البقرة ٣٣: تفاوت میان نسخه‌ها
(افزودن سال نزول) |
(QRobot edit) |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
<tabber> | <tabber> | ||
المیزان= | المیزان= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۵#link213 | آيات ۳۰ ۳۳ بقره]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۵#link213 | آيات ۳۰ ۳۳ بقره]] | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۵#link214 | سؤ ال ملائكه از خداوند درباره استخلاف انسان]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۵#link214 | سؤ ال ملائكه از خداوند درباره استخلاف انسان]] | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۴: | ||
*[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۶#link222 | بيان يك نمونه از اخبار طينت بنقل از علامه مجلسى در بحارالانوار]] | *[[تفسیر:المیزان جلد۱_بخش۱۶#link222 | بيان يك نمونه از اخبار طينت بنقل از علامه مجلسى در بحارالانوار]] | ||
}} | |||
|-|نمونه= | |-|نمونه= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link144 | آيه ۳۰ - ۳۳]] | *[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link144 | آيه ۳۰ - ۳۳]] | ||
*[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link145 | آيه و ترجمه]] | *[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link145 | آيه و ترجمه]] | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۳: | ||
*[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link148 | فرشتگان در بوته آزمايش]] | *[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link148 | فرشتگان در بوته آزمايش]] | ||
*[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link149 | پاسخ به دو سؤ ال]] | *[[تفسیر:نمونه جلد۱_بخش۶۶#link149 | پاسخ به دو سؤ ال]] | ||
}} | |||
|-| تفسیر نور= | |||
===تفسیر نور (محسن قرائتی)=== | |||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
«33» قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ | |||
(خداوند) فرمود: اى آدم فرشتگان را از نامهاى آنان خبر ده. پس چون آدم آنها را از نامهايشان خبر داد، خداوند فرمود: كه آيا به شما نگفتم كه اسرار آسمانها و زمين را مى‌دانم و آنچه را آشكار مى‌كنيد و آنچه را پنهان مى‌داشتيد (نيز) مى‌دانم. | |||
===پیام ها=== | |||
1- به استعدادهاى لايق، فرصت شكوفايى و بروز بدهيد. «أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ» | |||
2- در آزمون علمى كه خداوند برگزار نمود، آدم بر فرشتگان برترى يافت. «فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ» | |||
3- ملائكه علاوه بر آنچه گفتند، مسائلى را هم كتمان مى‌داشتند. «كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ» | |||
}} | |||
|-| | |||
اثنی عشری= | |||
===تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (33) | |||
چون ملائكه به عجز و قصور خود معترف شدند، حق تعالى از جهت اظهار فضيلت و شرافت آدم عليه السلام بر ملائكه فرمايد: | |||
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ: فرمود اى آدم خبر ده و اعلام كن ملائكه را به نامهاى مقدّسه حجج الهيه يا نامهاى مسمّيات را كه به ايشان | |||
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 113 | |||
عرضه داشته شده بود. فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ: پس چون خبر داد آدم ملائكه را به نامهاى مقدسه حجج الهيه، قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ: | |||
فرمود خداى تعالى ملائكه را بر وجه آگاهى: آيا نگفتم شما را؟ يعنى البته گفتم شما را كه من مى‌دانم، غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: پنهانى و غيبهاى آسمانها و آنچه پنهان است از امور زمين، چنانچه مى‌دانم آنچه را كه عالم ساختم شما را. حاصل آنكه داناى نهان و آشكارا و علم ازلى الهى محيط به همه اشياء و هيچ چيز بر او مخفى نيست، وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ: و مى‌دانم آنچه آشكارا و ظاهر مى‌كنيد از گفتار، وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ: و آنچه كتمان مى‌نمائيد از اولويت به خلافت و افضليت و اعلميت نسبت به غير. | |||
تبصره: در آيه شريفه اشاراتى است: | |||
1- تعريض بر معاتبه ملائكه بر ترك اولى، زيرا اولى اين بود كه ايشان از استعلام توقف نموده منتظر باشند تا حكمت اين نوع خلقت بر آنها ظاهر شود. | |||
2- دلالت دارد بر فضيلت انسان و مزيت علم بر عبادت. | |||
3- آگاهى به آنكه علم يكى از شرايط عمده خلافت مى‌باشد. | |||
4- دالّ است بر افضليت آدم عليه السلام بر ملائكه؛ زيرا آدم عليه السلام اعلم از ملائكه و البته اعلم افضل و اشرف باشد. | |||
تعليم اسماء: تفسير برهان: ابن بابويه، صدوق به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده كه خداى تعالى تعليم فرمود آدم عليه السلام را اسامى حجج خود، تماما، پس عرضه داشت ايشان را در حالتى كه ارواح بودند بر ملائكه، و فرمود خبر دهيد مرا به اسامى اين ارواح، اگر راستگو هستيد به اينكه شما سزاوارتريد به خلافت در زمين از آدم عليه السلام به جهت تسبيح و تقديس خود. پس ملائكه گفتند: منزه است ذات يگانه تو، نيست هيچ علمى ما را مگر آنچه تعليم فرمودى، به درستى كه تو عليم حكيم هستى. خداوند تبارك و تعالى فرمود به آدم: خبر ده ملائكه را به نامهاى ايشان. پس چون آدم عليه السلام خبر داد آنها را به | |||
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 114 | |||
اسامى حجج، آگاه شدند به بزرگى منزلت و قدرت ايشان نزد خداوند عز و جل، و دانستند كه ايشان سزاوارند به اينكه خلفاى الهى باشند در زمين و حجتهاى سبحانى در مخلوقاتش. پس غايب ساخت آنها را از نظر ايشان و اقرار گرفت از ايشان به محبت و ولايت آنان، و فرمود: آيا نگفتم شما را كه من مى‌دانم غيب آسمان و زمين را و مى‌دانم آنچه ظاهر نمائيد و آنچه كتمان كنيد؟ «1» | |||
}} | |||
|-| | |||
روان جاوید= | |||
===تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (33) | |||
ترجمه | |||
فرمود اى آدم خبر ده ايشانرا از نامهاى آنان پس چون خبر داد ايشان را | |||
---- | |||
جلد 1 صفحه 57 | |||
از نامهاى آنان فرمود آيا نگفتم بشما همانا من ميدانم غيب آسمانها و زمين را و آنچه را آشكار ميكنيد و آنچه را كه بوديد پنهان ميداشتيد.. | |||
تفسير | |||
يعنى اى آدم خبر ده بملائكه از اسماء مظاهر تامه اسماء الحسنى كه ايشان انبياء عظام و اوصياء كرامشان هستند پس چون خبر داد آدم (ع) ملائكه را باسماء مقدسه ايشان و معرفت پيدا نمودند خداوند از آنها عهد و ميثاق گرفت بر ايمان بايشان و اعتراف بافضليت آنان و معلوم شد كه عالم السر و الخفيات خداوند است كه ميدانست آنچه را ملائكه اظهار نمودند از دعوى احقيت بخلافت در زمين كه باطل بود و معلوم شد انبيا و اوصيا خصوصا پيغمبر خاتم و آل اطهار او احق و افضل بودند و آنچه را كتمان نمودند از اراده ابليس بر معصيت خداوند پس از صدور امر بسجده براى آدم چون او قبلا اين اظهار را بملائكه نموده بود و آنها كتمان كرده بودند يا ميدانست ايراد و اعتراض ظاهرى آنها را كه بيان نمودند و مكنون قلبى آنانرا كه دعوى احقيت و افضليت بود و تصريح بآن ننموده بودند. | |||
}} | |||
|-| | |||
اطیب البیان= | |||
===اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
وَ عَلَّم‌َ آدَم‌َ الأَسماءَ كُلَّها ثُم‌َّ عَرَضَهُم عَلَي المَلائِكَةِ فَقال‌َ أَنبِئُونِي بِأَسماءِ هؤُلاءِ إِن كُنتُم صادِقِين‌َ (31) قالُوا سُبحانَك‌َ لا عِلم‌َ لَنا إِلاّ ما عَلَّمتَنا إِنَّك‌َ أَنت‌َ العَلِيم‌ُ الحَكِيم‌ُ (32) قالَ يا آدَمُ أَنبِئهُم بِأَسمائِهِم فَلَمّا أَنبَأَهُم بِأَسمائِهِم قالَ أَ لَم أَقُل لَكُم إِنِّي أَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماواتِ وَ الأَرض‌ِ وَ أَعلَم‌ُ ما تُبدُون‌َ وَ ما كُنتُم تَكتُمُون‌َ (33) | |||
و آموخت به آدم همه اسماء را پس عرضه داشت آن اسماء را بر ملائكه و فرمود خبر دهيد مرا باين اسماء اگر راست مي‌گوييد، ملائكه گفتند منزّهي تو ما فقط آنچه را بما آموخته‌اي ميدانيم همانا تو دانا و حكيمي، فرمود اي آدم خبر ده ملائكه را باسماء همين که آدم خبر داد ملائكه را باسماء، خدا فرمود نگفتم من آنچه در آسمان و زمين پوشيده است ميدانم و ميدانم آنچه را که شما ظاهر كرديد و آنچه را که پوشانيديد) كلام در آيه شريفه در ضمن اموري گفته ميشود: | |||
(امر اول) | |||
مراد از علم اسماء مجرد معرفت لغت و الفاظ نيست زيرا اولا معرفت بلغات و الفاظ از علوم جزئيه است و جزو كمالات نفسيه و علوم عقليه نيست که موجب مقام | |||
جلد 1 - صفحه 505 | |||
خلافت خدايي شود ثانيا منافي با كلمه «ثُم‌َّ عَرَضَهُم عَلَي المَلائِكَةِ» است زيرا اگر مراد از اسماء لغت و الفاظ باشد مناسب اينکه جمله نيست ثالثا اطلاق اسماء بر الفاظ اصطلاح است و الا حقيقت اسم علامت و نشانه شيئي است (الاسم ما يدل‌ّ علي المسمّي) يعني اسم چيزي است که بحقيقت اشياء دلالت داشته باشد که از آن تعبير بحكمت شده است زيرا حكمت را تعريف كرده‌اند که علم بحقايق اشياء است بقدر طاقت بشر | |||
(امر دوم) | |||
بقرينه ضميرهم در «ثم عرضهم» و «باسمائهم» و كلمه هؤلاء در «باسماء هؤلاء» معلوم ميشود که اسماء ذوي العقول هستند از جن و انس و ملائكه يا تغليب با ذوي العقول است و بقرينه الاسماء که جمع محلّي بالف و لام است و مخصوصا با تأكيد بكلمه کل دلالت بر عموم موجودات از بدو خلقت تا انقراض آن دارد بلكه ميتوان گفت معرفت باسماء صفات الهيه مثل علم قدرت حيات و عظمت كبريايي و غير آنها و افعال الهي از قبيل خالقيت رازقيت رحيميت رحمانيت و علم باسم اعظم الهي را شامل ميشود بايد گفته شود چيزي که ببرهان عقل و نقل از اينکه عموم خارج است علم بذات خداست که عقلا از حد ممكن بيرون است چون ذات اقدس حق لا يتناهي است عدة و مدة و شدة بنا بر اينکه آدم که موجودي است ممكن و متناهي نمي‌تواند علم به لا يتناهي پيدا كند اشكال كرده‌اند که چون خدا علم اسماء را بآدم آموخت بآنها عالم شد و از طرفي بملائكه نياموخته بود «لا عِلم‌َ لَنا إِلّا ما عَلَّمتَنا» پس صرف دانستن | |||
جلد 1 - صفحه 506 | |||
آدم سبب برتري بر ملائكه نميشود زيرا ملائكه را ميرسد که بگويند اگر بما هم آموخته بودي مي‌دانستيم جواب اينكه خداوند متعال تعليم بآدم همان عرضه داشتن اسماء بود که بر ملائكه هم عرضه داشت ولي آدم چون داراي قوه عاقله بود فورا درك كرد ولي ملائكه از اينکه قوه بي‌بهره بودند براي فرا گرفتن احتياج بتعليم و تدريس داشته ولي خودشان از اينکه سرّ غافل بودند که خداوند ميفرمايد أَ لَم أَقُل لَكُم إِنِّي أَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماواتِ وَ الأَرض‌ِ | |||
(امر سوم) | |||
علم غيب مختص بخداوند است چنان که مفاد بسياري از آيات شريفه است فَلا يُظهِرُ عَلي غَيبِه‌ِ أَحَداً«1» و آيه شريفه از زبان پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ميفرمايد‌که‌‌به لَو كُنت‌ُ أَعلَم‌ُ الغَيب‌َ لَاستَكثَرت‌ُ مِن‌َ الخَيرِ«2» و امّا اينكه علم غيب چيست بايد گفته شود که غيب امري اضافي است ما بين غائب و مغيب عنه و اينکه امر مقول بتشكيك بوده و نسبت باشخاص متفاوت است يعني ممكن است امري براي زيد غيب باشد در صورتي که براي عمرو معلوم است يا فلان چيز از حواس ظاهري غايب است ولي از عقل پوشيده نيست و اينكه گفته ميشود خدا عالم بغيب است يعني باموري که بر بندگان پوشيده است و لذا در حكمت ثابت شده است که علم خدا حضوري است نه حصولي أَحاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عِلماً«3» وَ هُوَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عَلِيم‌ٌ«4» | |||
---- | |||
1- بر علم غيب خدا آگاه نيست هيچكس سوره جن آيه 26 | |||
2- اگر من علم غيب داشتمي موجب زيادي خير و خوبي من بود سوره اعراف آيه 188 | |||
3- از لحاظ علم بهمه چيز احاطه و تسلط دارد سوره طلاق آيه 12 | |||
4- و او بهر چيز داناست | |||
جلد 1 - صفحه 507 | |||
و بنا بر اينکه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه اطهار عليهم السلام عالم بعلم غيب هستند يا نيستند بحثي است زائد چه اگر منظور اينکه باشد که ايشان عالم باشند بآنچه خدا عالم است که اينکه امريست محال چه علم خدا غير متناهي است و علم ايشان متناهي و تا آنجا عالمند که خدا بآنها افاضه كرده باشد بلي پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و امام عليه السّلام دانا هستند بآنچه بر ساير مردم پوشيده است و آنچه از مجموع اخبار استفاده ميشود«1» علم پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه طاهرين نسبت بعلم خدا مانند نهري است که بدريايي متصل و دائما از درياي علم خدا بآنان افاضه ميشود مانند وجود منبسط نزد حكماء که آن را امر ربطي بين حق‌ّ و مخلوقات مي‌دانند و سرتاسر موجودات را فرا گرفته است. | |||
(امر چهارم) | |||
در جمله «ما تُبدُون‌َ وَ ما كُنتُم تَكتُمُون‌َ»: | |||
بدا نسبت بمخلوق و خالق داراي دو معني است نسبت بمخلوقات ظهور بعد از خفاء است و نسبت بحق اظهار بعد از اخفاء و بدا در تكوينيات مانند نسخ در تشريعيات است و همين امر موجب شده است که عامه منكر بدا شده‌اند بملاحظه معناي اول ولي خاصه قائل به بدا هستند بملاحظه معناي دوم چنان که يهود و نصاري منكر نسخ‌اند بلحاظ معناي اول و مسلمين قائل بآن هستند با توجه بمعناي دوم و مشروحا اينکه بحث را در جلد اول كلم الطيب از ص 192 تا ص 195 ذكر كرده‌ايم و ابداء همان معني دوم را دارد يعني اظهار و شايد اظهار ملائكه بان باشد که گفتند أَ تَجعَل‌ُ فِيها مَن يُفسِدُ فِيها وَ يَسفِك‌ُ الدِّماءَ يا آنكه گفتند لا عِلم‌َ لَنا إِلّا ما عَلَّمتَنا و ممكن است ما را موصوله گرفته در اينصورت مفيد عموم است چنانچه «وَ ما تَكتُمُون‌َ» هم همين معنا را دارد و كتمان چيزي است که در قلب باشد | |||
---- | |||
1- رجوع بكافي كنيد در ابواب علوم ائمه (ع) | |||
جلد 1 - صفحه 508 | |||
ولي اظهار نكند و شايد اينکه باشد که ملائكه جهات فساد را مي‌دانستند ولي از جهات صلاح آن غافل بوده و توهم كردند که خلقت آن خلاف حكمت است ولي خداوند عالم بجهات صلاح وجود بشر مي‌باشد و ميداند که مصالح و فوائد وجودي اينکه موجود بمراتب از جهات فساد آن بيشتر است و ملائكه غافل بودند که در نوع بشر افرادي بوجود مي‌آيند که در حقيقت مظهر صفات حق مي‌باشند مانند انبياء و اولياء و صلحاء مخصوصا وجود مبارك پيغمبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه طاهرين که غرض از خلقت عالم‌اند البته چنان که در موضوع افعال حق اشاره شده است فعلي که جهت صلاح آن بر جهت فسادش زيادتي داشته باشد موافق حكمت است | |||
}} | |||
|-| | |||
برگزیده تفسیر نمونه= | |||
===برگزیده تفسیر نمونه=== | |||
{{نمایش فشرده تفسیر| | |||
(آیه 33)- در اینجا نوبت به آدم رسید که در حضور فرشتگان اسماء موجودات و اسرار آنها را شرح دهد. «خداوند فرمود: ای آدم فرشتگان را از اسماء و اسرار این موجودات با خبر کن»! (قالَ یا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ). | |||
«هنگامی که آدم آنها را از این اسماء آگاه ساخت خداوند فرمود: به شما نگفتم که من از غیب آسمانها و زمین آگاهم، و آنچه را که شما آشکار یا پنهان میکنید میدانم» (فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ). | |||
در اینجا فرشتگان در برابر معلومات وسیع و دانش فراوان این انسان سر تسلیم فرود آوردند، و بر آنها آشکار شد که لایق خلافت زمین تنها او است!. | |||
}} | |||
|-|تسنیم= | |-|تسنیم= | ||
{{ نمایش فشرده تفسیر| | |||
*[[تفسیر:تسنیم | تفسیر آیات]] | *[[تفسیر:تسنیم | تفسیر آیات]] | ||
}} | |||
|-|</tabber> | |-|</tabber> | ||
نسخهٔ ۲۳ مرداد ۱۳۹۶، ساعت ۰۱:۳۵
ترجمه
| البقرة ٣٢ | آیه ٣٣ | البقرة ٣٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَنبَأَ»: باخبر کرد. آگاه نمود. «تُبْدُونَ»: پدیدار میکنید. نمایان می‌سازید.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ إِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ... (۵) أَلاَّ يَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي... (۶)
وَ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ... (۶) إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ... (۰) اللَّهُ لاَ إِلٰهَ إِلاَّ هُوَ رَبُ... (۰) إِنَ الَّذِينَ يُنَادُونَکَ مِنْ... (۰) وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُوا... (۲) وَ قُلْنَا يَا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ... (۲)
تفسیر
- آيات ۳۰ ۳۳ بقره
- سؤ ال ملائكه از خداوند درباره استخلاف انسان
- عموميت خلافت انسان و اينكه منظور از خلافت در آيه جانشينى خدا در زمين است
- نداشتن ملائكه شايستگى خلافت را
- مراد از علم به اسماء و اينكه مسميات ، حقائق و موجودات خارجى و داراى حيات و علم بوده اند
- نكات قابل توجه در كلمه اسماء در آيه شريفه (و علم آدم الاسماء كلها)
- ابليس قبل از بوجود آمدن صحنه خلقت آدم كافر بوده
- بحث روايتى (شامل رواياتى درباره قصه آدم ((ع )))
- مقصود از اسماء در (و علم آدم الاسماء كلها) از لسان روايات
- بيان يك نمونه از اخبار طينت بنقل از علامه مجلسى در بحارالانوار
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«33» قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ
(خداوند) فرمود: اى آدم فرشتگان را از نامهاى آنان خبر ده. پس چون آدم آنها را از نامهايشان خبر داد، خداوند فرمود: كه آيا به شما نگفتم كه اسرار آسمانها و زمين را مى‌دانم و آنچه را آشكار مى‌كنيد و آنچه را پنهان مى‌داشتيد (نيز) مى‌دانم.
پیام ها
1- به استعدادهاى لايق، فرصت شكوفايى و بروز بدهيد. «أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ»
2- در آزمون علمى كه خداوند برگزار نمود، آدم بر فرشتگان برترى يافت. «فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ»
3- ملائكه علاوه بر آنچه گفتند، مسائلى را هم كتمان مى‌داشتند. «كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (33)
چون ملائكه به عجز و قصور خود معترف شدند، حق تعالى از جهت اظهار فضيلت و شرافت آدم عليه السلام بر ملائكه فرمايد:
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ: فرمود اى آدم خبر ده و اعلام كن ملائكه را به نامهاى مقدّسه حجج الهيه يا نامهاى مسمّيات را كه به ايشان
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 113
عرضه داشته شده بود. فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ: پس چون خبر داد آدم ملائكه را به نامهاى مقدسه حجج الهيه، قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ:
فرمود خداى تعالى ملائكه را بر وجه آگاهى: آيا نگفتم شما را؟ يعنى البته گفتم شما را كه من مى‌دانم، غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ: پنهانى و غيبهاى آسمانها و آنچه پنهان است از امور زمين، چنانچه مى‌دانم آنچه را كه عالم ساختم شما را. حاصل آنكه داناى نهان و آشكارا و علم ازلى الهى محيط به همه اشياء و هيچ چيز بر او مخفى نيست، وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ: و مى‌دانم آنچه آشكارا و ظاهر مى‌كنيد از گفتار، وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ: و آنچه كتمان مى‌نمائيد از اولويت به خلافت و افضليت و اعلميت نسبت به غير.
تبصره: در آيه شريفه اشاراتى است:
1- تعريض بر معاتبه ملائكه بر ترك اولى، زيرا اولى اين بود كه ايشان از استعلام توقف نموده منتظر باشند تا حكمت اين نوع خلقت بر آنها ظاهر شود.
2- دلالت دارد بر فضيلت انسان و مزيت علم بر عبادت.
3- آگاهى به آنكه علم يكى از شرايط عمده خلافت مى‌باشد.
4- دالّ است بر افضليت آدم عليه السلام بر ملائكه؛ زيرا آدم عليه السلام اعلم از ملائكه و البته اعلم افضل و اشرف باشد.
تعليم اسماء: تفسير برهان: ابن بابويه، صدوق به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت نموده كه خداى تعالى تعليم فرمود آدم عليه السلام را اسامى حجج خود، تماما، پس عرضه داشت ايشان را در حالتى كه ارواح بودند بر ملائكه، و فرمود خبر دهيد مرا به اسامى اين ارواح، اگر راستگو هستيد به اينكه شما سزاوارتريد به خلافت در زمين از آدم عليه السلام به جهت تسبيح و تقديس خود. پس ملائكه گفتند: منزه است ذات يگانه تو، نيست هيچ علمى ما را مگر آنچه تعليم فرمودى، به درستى كه تو عليم حكيم هستى. خداوند تبارك و تعالى فرمود به آدم: خبر ده ملائكه را به نامهاى ايشان. پس چون آدم عليه السلام خبر داد آنها را به
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 114
اسامى حجج، آگاه شدند به بزرگى منزلت و قدرت ايشان نزد خداوند عز و جل، و دانستند كه ايشان سزاوارند به اينكه خلفاى الهى باشند در زمين و حجتهاى سبحانى در مخلوقاتش. پس غايب ساخت آنها را از نظر ايشان و اقرار گرفت از ايشان به محبت و ولايت آنان، و فرمود: آيا نگفتم شما را كه من مى‌دانم غيب آسمان و زمين را و مى‌دانم آنچه ظاهر نمائيد و آنچه كتمان كنيد؟ «1»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
قالَ يا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ (33)
ترجمه
فرمود اى آدم خبر ده ايشانرا از نامهاى آنان پس چون خبر داد ايشان را
جلد 1 صفحه 57
از نامهاى آنان فرمود آيا نگفتم بشما همانا من ميدانم غيب آسمانها و زمين را و آنچه را آشكار ميكنيد و آنچه را كه بوديد پنهان ميداشتيد..
تفسير
يعنى اى آدم خبر ده بملائكه از اسماء مظاهر تامه اسماء الحسنى كه ايشان انبياء عظام و اوصياء كرامشان هستند پس چون خبر داد آدم (ع) ملائكه را باسماء مقدسه ايشان و معرفت پيدا نمودند خداوند از آنها عهد و ميثاق گرفت بر ايمان بايشان و اعتراف بافضليت آنان و معلوم شد كه عالم السر و الخفيات خداوند است كه ميدانست آنچه را ملائكه اظهار نمودند از دعوى احقيت بخلافت در زمين كه باطل بود و معلوم شد انبيا و اوصيا خصوصا پيغمبر خاتم و آل اطهار او احق و افضل بودند و آنچه را كتمان نمودند از اراده ابليس بر معصيت خداوند پس از صدور امر بسجده براى آدم چون او قبلا اين اظهار را بملائكه نموده بود و آنها كتمان كرده بودند يا ميدانست ايراد و اعتراض ظاهرى آنها را كه بيان نمودند و مكنون قلبى آنانرا كه دعوى احقيت و افضليت بود و تصريح بآن ننموده بودند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ عَلَّم‌َ آدَم‌َ الأَسماءَ كُلَّها ثُم‌َّ عَرَضَهُم عَلَي المَلائِكَةِ فَقال‌َ أَنبِئُونِي بِأَسماءِ هؤُلاءِ إِن كُنتُم صادِقِين‌َ (31) قالُوا سُبحانَك‌َ لا عِلم‌َ لَنا إِلاّ ما عَلَّمتَنا إِنَّك‌َ أَنت‌َ العَلِيم‌ُ الحَكِيم‌ُ (32) قالَ يا آدَمُ أَنبِئهُم بِأَسمائِهِم فَلَمّا أَنبَأَهُم بِأَسمائِهِم قالَ أَ لَم أَقُل لَكُم إِنِّي أَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماواتِ وَ الأَرض‌ِ وَ أَعلَم‌ُ ما تُبدُون‌َ وَ ما كُنتُم تَكتُمُون‌َ (33)
و آموخت به آدم همه اسماء را پس عرضه داشت آن اسماء را بر ملائكه و فرمود خبر دهيد مرا باين اسماء اگر راست مي‌گوييد، ملائكه گفتند منزّهي تو ما فقط آنچه را بما آموخته‌اي ميدانيم همانا تو دانا و حكيمي، فرمود اي آدم خبر ده ملائكه را باسماء همين که آدم خبر داد ملائكه را باسماء، خدا فرمود نگفتم من آنچه در آسمان و زمين پوشيده است ميدانم و ميدانم آنچه را که شما ظاهر كرديد و آنچه را که پوشانيديد) كلام در آيه شريفه در ضمن اموري گفته ميشود:
(امر اول)
مراد از علم اسماء مجرد معرفت لغت و الفاظ نيست زيرا اولا معرفت بلغات و الفاظ از علوم جزئيه است و جزو كمالات نفسيه و علوم عقليه نيست که موجب مقام
جلد 1 - صفحه 505
خلافت خدايي شود ثانيا منافي با كلمه «ثُم‌َّ عَرَضَهُم عَلَي المَلائِكَةِ» است زيرا اگر مراد از اسماء لغت و الفاظ باشد مناسب اينکه جمله نيست ثالثا اطلاق اسماء بر الفاظ اصطلاح است و الا حقيقت اسم علامت و نشانه شيئي است (الاسم ما يدل‌ّ علي المسمّي) يعني اسم چيزي است که بحقيقت اشياء دلالت داشته باشد که از آن تعبير بحكمت شده است زيرا حكمت را تعريف كرده‌اند که علم بحقايق اشياء است بقدر طاقت بشر
(امر دوم)
بقرينه ضميرهم در «ثم عرضهم» و «باسمائهم» و كلمه هؤلاء در «باسماء هؤلاء» معلوم ميشود که اسماء ذوي العقول هستند از جن و انس و ملائكه يا تغليب با ذوي العقول است و بقرينه الاسماء که جمع محلّي بالف و لام است و مخصوصا با تأكيد بكلمه کل دلالت بر عموم موجودات از بدو خلقت تا انقراض آن دارد بلكه ميتوان گفت معرفت باسماء صفات الهيه مثل علم قدرت حيات و عظمت كبريايي و غير آنها و افعال الهي از قبيل خالقيت رازقيت رحيميت رحمانيت و علم باسم اعظم الهي را شامل ميشود بايد گفته شود چيزي که ببرهان عقل و نقل از اينکه عموم خارج است علم بذات خداست که عقلا از حد ممكن بيرون است چون ذات اقدس حق لا يتناهي است عدة و مدة و شدة بنا بر اينکه آدم که موجودي است ممكن و متناهي نمي‌تواند علم به لا يتناهي پيدا كند اشكال كرده‌اند که چون خدا علم اسماء را بآدم آموخت بآنها عالم شد و از طرفي بملائكه نياموخته بود «لا عِلم‌َ لَنا إِلّا ما عَلَّمتَنا» پس صرف دانستن
جلد 1 - صفحه 506
آدم سبب برتري بر ملائكه نميشود زيرا ملائكه را ميرسد که بگويند اگر بما هم آموخته بودي مي‌دانستيم جواب اينكه خداوند متعال تعليم بآدم همان عرضه داشتن اسماء بود که بر ملائكه هم عرضه داشت ولي آدم چون داراي قوه عاقله بود فورا درك كرد ولي ملائكه از اينکه قوه بي‌بهره بودند براي فرا گرفتن احتياج بتعليم و تدريس داشته ولي خودشان از اينکه سرّ غافل بودند که خداوند ميفرمايد أَ لَم أَقُل لَكُم إِنِّي أَعلَم‌ُ غَيب‌َ السَّماواتِ وَ الأَرض‌ِ
(امر سوم)
علم غيب مختص بخداوند است چنان که مفاد بسياري از آيات شريفه است فَلا يُظهِرُ عَلي غَيبِه‌ِ أَحَداً«1» و آيه شريفه از زبان پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم ميفرمايد‌که‌‌به لَو كُنت‌ُ أَعلَم‌ُ الغَيب‌َ لَاستَكثَرت‌ُ مِن‌َ الخَيرِ«2» و امّا اينكه علم غيب چيست بايد گفته شود که غيب امري اضافي است ما بين غائب و مغيب عنه و اينکه امر مقول بتشكيك بوده و نسبت باشخاص متفاوت است يعني ممكن است امري براي زيد غيب باشد در صورتي که براي عمرو معلوم است يا فلان چيز از حواس ظاهري غايب است ولي از عقل پوشيده نيست و اينكه گفته ميشود خدا عالم بغيب است يعني باموري که بر بندگان پوشيده است و لذا در حكمت ثابت شده است که علم خدا حضوري است نه حصولي أَحاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عِلماً«3» وَ هُوَ بِكُل‌ِّ شَي‌ءٍ عَلِيم‌ٌ«4»
1- بر علم غيب خدا آگاه نيست هيچكس سوره جن آيه 26
2- اگر من علم غيب داشتمي موجب زيادي خير و خوبي من بود سوره اعراف آيه 188
3- از لحاظ علم بهمه چيز احاطه و تسلط دارد سوره طلاق آيه 12
4- و او بهر چيز داناست
جلد 1 - صفحه 507
و بنا بر اينکه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه اطهار عليهم السلام عالم بعلم غيب هستند يا نيستند بحثي است زائد چه اگر منظور اينکه باشد که ايشان عالم باشند بآنچه خدا عالم است که اينکه امريست محال چه علم خدا غير متناهي است و علم ايشان متناهي و تا آنجا عالمند که خدا بآنها افاضه كرده باشد بلي پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و امام عليه السّلام دانا هستند بآنچه بر ساير مردم پوشيده است و آنچه از مجموع اخبار استفاده ميشود«1» علم پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه طاهرين نسبت بعلم خدا مانند نهري است که بدريايي متصل و دائما از درياي علم خدا بآنان افاضه ميشود مانند وجود منبسط نزد حكماء که آن را امر ربطي بين حق‌ّ و مخلوقات مي‌دانند و سرتاسر موجودات را فرا گرفته است.
(امر چهارم)
در جمله «ما تُبدُون‌َ وَ ما كُنتُم تَكتُمُون‌َ»:
بدا نسبت بمخلوق و خالق داراي دو معني است نسبت بمخلوقات ظهور بعد از خفاء است و نسبت بحق اظهار بعد از اخفاء و بدا در تكوينيات مانند نسخ در تشريعيات است و همين امر موجب شده است که عامه منكر بدا شده‌اند بملاحظه معناي اول ولي خاصه قائل به بدا هستند بملاحظه معناي دوم چنان که يهود و نصاري منكر نسخ‌اند بلحاظ معناي اول و مسلمين قائل بآن هستند با توجه بمعناي دوم و مشروحا اينکه بحث را در جلد اول كلم الطيب از ص 192 تا ص 195 ذكر كرده‌ايم و ابداء همان معني دوم را دارد يعني اظهار و شايد اظهار ملائكه بان باشد که گفتند أَ تَجعَل‌ُ فِيها مَن يُفسِدُ فِيها وَ يَسفِك‌ُ الدِّماءَ يا آنكه گفتند لا عِلم‌َ لَنا إِلّا ما عَلَّمتَنا و ممكن است ما را موصوله گرفته در اينصورت مفيد عموم است چنانچه «وَ ما تَكتُمُون‌َ» هم همين معنا را دارد و كتمان چيزي است که در قلب باشد
1- رجوع بكافي كنيد در ابواب علوم ائمه (ع)
جلد 1 - صفحه 508
ولي اظهار نكند و شايد اينکه باشد که ملائكه جهات فساد را مي‌دانستند ولي از جهات صلاح آن غافل بوده و توهم كردند که خلقت آن خلاف حكمت است ولي خداوند عالم بجهات صلاح وجود بشر مي‌باشد و ميداند که مصالح و فوائد وجودي اينکه موجود بمراتب از جهات فساد آن بيشتر است و ملائكه غافل بودند که در نوع بشر افرادي بوجود مي‌آيند که در حقيقت مظهر صفات حق مي‌باشند مانند انبياء و اولياء و صلحاء مخصوصا وجود مبارك پيغمبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه طاهرين که غرض از خلقت عالم‌اند البته چنان که در موضوع افعال حق اشاره شده است فعلي که جهت صلاح آن بر جهت فسادش زيادتي داشته باشد موافق حكمت است
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 33)- در اینجا نوبت به آدم رسید که در حضور فرشتگان اسماء موجودات و اسرار آنها را شرح دهد. «خداوند فرمود: ای آدم فرشتگان را از اسماء و اسرار این موجودات با خبر کن»! (قالَ یا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ).
«هنگامی که آدم آنها را از این اسماء آگاه ساخت خداوند فرمود: به شما نگفتم که من از غیب آسمانها و زمین آگاهم، و آنچه را که شما آشکار یا پنهان میکنید میدانم» (فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ).
در اینجا فرشتگان در برابر معلومات وسیع و دانش فراوان این انسان سر تسلیم فرود آوردند، و بر آنها آشکار شد که لایق خلافت زمین تنها او است!.
نکات آیه
۱ - خداوند به آدم (ع) فرمان داد تا نام هر یک از حقایق هستى را براى فرشتگان بازگو کند. (قال یأدم أنبئهم بأسمائهم)
۲ - آدم(ع)، نامهاى حقایق هستى را براى فرشتگان بیان کرد. (فلمّا أنبأهم بأسمائهم)
۳ - فرشتگان در پى با خبر شدن از نامهاى حقایق هستى، دانستند که آسمانها و زمین داراى غیب و نهان است. (فلمّا أنبأهم ... قال ألم أقل لکم إنى أعلم غیب السموت و الأرض)
۴ - آدم(ع)، خلیفه خداوند، واسطه اى براى رسیدن فیض الهى به فرشتگان (یأدم أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم)
۵ - آدم(ع)، آموزگار فرشتگان (قال یأدم أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم)
۶ - جهان آفرینش، داراى آسمانهایى متعدد (إنى أعلم غیب السموت) آوردن «سماوات» به صورت جمع، حاکى از برداشت فوق است.
۷ - آسمانها و زمین (هستى)، داراى غیب و نهانى که حتى بر فرشتگان هم مخفى بود. (إنى أعلم ما لاتعلمون ... ألم أقل لکم إنى أعلم غیب السموت و الأرض)
۸ - خداوند، آگاه به غیب و نهان آسمانها و زمین (هستى) (إنى أعلم غیب السموت و الأرض)
۹ - اسما و حقایقى که خداوند به آدم(ع) آموخت، از غیبهاى هستى بود. (إنى أعلم ما لاتعلمون ... ألم أقل لکم إنى أعلم غیب السموت و الأرض) ظاهر این است که جمله «ألم أقل ...» (آیا به شما نگفته بودم که غیب آسمانها و زمین را مى دانم؟) تفصیل جمله «إنى أعلم ...» در ذیل آیه ۳۰ مى باشد. بنابراین مراد از «ما لا تعلمون» همان غیب آسمانها و زمین خواهد بود و آمدن «و علّم آدم ...» پس از «إنى أعلم ما لاتعلمون» مى رساند که اسامى تعلیم داده شده به آدم، مصداقى از «ما لاتعلمون» است. نتیجه این دو مقدمه این است که: مراد از «الأسماء» همان غیب آسمانها و زمین است.
۱۰ - اثبات برترى آدم (ع) بر فرشتگان و تفهیم فضیلت او بر ایشان، از هدفهاى فرمان خدا به آدم (ع) (تعلیم اسما به فرشتگان) (قال یأدم أنبئهم بأسمائهم) به قرینه آیه بعد مى توان گفت: از اهداف فرمان خداوند به آدم(ع) - مبنى بر تعلیم اسما به فرشتگان - اثبات برترى او بر آنها بوده است.
۱۱ - فرشتگان در جریان خلقت و خلافت آدم(ع)، امرى را در ضمیر خویش پنهان مى داشتند و از ابراز آن خوددارى مى کردند. (و أعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون)
۱۲ - خداوند، آگاه به آشکار و نهان فرشتگان (أعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون)
۱۳ - فرشتگان، توانا بر اخفاى امور خویش بر دیگر فرشتگان (أعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون)
روایات و احادیث
۱۴ - از امام صادق (ع) روایت شده که: «إن اللّه تبارک و تعالى علّم آدم أسماء حجج اللّه کلها ... فقال: ...«أنبئهم بأسمائهم فلمّا أنبأهم بأسمائهم» وقفوا على عظیم منزلتهم عنداللّه تعالى فعلموا أنهم أحق بأن یکونوا خلفاء اللّه فى أرضه و حججه على بریته و قال لهم: «ألم أقل لکم إنى أعلم غیب السماوات و الأرض و أعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون» ...;[۱] خداوند تبارک و تعالى اسامى تمام حجتهاى خود را به آدم آموخت، پس [خطاب به آدم] فرمود: ملائکه را از اسامى آنان آگاه نما و چون آنان را از اسامى آگاه ساخت ملائکه به جایگاه بزرگ آنان در نزد خداوند واقف شدند و دانستند که آنان براى خلافت خدا در زمین و حجت بر مردمان سزاوارترند. و خداوند به ملائکه فرمود: «آیا به شما نگفتم من غیب آسمانها و زمین را مى دانم و نیز مى دانم آنچه شما آن را آشکار مى کنید و آنچه آن را پنهان مى داشتید» ...».
۱۵ - «عن ابى جعفر (ع) انه قال فى قول اللّه: ... «وأعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون» یعنى ما أبدوه بقولهم «أتجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء ...» و ما کتموه: فقالوا فى أنفسهم: ما ظننا أن اللّه یخلق خلقاً أکرم علیه منا;[۲] از امام باقر(ع) روایت شده که درباره سخن خداوند «وأعلم ما تبدون و ما کنتم تکتمون» فرمود: یعنى، آنچه را که با گفتارشان آشکار کرده بودند این بود که گفتند: آیا در روى زمین کسى را قرار مى دهى که فساد و خونریزى کند؟ ... و آنچه کتمان کردند آن بود که در پیش خود گفتند: ما گمان نمى کردیم که خداوند کسانى را بیافریند که بیش از ما نزد او گرامى باشند».
موضوعات مرتبط
- آدم(ع): آثار وجودى آدم(ع) ۴; آدم(ع) و ملائکه ۲، ۴، ۵; اسماى تعلیمى به آدم(ع) ۹; برترى آدم(ع) بر ملائکه ۵، ۱۰; تعلیم اسما به آدم(ع) ۱، ۱۴; خلافت آدم(ع) ۴، ۱۱; خلقت آدم(ع) ۱۱; علم آدم(ع) ۱، ۲; فضایل آدم(ع) ۵، ۱۰; قصه آدم(ع)۱، ۲، ۵; مقامات آدم(ع) ۴
- آسمان: تعدد آسمان ۶; غیب آسمان ها ۳، ۷، ۸
- آفرینش: غیب آفرینش ۹
- خدا: اوامر خدا ۱; حجتهاى خدا ۱۴; علم غیب خدا ۸، ۱۲، ۱۴، ۱۵; فلسفه اوامر خدا ۱۰; محدوده علم خدا ۸، ۱۲; واسطه فیض خدا ۴
- خلیفه خدا: ۴، ۱۴
- زمین: غیب زمین ۳، ۷، ۸
- ملائکه: تعلیم اسما به ملائکه ۱۰; راز ملائکه ۱۲; علم ملائکه ۳ ; قدرت ملائکه ۱۳; محدوده علم ملائکه ۷; معلم ملائکه ۵; ملائکه و کتمان حقایق ۱۱، ۱۳; واسطه فیض بر ملائکه ۴
- موجودات: نامهاى موجودات ۱، ۲، ۳
