةً»: مفعول‌له برای (أَنزَلْنَاهُ) یا برای (یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ) و یا برای هر دو است. یادآوری کلّی: مراد از آیات پیشین، بیان آغاز نزول قرآن، و تعیین زمان نزول آن است، و این که محتوای قرآن اوامر و نواهی حکیمانه الهی بوده، و هرچه برای سعادت انسانها مفید باشد در آن است، و قرآن رحمت برای ایشان است. بسیاری از مفسّران بزرگ فعل (یُفْرَقُ) را به معنی مضارع گرفته‌اند، و (کُلُّ أَمْرٍ) را همه امور کار و بار این کره خاکی دانسته، و فرموده‌اند که خداوند در شب قدر همه امور یکساله زمین و ساکنان آن را مقرّر و مشخّص می‌فرماید و احکام چنین مقدّراتی را از لوح محفوظ نقل و به دست فرشتگان مأمور اجرا احکام می‌سپارد. و به هر حال چنین شبی در حقیقت جشن انقلاب برای مسلمانان است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»
(نزول كتاب و فرستادن انبيا) از طرف پروردگارت رحمت بزرگى است، همانا او خود شنواى داناست.
جلد 8 - صفحه 489
نکته ها
هم خداوند سرچشمه رحمت است، «الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»* هم پيامبر مايه‌ى رحمت است، «رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ» «1» و هم قرآن، كتاب رحمت است. «رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ»
در عظمت قرآن همين بس كه:
در شب مبارك قدر نازل شده است. «فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ»
كتابى است روشنگر و براى هشدار. «الْمُبِينِ»
رحمتى است از طرف خداوند. «رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ»
پیام ها
1- نزول قرآن، مسئله بسيار مهمى در نزد خداوند است. «أَمْراً مِنْ عِنْدِنا»
2- در نزول قرآن به هيچ وجه دست ديگران در كار نبوده است. إِنَّا أَنْزَلْناهُ ... أَمْراً مِنْ عِنْدِنا
3- تمام مسائل شب قدر زير نظر خداست. «أَمْراً مِنْ عِنْدِنا»
4- يكى از سنّت‌هاى الهى فرستادن كتب آسمانى و انبياست. «إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ»
5- نزول كتاب به تنهايى كافى نيست، بلكه نياز به بيان كننده دارد. إِنَّا أَنْزَلْناهُ ... إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ
6- هدف از نزول كتاب، همراه با پيامبر هشدار دهنده، تربيت و رحمت است.
«رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ»
7- به سراغ افراد يا قوانين ديگر نرويم كه آگاه و داناى واقعى و دائمى فقط اوست و نزول كتاب و ارسال پيامبران و مقدّرات شب قدر، همه بر اساس علم او به نياز ماست. «إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»
«1». انبياء، 107.
تفسير نور(10جلدى)، ج8، ص: 490
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»
رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ: به جهت بخشايشى از نزد پروردگار تو بر خلقان. و شبهه نيست در آنكه همه امر الهى از قسمت ارزاق و ساير اوامر و نواهى و غير آن از باب رحمت رحمانيه است، چه غرض از آن، تكليف بندگان، و ارشاد ايشان به منافع آنان. بعضى معنى آيه را بر اين وجه تنزيل نموده كه ما ارسال كننده‌ايم، تو را اى پيغمبر به جهت بخشايشى از پروردگار تو بر بندگان، چنانچه فرموده «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ»، يا فرستاده‌ايم جميع پيغمبران را به امم خود، يا فرستاده‌ايم ملائكه را در اين شب به سلام مؤمنان. إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ: بدرستى كه خداى تعالى شنواست دعاى بندگان را، يا جميع كلمات ايشان را، دانا به مصالح ايشان يا به همه نيات ايشان. آيه شريفه تحقق ربوبيت و اشعار بر آنكه ربوبيت ثابت نمى‌شود مگر به صفات كمال.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3» فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4» أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5» رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»
رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7» لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ الْأَوَّلِينَ «8» بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ «9» فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ «10» يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ «11»
ترجمه
سوگند بكتاب واضح روشن
همانا ما فرستاديم آنرا در شب با بركت و خيرى همانا ما بوديم بيم دهندگان
در آن تقدير شود هر كار درستى
بفرمانى از نزد ما همانا ما بوديم فرستندگان
براى بخشش از پروردگار تو همانا او است آن شنواى دانا
پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است اگر هستيد يقين كنندگان نيست
معبودى جز او زنده ميكند و ميميراند پروردگار شما و پروردگار پدران شما كه پيشينيانند
ولى آنها در شك ببازى مشغول ميباشند
پس انتظار كش روزى را كه مى‌آورد آسمان دود آشكارى را
كه فرا ميگيرد مردمان را اينست عذاب دردناك.
تفسير
خداوند متعال بعد از افتتاح سوره بلفظ حم كه بيان آن در سور سابقه شد قسم ياد فرموده بقرآن كه نوشته آشكار خدا و بيان كننده معارف حقّه حقيقيّه است كه ما نازل نموديم آنرا در شب با خير و بركتى كه آن شب قدر است يكجا در بيت المعمور كه مسجد ملائكه است در آسمان و بتدريج در ظرف مدّت بيست سال بر پيغمبر خود محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلّم چون بناى ما بر اين بوده كه ميترسانديم بندگان خود را از اموريكه بايد از آن اجتناب نمايند از فعل
جلد 4 صفحه 621
حرام و ترك واجب و در آن شب خداوند تقدير ميفرمايد هر امرى را از خير و شرّ و خوب و بد و هر چه واقع شود در مدّت يك سال و از براى او است تغيير و تبديل و تقديم و تأخير در اجلها و روزيها و بلاها و مرضها و عوارض ديگر و زياد ميكند و كم مينمايد بر حسب مشيّت و اراده خود هر چه را بخواهد و بتوسط ولىّ زمان در خارج تحقّق مى‌يابد چنانچه از روايت مجمع از صادقين عليهما السّلام و روايت قمّى ره از آن دو و از امام كاظم عليه السّلام استفاده ميشود و در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام امر حكيم كه در شب قدر نازل ميشود بيك حكم محكم كه اختلاف در آن بهيچ وجه روى ندهد تفسير شده و خدا ميفرمايد مقدّر ميشود هر امر محكمى در حاليكه امرى است از نزد ما چون بناى ما بر ارسال رسل و انزال كتب بوده و هست براى بخشش و بخشايش از جانب پروردگار بر بندگان و خداوند او است كه تمام ادعيه و اقوال مردم را ميشنود و بتمام حوائج و اعمال آنها دانا و خبير است او خالق و مربّى و نگهدار آسمانها و زمين و تمام موجودات ما بين آنها است و اگر مردم اهل تحصيل معرفت و يقين باشند باين تصديق نائل خواهند شد و كلمه رب در ربّ السّموات يا بدل است از رب در ربّك يا خبر است از مبتداء محذوف كه هو باشد و لذا برفع نيز قرائت شده و آن احسن است و معبود بحق منحصر در خدا است كه هميشه مى‌بينيد در كار است زنده ميكند و ميميراند چنانچه پيشينيان و پدران شما را بوجود آورد و ميراند و شما را پديد آورد و ميميراند ولى افسوس كه مردم نادان در شك و ترديد بسر ميبرند و در مقام تحصيل علم و معرفت نيستند و سرگرم بدنياى دو روزه و لهو و لعب كودكانه آن شده‌اند و از آخرت و عاقبت امرشان بى‌خبرند پس منتظر باش و بگو منتظر باشند روزى را كه در آسمان دودى آشكار گردد كه بين مشرق و مغرب را پر كند و چهل شبانه روز بماند و از آن دود مؤمن حالتى مانند زكام پيدا كند و كافر مانند مست گردد و دود از راه بينى و گوش و نشيمنش بيرون آيد و اين اوّلين علامت از علائم قيامت است كه در حديث نبوى ذكر شده و قريب به اين معنى را از امير المؤمنين عليه السّلام در جوامع نقل نموده و قمّى ره نقل فرموده اين وقتى است كه بيرون آيند از قبرها در رجعت فرو گيرد آنها را تاريكى پس گويند اين عذابى است دردناك و فرق در لغت حكم كردن و جدا
جلد 4 صفحه 622
نمودن است و اينجا تقدير و تفصيل اراده شده.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
رَحمَةً مِن رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ العَلِيم‌ُ «6»
رحمتي است از پروردگار او شنواي دانا است.
رَحمَةً مِن رَبِّكَ اينکه تقدير امور و ارسال آنها از رحمت پروردگار تو است که رحمتش وسعت دارد كل‌ّ شيئي لكن قابليّت محل لازم دارد چنانچه ميفرمايد وَ رَحمَتِي وَسِعَت كُل‌َّ شَي‌ءٍ فَسَأَكتُبُها لِلَّذِين‌َ يَتَّقُون‌َ وَ يُؤتُون‌َ الزَّكاةَ وَ الَّذِين‌َ هُم بِآياتِنا يُؤمِنُون‌َ اعراف آيه 155. و ميفرمايد: يَختَص‌ُّ بِرَحمَتِه‌ِ مَن يَشاءُ وَ اللّه‌ُ ذُو الفَضل‌ِ العَظِيم‌ِ آل عمران، آيه 67. و اوّل قرآن خداوند خود را ميستايد بصفت رحيميّت و رحمانيت، رحيم براي شمول و عموم و سعه رحمت است و رحمن براي ثبات و بقاء و دوام رحمت است در كلمه بسمله و تفصيل آن در مجلد اوّل اينکه تفسير در سوره حمد گذشت.
إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ العَلِيم‌ُ چند صفت است که منتزع از علم است سميع يعني عالم بمسموعات، بصير عالم بمبصرات، خبير عالم بقضايا، حكيم عالم بمصالح و مفاسد. مريد عالم بصلاح و علم او احاطه بكل‌ّ شي‌ء دارد وَ أَن‌َّ اللّه‌َ قَد أَحاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عِلماً طلاق، آيه 12. بلكه علم هم منتزع از ذات است که صرف الوجود است صفة زايده نيست، و در باب توحيد صفاتي گفتيم: که جميع صفات كماليّه عين ذات و منتزع از ذات که امير المؤمنين (ع) فرمود در خطبه نهج البلاغه:
«و كمال توحيده نفي الصّفات عنه لشهادة كل‌ّ صفة أنّها غير الموصوف و شهادة كل‌ّ موصوف أنّه غير الصّفة، فمن وصفه فقد قرنه، و من قرنه فقد جزّاه، و من جزّاه فقد جهله».
. الخطبة.
74
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 6)- سپس برای بیان علت اصلی نزول قرآن و ارسال پیامبر و مقدرات شب قدر می‌افزاید: همه اینها «به خاطر رحمتی است از سوی پروردگارت» (رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ).
آری! رحمت بی‌کران او ایجاب می‌کند که بندگان را به حال خود رها نکند، و برنامه و راهنما برای آنها بفرستد.
و در ذیل همین آیه و آیات بعد اوصاف هفتگانه‌ای برای خداوند می‌شمرد که همگی بیانگر مقام توحید اوست می‌فرماید: «او سمیع و علیم است» (إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ).
تقاضای بندگان را می‌شنود و به اسرار درون دلهای آنها آگاه است.
نکات آیه
۱- نزول قرآن، جلوه اى از رحمت الهى و در جهت رشد، تعالى و تکامل خلق (إنّا أنزلنه ... رحمة من ربّک) «رحمة» مفعول لأجله و علت براى «إنّا أنزلناه» است. وصف «ربّ» مى رساند که آن نزول و این رحمت، در جهت ربوبیت خلق است.
۲- پیامبر، واسطه در فیض ربوبى خداوند براى خلق (رحمة من ربّک)
۳- فرستادن رسولان، رحمتى از جانب خداوند بر خلق (إنّا کنّا مرسلین . رحمة من ربّک)
۴- بهرهورى پیامبر(ص) از رحمت و ربوبیت الهى، بیش از همه خلق * (إنّا أنزلنه ... رحمة من ربّک) برداشت یاد شده بدان احتمال است که اضافه «ربّ» به «ک» - که خطاب به پیامبر(ص) است - از آن جهت باشد که پیامبر(ص)، عالى ترین بهره را از قرآن و ربوبیت الهى برده است.
۵- هشدارها و انذارهاى خداوند بر خلق، جلوه رحمت و ربوبیت او نسبت به آنان (إنّا کنّا منذرین ... رحمة من ربّک ) با توجه به این که در آیات پیشین، پس از بیان نزول قرآن به وصف انذارگرى حق تصریح شده است; عبارت «رحمة من ربّک»، مى تواند فلسفه و خاستگاه این انذارگرى را تبیین کند.
۶- تقدیر و تثبیت امور در شب قدر، براساس رحمت پروردگار به خلق (فیها یفرق کلّ أمر حکیم ... رحمة من ربّک ) برداشت یاد شده بنابراین نکته است که «رحمة...» در مقام بیان دلیل «یفرق...» باشد; یعنى، تقدیر و تثبیت امور مهم، براى رحمت رسانى است.
۷- پروردگار جهان، «سمیع» (شنوا) و «علیم» (دانا) است. (إنّه هو السمیع العلیم)
۸- شنوایى و دانایى مطلق، تنها از آن خداوند است. (إنّه هو السمیع العلیم)
۹- نزول قرآن و تقدیر و تدبیر امور خلق، متکى بر آگاهى عمیق خداوند از نیاز آنان است. (إنّا أنزلنه ... فیها یفرق کلّ أمر ... إنّه هو السمیع العلیم) جمله «إنّه هو السمیع العلیم» مى تواند تعلیل براى «إنّا أنزلناه...» باشد.
موضوعات مرتبط
- آفرینش: تقدیر آفرینش ۹
- اسماء و صفات: سمیع ۷; علیم ۷
- انبیا: اهمیت نبوت انبیا ۳
- تکامل: زمینه تکامل ۱
- خدا: آثار رحمت خدا ۶; آثار علم خدا ۹; اختصاصات خدا ۸; انذارهاى خدا ۵; شنوایى خدا ۸; علم خدا ۸; نشانه هاى ربوبیت خدا ۵; نشانه هاى رحمت خدا ۱، ۳، ۵; واسطه فیض خدا ۲
- رحمت خدا: مشمولان رحمت خدا ۴
- شب قدر: ملاک تقدیر در شب قدر ۶
- قرآن: منشأ قرآن ۱; نزول قرآن ۱، ۹
- محمد(ص): فضایل محمد(ص) ۴; مربى محمد(ص) ۴; نقش محمد(ص) ۲
- موجودات: نیازهاى موجودات ۹
منابع
