البقرة ٢٦٣
| کپی متن آیه |
|---|
| قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُهَا أَذًى وَ اللَّهُ غَنِيٌ حَلِيمٌ |
ترجمه
| البقرة ٢٦٢ | آیه ٢٦٣ | البقرة ٢٦٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«قَوْلٌ»: گفتار. سخن. «مَعْرُوفٌ»: نیک. پسندیده. «یَتْبَعُهَا»: به دنبال آن بیاید.
تفسیر
- آيات ۲۷۴ - ۲۶۱ ، سوره بقره
- گفتارى پيرامون انفاق
- تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ... علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
- از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترين عامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
- معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
- توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
- فوائد و آثار اجتماعى ارفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
- آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
- رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
- رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
- معناى ((ابتغاء مرضات الله )) و وجوهى كه در معناى ((تثبيت نفس )) ذكر شده و بيان وجه صحيح در معناى آن
- تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
- كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
- ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
- خود دارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت و فحشا است
- خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
- معناى ((حكمت ))
- نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
- چند نكته كه جمله ((و ما للظالمين من انصار)) بر آنها دلالت دارد
- ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
- آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
- خداوند خاطر شريف پيامبر (ص ) را تسلى مى دهد
- مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤ ال دراز نمى كنند
- نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر (ص ) در آيه شريفه
- بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
- خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
- هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فى سبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
- رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
- دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
- معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
- بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
- رواياتى در مورد اينكه آيه : ((الذين ينفقون اموالهم ...)) در باره امير المؤ منين على (ع ) نازل شده است
- آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«263» قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ
گفتار پسنديده (با نيازمندان) وگذشت (از تندى آنان)، از بخششى كه بدنبال آن آزارى باشد، بهتر است. و خداوند بى‌نياز بردبار است.
نکته ها
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: اگر سائلى نزد شما آمد، به يكى از اين دو روش عمل كنيد؛ «بذل يسير او رد جميل» «1» يا چيزى كه در توان داريد به او عطا كنيد، يا به طرز شايسته‌اى او را ردّ نماييد. همچنين فرمود: اگر با مال نمى‌توانيد به مردم رسيدگى كنيد، با اخلاق برسيد. «2»
«1». تفسير قرطبى ونمونه، ذيل آيه.
«2». تفسيركاشف، ج 1، ص 272.
جلد 1 - صفحه 420
پیام ها
1- آبرو و شخصيّت فقير، با ارزش‌تر از حفظ شكم فقير است. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
2- فقير را با محبّت و دلسوزى به كار مفيدى كه زندگى او را تأمين كند، راهنمايى كنيد. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ»
3- انفاق بايد همراه با اخلاق باشد. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
4- گفتگوى خوش با فقير، موجب تسكين او و عامل رشد انسان است، در حالى كه صدقه با منّت، هيچكدام را بهمراه ندارد. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
5- اگر فقيرى بخاطر فشار وتنگدستى، ناروايى گفت او را ببخشيد. «مَغْفِرَةٌ»
6- رعايت عرف جامعه، در سخن و عمل لازم است. «قول معروف»
7- خداوند آزار رسانى به فقير را پاسخ مى‌دهد، ولى نه با عجله. «حليم»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ (263)
قَوْلٌ مَعْرُوفٌ: سخن نيكو مر فقير را، يعنى رد جميل، وَ مَغْفِرَةٌ: و درگذشت از درشتى با سائل يا وعده نيكو دادن كه مقترن باشد به وفا و عفو از اصرار سائل يا گفتن به اينكه خدا تو را توسعه دهد و تو را غنى سازد، خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ: بهتر است از صدقه كه نسبت به سائل، يَتْبَعُها أَذىً:
تابع شود او را رنجى و آزارى از سرزنش و غير آن، زيرا صاحب اين صدقه محروم است از ثناى جميل در دنيا و ثواب جزيل در آخرت. و قول معروف و عفو مستحق ثناى دنيوى و اجر اخروى است. وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ: و خداى تعالى بى‌نياز است از صدقه كسانى كه صدقه آنها مشوب به منت و
«1» تفسير منهج الصادقين، جلد دوّم، صفحه 119.
«2» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 253، حديث اوّل.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 480
آزار باشد، بردبار است و تعجيل نفرمايد در عقوبت منان و موذى.
از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است كه هرگاه سائل سؤال كند، قطع مكنيد سؤال او را تا فارغ شود، پس رد كنيد او را به وقار و نرمى كه دادن چيزى باشد، يا به وجه نيكو او را جواب دهيد، چه گاهى به شما آيد كسى كه نه از انس باشد نه از جن بلكه ملكى است به صورت سائلى تا ملاحظه نمايد كه شما چه معامله مى‌كنيد در نعمتى كه حق تعالى محض لطف و تفضل به شما ارزانى داشته. «1»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ (263)
ترجمه
گفتار خوب و آمرزش بهتر است از بخششى كه در پى آيد آن را آزارى و خداوند بى‌نياز بردبار است..
تفسير
رد سؤال بزبان خوش و ملايم كه بآن عذرخواهى و دلجوئى از سائل شود و همچنين عفو و اغماض از خطاى او اگر در سؤال اصرار يا سوء ادبى نموده باشد بهتر است از عطائى كه متعقب به آزار شود اينمعنى در صورتى است كه مراد از مغفرت گذشت بنده باشد و الا گفتار خوش در رد سؤال و مغفرت الهى بسبب آن براى رد كننده بهتر است از صدقه متعقب بآزار و خداوند احتياج بچنين صدقه ندارد و بى‌نياز از آنست و با آنكه چنين صدقه دهنده را بايد عقوبت نمايد چون حليم است تعجيل در عقوبت نمى‌كند و شايسته است اگر كسى نميخواهد احسان كند اقلا حلم نموده با سائل بخشونت رفتار ننمايد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قَول‌ٌ مَعرُوف‌ٌ وَ مَغفِرَةٌ خَيرٌ مِن صَدَقَةٍ يَتبَعُها أَذي‌ً وَ اللّه‌ُ غَنِيٌّ حَلِيمٌ (263)
قَول‌ٌ مَعرُوف‌ٌ معروف مقابل منكر است و قول معروف كلام زيبا مقابل كلام زشت و مراد اينکه است که اگر سائل سؤالي كرد و مطالبه صدقه نمود و شما باو صدقه ندهي ولي با لسان خوبي او را رد كني که خداوند انشاء اللّه رفع گرفتاري شما را ميكند و درب فقر را بروي شما ميبندد و شما را از سؤال نجات ميبخشد و وسائل خير بر شما فراهم ميشود و امثال اينها.
وَ مَغفِرَةٌ يعني اگر سائل جسارتي، بي‌ادبي، عمل زشتي نسبت بشما نمود مؤاخذه نكني و از او عفو كني يا حفظ آبروي او را بكني و امثال اينها.
خَيرٌ مِن صَدَقَةٍ يَتبَعُها أَذي‌ً زيرا قول معروف و مغفرت، قلب سائل را نميشكند ولي اذيت او را دل شكسته ميكند و اينکه معصيت نيست و آن معصيت است، اينکه از اخلاق حسنه است و آن از صفات رذيله، اينکه نوع احسانيست و آن ظلم و شتم و عمل زشت و قبيح است.
وَ اللّه‌ُ غَنِيٌّ بي‌نياز از عباد و اعمال و عبادات آنها است و دارا است ميتواند رفع گرفتاري بنده خود را بكند که احتياج باين نوع ذلّت نشود که چيزي باو بدهي و توهين كني و اذيت نمايي.
جلد 3 - صفحه 40
حليم که تعجيل در عقوبت نميكند و از بد كرداري و بد رفتاري بنده‌گان چشم ميپوشد بنده هم بايد متخلق باين صفت باشد (تخلّقوا باخلاق اللّه) حديث است يا كلام بزرگان.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 263)- این آیه در حقیقت تکمیلی است نسبت به آیه قبل، در زمینه ترک منت و آزار به هنگام انفاق، می‌فرماید: «گفتار پسندیده (در برابر ارباب حاجت) و عفو و گذشت (از خشونتهای آنان) از بخششی که آزاری به دنبال آن باشد
ج1، ص238
بهتر است» (قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یَتْبَعُها أَذیً).
این را نیز بدانید که آنچه در راه خدا انفاق می‌کنید در واقع برای نجات خویشتن ذخیره می‌نمایید، «و خداوند (از آن) بی‌نیاز و (در برابر خشونت و ناسپاسی شما) بردبار است» (وَ اللَّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ).
پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله در حدیثی گوشه‌ای از آداب انفاق را روشن ساخته می‌فرماید:
«هنگامی که حاجتمندی از شما چیزی بخواهد گفتار او را قطع نکنید تا تمام مقصود خویش را شرح دهد، سپس با وقار و ادب و ملایمت به او پاسخ بگویید، یا چیزی که در قدرت دارید در اختیارش بگذارید و یا به طرز شایسته‌ای او را باز گردانید زیرا ممکن است سؤال کننده «فرشته‌ای» باشد که مأمور آزمایش شما است تا ببیند در برابر نعمتهایی که خداوند به شما ارزانی داشته چگونه عمل می‌کنید»!
نکات آیه
۱ - ارزش و برترى گفتار پسندیده و عفو و گذشت، نسبت به بخششى که آزار به دنبال دارد. (قول معروف و مغفرة خیر من صدقة یتبعها اذىً)
۲ - لزوم رعایت برخورد نیکو با نیازمندان در گفتار و رفتار (قول معروف و مغفرة خیر)
۳ - لزوم پرده پوشى نیاز نیازمندان و عفو و گذشت از خطاى آنان (قول معروف و مغفرة خیر) کلمه «مغفرة» در اصل به معناى پوشاندن است و معناى آن به تناسب مورد، عفو و گذشت و پوشاندن نیازمندى نیازمندان است.
۴ - عُرف، مرجع تشخیص برخى از موضوعات احکام الهى (قول معروف) یعنى گفتارى که عُرف دینداران آن را بپسندد.
۵ - ارزشمندى سخن نیک با مردم و پرده پوشى اسرار آنان در برخوردهاى اجتماعى (قول معروف و مغفرة خیر)
۶ - برترى حفظ شخصیّت انسانها در مقایسه با تأمین اقتصادىِ آنان (قول معروف و مغفرة خیر من صدقة)
۷ - حفظ و پاسدارىِ شخصیّت انسانها، از ارزشهاى اساسى اسلام (قول معروف و مغفرة خیر من صدقة یتبعها اذىً) با توجّه به ضرورت برخورد نیکو و پرده پوشى اسرار نیازمندان.
۸ - خداوند، غنى (بى نیاز) و حلیم (بُردبار) است. (و اللّه غنىّ حلیم)
۹ - بى نیازى خداوند از انفاق آدمیان و بردبارى او در کیفر دادن به انفاق کنندگانِ آزاررسان (قول ... و اللّه غنىّ حلیم)
۱۰ - نباید پس از انفاق، با گفتارى ناصواب و یا آشکار ساختن فقر نیازمندان، آنان را آزُرد. (قول معروف و مغفرة خیر من صدقة یتبعها اذىً)
۱۱ - بهره و آثار ارزشمند انفاق، براى شخص انفاقگر است ; نه خداوند. (و اللّه غنىّ حلیم) بکارگیرى صفت «غنىّ» پس از مسأله «انفاق»، براى نفى تصور بهره جستن خداوند از انفاق است.
۱۲ - غناى الهى، کفایت کننده نیاز محرومان از انفاقهاى همراه با آزار و اذیّت (و اللّه غنىّ حلیم) بکارگیرى صفت «غنى» بیانگر این است که نیازى به انفاق همراه با آزار محرومان نیست و خداوند با غناى خود روزى آنان را خواهد داد.
۱۳ - لزوم بُردبارى توانگرانِ انفاق کننده، در صورت برخورد ناصواب نیازمندان با آنان* (قول معروف و مغفرة ... و اللّه غنىّ حلیم) بکارگیرى صفت «حلیم» ظاهراً براى توصیه به انفاق کنندگان است که مانند خداوند بُردبار باشند تا خطاى نیازمندان آنان را خشمگین نسازد.
موضوعات مرتبط
- اذیّت: سرزنش اذیّت ۱، ۱۰، ۱۲ ; کیفر اذیّت ۹
- اسماء و صفات: صفات جمال ۹ ; حلیم ۸ ; غنى ۸، ۱۲
- ارزش: ملاک ارزش ۶
- انفاق: آثار انفاق ۱۱ ; آداب انفاق ۹، ۱۰، ۱۲، ۱۳ ; پاداش انفاق ۱۱ ; حلم در انفاق ۱۳ ; فضیلت انفاق ۱
- خدا: بىنیازى خدا ۹، ۱۲
- رازدارى: اهمیّت رازدارى ۳، ۵
- سخن: ارزش سخن ۵
- شخصیت: ارزش شخصیت ۶، ۷
- عرف: اهمیّت عرف ۴
- عفو: اهمیّت عفو ۳ ; فضیلت عفو ۱
- فقیر: برخورد با فقیر ۱۳ ; معاشرت با فقیر ۲ ; نیاز فقیر ۳، ۱۰، ۱۲
- معاشرت: آداب معاشرت ۱، ۲، ۵، ۷
- موضوع شناسى: ۴
- نظام اجتماعى: ۵
- نظام اخلاقى: ۵
منابع
