البقرة ٢٦٨
ترجمه
| البقرة ٢٦٧ | آیه ٢٦٨ | البقرة ٢٦٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«فَحْشَآء»: بزه و گناهی که قبح و زشتی آن زیاد و چشمگیر باشد از قبیل: زنا، قتل، ندادن زکات، ترک نماز، بخل، و ... «مَغْفِرَةً»: آمرزش، که در آخرت بهره نیکان می‌گردد. «فَضْلاً»: فزونی نعمت و پرکردن جای چیز بخشیده شده، که در دنیا نصیب نیکوکاران می‌شود. (نگا: سبأ / )
تفسیر
- آيات ۲۷۴ - ۲۶۱ ، سوره بقره
- گفتارى پيرامون انفاق
- تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ... علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
- از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترين عامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
- معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
- توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
- فوائد و آثار اجتماعى ارفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
- آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
- رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
- رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
- معناى ((ابتغاء مرضات الله )) و وجوهى كه در معناى ((تثبيت نفس )) ذكر شده و بيان وجه صحيح در معناى آن
- تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
- كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
- ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
- خود دارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت و فحشا است
- خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
- معناى ((حكمت ))
- نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
- چند نكته كه جمله ((و ما للظالمين من انصار)) بر آنها دلالت دارد
- ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
- آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
- خداوند خاطر شريف پيامبر (ص ) را تسلى مى دهد
- مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤ ال دراز نمى كنند
- نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر (ص ) در آيه شريفه
- بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
- خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
- هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فى سبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
- رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
- دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
- معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
- بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
- رواياتى در مورد اينكه آيه : ((الذين ينفقون اموالهم ...)) در باره امير المؤ منين على (ع ) نازل شده است
- آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«268» الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ
شيطان (به هنگام انفاق،) شما را از فقر وتهيدستى بيم مى‌دهد وشما را به فحشا و زشتى‌ها فرا مى‌خواند، ولى خداوند از جانب خود به شما وعده‌ى آمرزش و فزونى مى‌دهد و خداوند وسعت بخش داناست.
نکته ها
به هنگام انفاق، شيطان به سراغ انسان مى‌آيد و القاء مى‌كند كه اگر امروز انفاق كنى فردا خودت فقير خواهى شد، بهتر است اموالت را ذخيره كنى تا به هنگام پيرى و بيمارى و ...،
خرج نمايى. اينها القائات و وعده‌هاى شيطانى است.
نياز ما در فرداى قيامت به مغفرت الهى، به مراتب بيشتر از نياز ما در فرداى دنياست. مبادا مغفرت الهى را با خيال رفاه در زندگى مبادله كنيم. زيرا:
اوّلًا: شايد پير نشدم و نيازمند نشدم، ولى در قيامت نياز من قطعى است.
جلد 1 - صفحه 426
ثانياً: شايد مالى كه امروز براى فردا نگه مى‌دارم، باقى نماند، ولى انفاقِ امروز حتماً براى فرداى قيامت باقى است.
ثالثاً: شايد از مال اندوخته‌ى امروز در فرداى پيرى نتوانم بهره‌مند شوم، ولى از انفاق امروز بهره‌مندى در قيامت قطعى است.
رابعاً: بهره‌مندى انسان از اندوخته خود در دوران پيرى، موقّتى است، ولى بهره‌گيرى انسان از انفاق در قيامت ابدى است. «1»
پیام ها
1- شيطان، انسان را از انفاق اموال مرغوب باز مى‌دارد. «أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ... الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ ...»
2- بخل شما، فقرا را به فساد وفحشا مى‌كشاند. «يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»
3- انسان در انتخاب راه خدا يا شيطان، آزاد است. «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ ... وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ»
4- اطرافيانى كه انسان را از انفاق باز مى‌دارند و از آينده مى‌ترسانند، ولى نسبت به گناهان تشويق مى‌نمايند، شيطانند. «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ»
5- ميان فقر و فحشا، رابطه است. بعضى از گناهان بخاطر ترس از فقر است.
«يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»
6- انفاق نكردن، از نمونه‌هاى زشتى و فحشا مى‌باشد. «لا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ ... الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ ...»
7- انفاق، مال را زياد مى‌كند وسبب آمرزش گناهان است. «أَنْفِقُوا ... اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا»
8- با موانع انفاق و افكار شيطانى، مبارزه كنيد. در برابر ترس از فقر، به ياد فضل و لطف خدا باشيد. «مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا ...»
9- هر فكر و توهّمى كه براى شما تنگ‌نظرى، ترس و اثر منفى بياورد، شيطانى
«1». تفسير فخررازى، ذيل آيه.
جلد 1 - صفحه 427
است و هر فكر و الهامى كه براى شما حركت، نشاط و سعه‌صدر آورد، الهى است. «وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا ...»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (268)
بعد از امر به انفاق از طيب مال، تحذير فرمايد از وسوسه شيطان در منع از انفاق:
الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ: ابليس جنى يا انسى مى‌ترساند شما را در وقت انفاق نمودن از فقر و احتياج به اين تدليس كه پيرى و كورى دارى.
(1 و 2) مدرك پيشين، صفحه 127.
«3» وسايل الشيعه، جلد 6، صفحه 328 (كتاب الزكاة، ابواب الصدقه، باب 46، حديث هفتم)
«4» همان مدرك، صفحه 326، حديث سوّم.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 490
وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ: و امر نمايد شما را به خصلت زشت كه آن بخل و امساك و منع صدقات است. و نزد بعضى مراد از فحشاء معاصى است.
نكته: مراد امر شيطان، وسوسه او مى‌باشد، لكن چون غالب اوقات وساوس او را نفس اماره تابع شود، لذا تعبير به امر شده.
وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ: و خداى تعالى وعده مى‌فرمايد شما را بر صدقه دادن مغفرت و آمرزش گناهان را از جانب خود، وَ فَضْلًا: و زيادتى روزى در دنيا بعوض صدقه يا مزيت جزا و ثواب در عقبى.
ابن عباس- از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه فرمود: دو چيز است از خدا و دو چيز از شيطان. پس آن دو چيز كه از خداست: يكى مغفرت بر معاصى و ديگر زيادتى در روزى. و آن دو كه از شيطان است: يكى ترس از فقيرى و ديگر امر به بدى و معاصى. «1» على بن ابراهيم قمى رضوان اللّه عليه فرمايد: بدرستى كه شيطان گويد انفاق نكنيد به جهت آنكه فقير مى‌شويد، و خدا وعده فرمايد شما را اينكه بيامرزد شما را اگر انفاق كنيد براى خدا، و فضل كه عوض دنيائى باشد عطا فرمايد. «2» وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ: و خداى تعالى بسيار صاحب فضل و وسعت دهنده است بر منفقان، دانا مى‌باشد به انفاق و استحقاق آن مرسعه فضل و مغفرت را.
تنبيه: آيه شريفه آگاهى است به آنكه شيطان به وساوس خود شما را منع مى‌سازد از انفاق به ترسانيدن از فقر و فاقه، و لكن خداوند منّان شما را به انفاق، وعده مغفرت و بخشايش فرموده. و بزرگان فرموده‌اند: وعده شيطان غرور است، وعده رحمان سرور. وعده شيطان فقر است، وعده رحمان غفر. وعده شيطان افلاس است، وعده رحمان خلاص. وعده شيطان شقاوت است، وعده رحمان سعادت. وعده شيطان عاقبت نيران است و
«1» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 381.
«2» تفسير علىّ بن ابراهيم، جلد اوّل، صفحه 91.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 491
وعده رحمان سر انجام جنان. پس به وعده شيطان مغرور مشو و به وعده خداوند منان مطمئن باش تا سعادت دارين را دريابى و به فيض سعادت سرمدى فايز شوى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ (268)
ترجمه
شيطان وعده ميدهد بشما فقر را و امر ميكند شما را بكار زشت و خداوند وعده ميدهد بشما آمرزش خود و تفضل را و خدا وسعت دهنده و دانا است..
تفسير
شيطان جنى و انسى و نفس اماره بانسان وسوسه مينمايد كه اگر مال خوب خود را در راه خدا انفاق نمائى فقير و محتاج خواهى شد و كسى از تو دست- گيرى نمى‌كند و امر ميكند بكار زشت از قبيل بخل و منع زكوة و اداء آن از جنس نامرغوب و امثال اين كارهاى ناشايسته و خدا وعده ميدهد كه در انفاق مغفرت از
جلد 1 صفحه 345
گناهان است و خداوند بفضل و كرم خود بانفاق كننده چندين برابر در دنيا و آخرت عوض كرامت ميفرمايد حال بعقل خود مراجعه نما ببين بكدام يك از ايندو قول و وعده بايد مطمئن شوى و عمل نمائى البته اگر عاقل و سعيد باشى ميدانى وعده خداوند تخلف ندارد فضل و رحمت او بعد از انفاق شامل حال تو خواهد شد و محتاج نميشوى بلكه خداوند وسعت و بركت در رزق و مال تو عنايت مى‌فرمايد چون واسع است و ميداند كه صلاح بندگان در انفاق است و ضررى از آن متوجه آنها نخواهد شد لذا امر بآن فرموده است چون عليم است و دانا بعواقب امور و نتايج اعمال و اگر جاهل و شقى باشى بوسوسه شيطان و اتباعش گول ميخورى مال خود را در راه خدا صرف نمى‌نمائى يا ميسوزد يا تلف ميشود يا دزد ميبرد يا ظالم ميخورد يا داماد و عروست و شوهر زنت يا دشمنان ديگرت بيش از رزق مقسوم نخواهى خورد و با خود چيزى نخواهى برد جز ندامت و خسران و حسرت و حرمان و تأسف دوستان و شماتت دشمنان و معروفيت ببخل و حقارت در انظار و خفت در پيشگاه خداوند قهار شيطان و اتباعش هم ميگويند ما بتو دستورى داديم خداوند هم دستورى داد مگر سفيه بوديكه قول ما را بر قول خدا ترجيح دادى حال بچش عذاب اليم را كه خودت باختيار براى خود تهيه نمودى.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
الشَّيطان‌ُ يَعِدُكُمُ الفَقرَ وَ يَأمُرُكُم بِالفَحشاءِ وَ اللّه‌ُ يَعِدُكُم مَغفِرَةً مِنه‌ُ وَ فَضلاً وَ اللّه‌ُ واسِعٌ عَلِيمٌ (268)
شيطان بشما وعده فقر و تهي‌دستي ميدهد در انفاقات و شما را وادار ميكند باعمال زشت و خداوند بشما وعده مغفرت از گناهان و تفضّلات ميدهد و حال آنكه رحمت و تفضّلات او سعه دارد و نقصي در خزائن او وارد نميكند و عالم باعمال و نيّات و انفاقات شما است.
وعده اگر بخير باشد او را وعد گويند و اگر بشرّ باشد وعيد نامند لكن اينکه در جائيست که مطلق ذكر كنند و قرينه داخليّه و خارجيّه نداشته باشد و الّا با قرينه وعد بر شرّ هم اطلاق ميشود مثل همين آيه الشَّيطان‌ُ يَعِدُكُمُ الفَقرَ و مثل آيه شريفه وَعَدَ اللّه‌ُ المُنافِقِين‌َ وَ المُنافِقات‌ِ وَ الكُفّارَ نارَ جَهَنَّم‌َ خالِدِين‌َ فِيها الايه توبه آيه 68، و فقر بمعني تهي دستي و نداري است و مستلزم احتياج است مقابل غني که بمعني دارايي است و مستلزم بي نيازي است و لذا گفتيم غني از اعظم صفات ثبوتيّه است و شامل جميع صفات كمال است از علم و قدرت و غير اينها، و اشتباه كردند كساني که از صفات سلبيّه شمرند، و قول نصاب که ميگويد (چون غني دان بي‌نيازي ور بمدّ خواني سرود) تفسير بلازم است و الّا در همان نصاب دارد (غني مالدار است و مسكين گداي) و وعده شيطان بر طبق قواعد طبيعي ظاهري درست است زيرا هر مالي را وقتي انفاق كني از او كم ميشود تا نابود گردد ولي غافل از بركات و تفضّلات الهي است که خداوند چندين برابر در دنيا و آخرت عنايت ميفرمايد.
وَ يَأمُرُكُم بِالفَحشاءِ فحشاء كار زشت قبيح است چه قبايح عقليّه از اخلاق رذيله و افعال زشت، و چه شرعيّه مثل معاصي، و چه عرفيّه تمام باغواء شيطان است و تخصيص
جلد 3 - صفحه 51
دادن ببخل بمناسبت مورد وجهي ندارد.
وَ اللّه‌ُ يَعِدُكُم مَغفِرَةً مِنه‌ُ که انفاقات چه واجبه و چه مستحبّه موجب مغفرت از گناهان و گذشت از عقوبات است و بر هر يك آيات و اخبار بسيار داريم و فضلا که اخبار در مثوبات اخروي و فوائد دنيوي الي ما شاء اللّه در هر يك از انفاقات داريم.
وَ اللّه‌ُ واسِعٌ توهّم نشود چيزي از خزائن الهي كم گردد يا بخلي در مبدء باشد فقط اراده او موجد اشياء است عليم بتمام جزئيّات و ضمائر و بواطن خبير و دانا است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 268)- مبارزه با موانع انفاق! در ادامه آیات انفاق در اینجا به یکی از موانع مهم آن برخورد می‌کنیم و آن وسوسه‌های شیطانی در زمینه انفاق است، در این راستا می‌فرماید: «شیطان (به هنگام انفاق) به شما وعده فقر و تهیدستی می‌دهد» (الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ).
و می‌گوید: تأمین آینده خود و فرزندانتان را فراموش نکنید و از امروز فردا را ببینید و آنچه بر خویشتن رواست بر دیگری روا نیست و امثال این وسوسه‌های
ج1، ص242
گمراه کننده به علاوه «او شما را وادار به معصیت و گناه می‌کند» (وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ) «ولی خداوند به شما وعده آمرزش و فزونی می‌دهد» (وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا). زیرا انفاق اگر چه به ظاهر، چیزی از شما کم می‌کند در واقع چیزهایی بر سرمایه شما می‌افزاید، هم از نظر معنوی و هم از نظر مادی، چنانکه در حدیثی از امام صادق علیه السّلام نقل شده که فرمود: هنگام انفاق دو چیز از طرف خداست و دو چیز از ناحیه شیطان آنچه از جانب خداست یکی «آمرزش گناهان» و دیگری «وسعت و افزونی اموال» و آنچه از طرف شیطان است یکی «وعده فقر و تهیدستی» و دیگری «امر به فحشاء» است.
و در پایان آیه می‌فرماید: «و خداوند قدرتش وسیع و (به هر چیز) داناست» به همین دلیل به وعده خود وفا می‌کند (وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ).
در واقع اشاره به این حقیقت شده که چون خداوند قدرتی وسیع و علمی بی‌پایان دارد می‌تواند به وعده خویش عمل کند بنابراین، باید به وعده او دلگرم بود نه وعده شیطان «فریبکار» و «ناتوان» که انسان را به گناه می‌کشاند.
نکات آیه
۱ - شیطان، انسان را از فقر مى ترساند و مانع انفاق مى شود. (الشّیطان یعدکم الفقر)
۲ - شیطان، بازدارنده انسان از انفاق اموال پاکیزه و مرغوب (انفقوا من طیّبات ما کسبتم ... الشّیطان یعدکم الفقر)
۳ - ترس از فقر، مانعى شیطانى براى انفاق (الشّیطان یعدکم الفقر)
۴ - شیطان، ترغیب کننده آدمیان به زشتیها (و یأمرکم بالفحشاء)
۵ - خوددارى از انفاق، زمینه گرایش جامعه به زشتیها (الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء) گویا جمله «یأمرکم بالفحشاء»، توضیح و تفسیر جمله «یعدکم الفقر» است. یعنى شما را از انفاق بازمى دارد و در نتیجه، شما را به فحشا مى کشاند. (از یک سو صفت بخل را در انسان رشد مى دهد و از سوى دیگر عده اى در فقر و فلاکت خواهند ماند که نتیجه اى جز خیانت و جنایت در جامعه نخواهد داشت.)
۶ - توجّه به فحشاخواهى شیطان، عامل بازدارنده انسان از پذیرش وسوسه هاى او (الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء) بنابراینکه جمله «یأمرکم بالفحشاء»، تعلیلى براى جمله «یعدکم الفقر» باشد. یعنى به وعده ها و وسوسه هاى او گوش فرا ندهید; چه اینکه شما را به فحشا فرامى خواند.
۷ - خداوند ترغیب کننده آدمى به انفاق، با وعده آمرزش گناهان و فزونى رزق (و اللّه یعدکم مغفرة منه و فضلا) کلمه «فضلا» به قرینه مقابله آن با وسوسه شیطان بر تهیدستى، به معناى فزونى در رزق است.
۸ - انفاق، موجب توسعه رزق و آمرزش گناهان (یا ایّها الّذین امنوا انفقوا ... و اللّه یعدکم مغفرة منه و فضلا)
۹ - آزادىِ انسان در پذیرش دعوت خدا و یا وسوسه شیطان (الشّیطان یعدکم ... و اللّه یعدکم مغفرة منه و فضلا)
۱۰ - آمرزش گناهان و افزونى مال از جانب خداوند، پاداشى براى انفاق کنندگان (یا ایّها الّذین امنوا انفقوا ... و اللّه یعدکم مغفرة منه و فضلا)
۱۱ - افزونى پاداشِ الهى، نسبت به مالِ انفاق شده (و اللّه یعدکم مغفرة منه و فضلا) «فضل» (به معناى افزونى)، پاداشى از سوى خداوند به انفاق کننده است. این افزونى در پاداش مى تواند در مقایسه با مال انفاق شده مطرح باشد; یعنى خداوند بیش از آنچه انفاق مى کنید به شما پاداش مى دهد.
۱۲ - خداوند، واسع و علیم است. (و اللّه واسع علیم)
۱۳ - خداوند، آگاه به انفاق کنندگان در راه او و گشایش دهنده روزى آنان است. (و اللّه واسع علیم)
۱۴ - انفاق نکردن و نیز انفاق از اموال خبیث (غیر مرغوب)، از مصادیق فحشا و زشتى (انفقوا من طیّبات ما کسبتم ... الشّیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء) جمله «یأمرکم بالفحشاء»، تفسیرى از وسوسه شیطان، مبنى بر ترک انفاق و نیز انفاق از مال خبیث است.
موضوعات مرتبط
- اسماء و صفات: علیم ۱۲ ; واسع ۱۲
- انسان: اختیار انسان ۹
- انگیزش: عوامل انگیزش ۷
- انفاق: آثار انفاق ۱۳ ; آثار اجتماعى انفاق ۵ ; آثار فردى انفاق ۷، ۸ ; انفاق از خبایث ۱۴ ; پاداش انفاق ۷، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۳ ; تشویق به انفاق ۷ ; سرزنش ترک انفاق ۵، ۱۴ ; موانع انفاق ۱، ۲، ۳
- ترس: آثار ترس ۳ ; ترس از فقر ۱، ۳ ; ترس ناپسند ۱، ۳
- جامعه: زمینه انحطاط جامعه ۵
- خدا: دعوت خدا ۹ ; علم خدا ۱۳ ; وعده خدا ۷
- دوراندیشى: آثار دوراندیشى ۶
- شیطان: اغواگرى شیطان ۱، ۲، ۳، ۴، ۶ ; وسوسه هاى شیطان ۹
- علم: آثار علم ۶
- عمل: عمل ناپسند ۴، ۱۴
- فحشاء: عوامل فحشاء ۶ ; موارد فحشاء ۱۴ ; موانع فحشاء ۶
- گمراهى: عوامل گمراهى ۴، ۵
- گناه: آمرزش گناه ۷، ۸، ۱۰
- نظام اجتماعى: ۵
- نعمت: فراوانى نعمت ۷، ۸، ۱۰، ۱۳
