البقرة ٢٤٦
| کپی متن آیه |
|---|
| أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِکاً نُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ کُتِبَ عَلَيْکُمُ الْقِتَالُ أَلاَّ تُقَاتِلُوا قَالُوا وَ مَا لَنَا أَلاَّ نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَ أَبْنَائِنَا فَلَمَّا کُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ |
ترجمه
| البقرة ٢٤٥ | آیه ٢٤٦ | البقرة ٢٤٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مَلاَ»: بزرگان قوم. «نَبِیٍّ»: پیغمبری. منظور سَموئیل است. «نُقَاتِلْ»: تا بجنگیم. مجزوم است چون جواب فعل امر (إِبْعَثْ) است. «عَسَیْتُمْ»: شاید شما. از افعال ناقصه است و اسم آن ضمیر (تُمْ) و خبر آن جمله (أَلاّ تُقَاتِلُوا) است. «مَا لَنَا»: چه می‌شود ما را؟ چرا ما؟ (مَا): مبتدا، (لَنَا) خبر است. «دِیَار»: جمع دار، خانه و کاشانه. شهر و میهن. «کُتِبَ»: واجب گردید. «تَوَلَّوْا»: سرپیچی کردند. پشت نمودند و خلف وعده کردند.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۲۵۲ - ۲۴۴ ، سوره بقره
- بيان اتصال و ارتباط آيات مذكوره و آهنگ كلى آنها
- وجه مقيد ساختن قتال و جهاد به قيد ((فى سبيل الله ))و اشاره به معناى قرض دادن به خدا معيار
- معناى قبض و بسط و وجه اينكه سه صفت از صفات خداوند در اين آيه آمده است
- غلط بنى اسرائيل براى حاكم كه موجب اعتراض آنها به فرماندهى طالوت شد
- عمل به مصالح و قدرت بر اجراى آن ، لوازم و شرائط زمامدار است نه شرافت دودمان و ثروتمندى
- افعال خداى سبحان حكيمانه و داراى مصلحت است و در عين حال باريتعالى محكوم و مقهور مصالح نيست
- گفتارى در معناى ((سكينت )) آرامش روانى در سايه ايمان
- اشاره به پيروى جمعى اندك و با ايمان بر لشگرى گران و بى ايمان ، درد استان طالوت و جالوت
- لشكر طالوت سه طايفه شدند
- استعاره از كنايه اى لطيف در: ((ربنا افرغ علينا صبرا))
- توضيحى درباره دفاع و فطرى بودن آن در ذيل ((لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض ))
- مسئله دفع و غلبه معنايى و عمومى است
- گفته هاى ساير مفسرين در معناى دفع در آيه شريفه
- بحث روايتى (در ذيل آيات گذشته ، مربوط به قرض دادن به خدا، داستان طالوت ، مراد از سكينت ...)
- داستان جالوت و طالوت از زبان مبارك امام باقر (ع )
- برسى و توضيح بعضى جملات روايت قم
- داستان حضرت داود (ع ) و جنگ طالوت و جالوت به نقل از امام صادق (ع )
- روايتى در باره معناى سكينت
- بحث علمى و اجتماعى (بررسى سه اصل تنازع بقا، انتخاب و تبعيت محيط در طبيعت و اجتماع و نظر اسلام در اين مورد)
- اشكال به نظريه متقدمين از سوى دانشمندان متاءخر
- نظريه كلى فلسفى در باره سه اصل مذكور
- سخن بعضى از مفسرين مبنى بر اينكه آيه ((لولا دفع الله ...))و آياتى ديگر به دو اصل تنازع و انتخاب اشاره دارد
- رد آن گفته و توضيح بطلان استشهادات آن مفسر از برخى آيات قرآنى
- بررسى ادعاى ارتباط آيه ((و لولا دفع الله الناس بعظهم ببعض ...)) و دو قائده تنازع در بقا و انتخاب طبيعى
- بحثى در تاريخ و اينكه چرا قرآن به آن اهتمام ورزيده است
- دو عامل مهم همواره در فن تاريخ دخالت كرده و موجب فساد و بى اعتبارى آن گشته اند
- عوامل ديگرى كه در گذشته و در عصر حاضر موجب بدگمانى به تاريخ نقلى شده اند
- امتياز و اعتبار داستان هائى كه در قرآن آمده نسبت به عهدين و كتب تاريخ
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«246» أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلَّا تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلَّا نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ
آيا نديدى گروهى از بزرگان بنى‌اسرائيل را كه بعد از موسى به پيامبر خود گفتند: براى ما زمامدار (و فرماندهى) برانگيز تا (تحت فرماندهى او) در راه خدا پيكار كنيم، او گفت: آيا احتمال مى‌دهيد كه اگر دستور جنگ به شما داده شود (نافرمانى كرده و) پيكار و جهاد نكنيد؟ گفتند: چگونه ممكن است در راه خدا پيكار نكنيم، در حالى كه از خانه و فرزندانمان رانده شده‌ايم؟ پس چون دستور جنگ بر آنان مقرّر گشت، جز عدّه اندكى، سرپيچى كردند و خداوند به ظالمان آگاه است.
نکته ها
«مَلأ» به بزرگان واشرافى گفته مى‌شود كه هيبت آنها چشم وسينه‌ها را پر مى‌كند.
بنى‌اسرائيل بعد از حضرت موسى عليه السلام، به خاطر قانون شكنى و رفاه طلبى، مجدّداً تحت سلطه و فشار طاغوت قرار گرفته، آزادى و سرزمين خود را از دست دادند. آنها براى نجات از آوارگى و خارج شدن از زير يوغ طاغوت، تصميم به مبارزه گرفتند و از پيامبر خويش اشموئيل خواستند براى آنها فرمانده و اميرى را انتخاب كند تا به رهبرى او با طاغوت مبارزه كنند، ولى با همه اين ادعاها وقتى دستور صادر شد، همه آنها جز اندكى به ميدان نبرد پشت كرده و از آن دستور سرپيچى نمودند.
جلد 1 - صفحه 383
پیام ها
1- مسلمانان بايد با دقّت تاريخ بنى‌اسرائيل را بنگرند و پند بگيرند. «أَ لَمْ تَرَ»
2- فقدان رهبر الهى، عامل پراكندگى، آوارگى و ستم پذيرى است. «مِنْ بَعْدِ مُوسى»
3- بعضى از انبيا، تنها براى گروهى از مردم رسالت داشتند، نه همه‌ى مردم. «إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ» «1»
4- فرمانده نظامى بايد از سوى رهبر آسمانى انتخاب و نصب شود. «ابْعَثْ لَنا» پس دين از سياست جدا نيست.
5- پيروزى در جنگ، فرمانده لايق مى‌خواهد. «ابْعَثْ لَنا مَلِكاً»
6- براى نجات از طاغوت‌ها بايد به انبياى الهى پناه برد. «قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ»
7- تعهّد گرفتن از كسانى كه پيشنهادات اصلاحى دارند لازم است. «هَلْ عَسَيْتُمْ»
8- رهبر بايد آينده‌نگر باشد و احتمال پيمان شكنى و فرار از مسئوليّت را از سوى مردم بدهد. «هَلْ عَسَيْتُمْ»
9- جهاد براى رفع ظلم و دفاع از وطن، جهاد در راه خداست. «وَ ما لَنا أَلَّا نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا»
10- پيدايش مشكلات، سبب بيدارى وحركت براى رهايى است. «أُخْرِجْنا»
11- ميدان مبارزه، بستر ارزيابى افراد پر ادّعا است. «تَوَلَّوْا»
خوش بود گرمحك تجربه آيد به ميان
تا سيه روى شود هر كه در او غش باشد
12- پيمان شكنان و شعار دهندگان بى‌عمل، ظالمند. «عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ»
13- خداوند آگاه است، پس اين همه تظاهر براى چه؟! «وَ اللَّهُ عَلِيمٌ»
«1». اگر مى‌فرمود: «نبيهم» اشاره كمترى داشت كه پيامبر خاصّى است و همين كه فرمود: «لِنَبِيٍّ لَهُمُ» اين اشاره تشديد مى‌شود.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 384
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاَّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاَّ نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ (246)
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ: آيا نديدى و ندانستى، يعنى ديدى و دانا شدى به جمعى از اشراف و رؤساى بنى اسرائيل، مِنْ بَعْدِ مُوسى: بعد از وفات موسى و تفكر نما در حال آنها. إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ:
زمانى را كه گفتند پيغمبرشان را كه يوشع بن نون يا اشموئيل كه به زبان عربى اسمعيل است به روايت حضرت باقر عليه السلام «1» و او را بعد از اليسع، خداوند مبعوث ساخت. گفتند به او: ابْعَثْ لَنا مَلِكاً: مبعوث نما براى ما پادشاهى را كه، نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ: مقاتله كنيم به كمك او در راه خدا با جالوت و قوم او.
على بن ابراهيم قمى- از حضرت باقر عليه السلام روايت نموده كه بنى اسرائيل بعد از حضرت موسى عليه السلام مشغول معاصى شدند و تغيير دادند دين را و سركشى كردند. خدا مسلط ساخت بر ايشان جالوت را كه از قبطيان بود، پس مردان را كشت و آنها را از شهر بيرون كرد و زنان را به
«1» بحار الانوار، جلد 14، صفحه 442- مجمع البيان، جزء دوّم، صفحه 350.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 438
بندگى گرفت. پس فزع نمودند به پيغمبرشان و گفتند از خدا بخواه كه مبعوث فرمايد براى ما پادشاهى كه مقاتله كنيم در راه خدا (چون نبوت و سلطنت از هم جدا بود) «1».
قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ: گفت آن پيغمبر بر سبيل استمزاج حرص آنها بر جهاد: آيا هيچ شايد و متوقع باشد شما را، إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ: اگر واجب شود بر شما جهاد، أَلَّا تُقاتِلُوا: هر آينه مقاتله نمى‌كنيد.
بنى اسرائيل بعد از شنيدن اين قول از شموئيل، قالُوا وَ ما لَنا: گفتند در جواب او: غرض ما چيست و چگونه، أَلَّا نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ: مقاتله نكنيم در راه خدا، وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا: و حال آنكه بتحقيق خارج نموده و مهجور ساخته‌اند ما را از منازل و پسران ما، چه جالوت از ابناى ملوك، چهار صد و چهل را در بند و بعضى را تبعيد نموده، بدين سبب تأكيد داشتند در جهاد و مقاتله. فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ:
پس چون واجب شد بر ايشان جهاد با دشمنان دين، تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ:
اعراض كردند و پشت نمودند و برگشتند مگر كمى از ايشان كه سيصد و سيزده نفر بودند. وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ: و خدا داناست به ستمكاران كه از جهاد تخلف نمودند. اين كلام وعيد است نسبت به معرضين از فرمان الهى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسى إِذْ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِكاً نُقاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ أَلاَّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاَّ نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِيارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلِيلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ (246)
ترجمه
آيا نديدى گروهى از بنى اسرائيل را بعد از موسى چون گفتند به پيغمبرى كه بود مر ايشان را كه برانگيز از براى ما پادشاهى را تا كارزار كنيم در راه خدا گفت آيا انتظار ميرود از شما اگر نوشته شود بر شما كارزار آنكه كارزار نكنيد
جلد 1 صفحه 310
گفتند و چه ميشود ما را كه كارزار نكنيم در راه خدا با آنكه بتحقيق بيرون كرده شديم از خانه‌هامان و فرزندانمان پس چون نوشته شد بر ايشان كارزار برگشتند مگر اندكى از ايشان و خدا دانا است بستمكاران.
تفسير
مراد از رؤيت علم و اطلاع است و آن جماعت از اشراف بنى اسرائيل بودند و پيغمبر آنها بعد از وفات حضرت موسى بر حسب نقل مجمع از حضرت باقر (ع) اشموئيل نام داشته و آن بعربى اسماعيل است و نيز در مجمع و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه در آنزمان معمولا امير لشگر را پيغمبر انتخاب مينمود و وسائل جنگ را برايش فراهم ميكرد و از طرف خداوند خير و صلاح را باو خبر ميداد و او را پادشاه ميخواندند و اشموئيل با آن جماعت اتمام حجت نمود و از آنها عهد و پيمان گرفت كه پس از تعيين امير جنگ تخلف از جهاد ننمايند و فرمود اگر احتمال ميدهيد در باره خودتان كه كوتاهى نمائيد بگوئيد گفتند چگونه ممكن است ما در جنگ كوتاهى كنيم با آنكه ما را باسارت و اجبار از خانمانمان دور كردند لكن با اين حال چون فرمان الهى بجنگ صادر شد مخالفت كردند مگر كمى از آنها كه در منهج عددشانرا در سيصد و سيزده تن تعيين نموده است و در برهان از امام باقر (ع) روايت نموده كه آنها شصت هزار نفر بودند و خداوند عالم است بحال كسانيكه در باره خود و اهل ديار خود ظلم كنند و حاضر براى جهاد نشوند و در دنيا بذلت و اسارت و رقيت دچار و در آخرت بعذاب الهى گرفتار گردند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ لَم تَرَ إِلَي المَلَإِ مِن بَنِي إِسرائِيل‌َ مِن بَعدِ مُوسي إِذ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِكاً نُقاتِل فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ قالَ هَل عَسَيتُم إِن كُتِبَ عَلَيكُم‌ُ القِتال‌ُ أَلاّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاّ نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ وَ قَد أُخرِجنا مِن دِيارِنا وَ أَبنائِنا فَلَمّا كُتِبَ عَلَيهِم‌ُ القِتال‌ُ تَوَلَّوا إِلاّ قَلِيلاً مِنهُم وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِين‌َ (246)
(آيا نديدي گروهي از بني اسرائيل را بعد از موسي وقتي که گفتند به پيغمبرشان براي ما پادشاهي برانگيزان تا در راه خدا قتال كنيم، پيغمبر گفت آيا اگر
جلد 2 - صفحه 501
قتال بر شما واجب شود اميد نميرود که قتال كنيد! گفتند چگونه ميشود که ما در راه خدا قتال نكنيم و حال آنكه از خانه‌ها و اولادمان بيرون شده‌ايم، پس چون قتال بر آنها فرض شد جز كمي از آنان رو گردانيده و اعراض نمودند و خدا بستمكاران داناست) كلمات مفسرين در شرح اينکه آيات چون مستند بمدرك معتبري نيست از ذكر آن خود داري ميشود ولي بالغ بر هيجده حديث در تفسير مجمع البيان و برهان از كافي و تفسير علي بن ابراهيم و صدوق و تفسير عياشي و احتجاج طبرسي نقل كرده‌اند که چون ذكر آنها موجب تطويل ميشود، ما در ذيل تفسير جملات آيات آنچه مستفاد از اينکه اخبار است بآن اشاره ميكنيم.
أَ لَم تَرَ إِلَي المَلَإِ مِن بَنِي إِسرائِيل‌َ چنانچه گذشت الم تر بمعني الم تعلم است و ملاء بمعني جماعت اشراف و بزرگان قوم است و بني اسرائيل دوازده سبط از دوازده اولاد يعقوبند.
مِن بَعدِ مُوسي اينکه گروه از بني اسرائيل بعد از موسي بودند زيرا بعد از وفات موسي بني اسرائيل شرارت ورزيدند و از اطاعت اوامر الهي سر پيچيدند و خداوند جالوت که از قبطيان بود بر آنها مسلط فرمود و وي آنها را از ديارشان بيرون نمود و زنهاي آنها را بكنيزي و بچه‌هاي آنها را بغلامي گرفتند و شرح شرارتهاي يهود و سرپيچي آنها را از دستور خدا در كلم الطيب در ذيل قطع تواتر تورات متذكر شده‌ايم«1» إِذ قالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابعَث لَنا مَلِكاً نُقاتِل فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ طبق اخبار وارده آن پيغمبر ارمياء بوده که بني اسرائيل در اثر فشاري که از طرف بيگانگان متوجه آنان شده بود از او خواستند که از خدا بخواهد پادشاه مقتدري براي
1- مجلد اول ص 262- 274
جلد 2 - صفحه 502
آنها برگزيند تا گرد او جمع شده و با جالوت و لشگريان او قتال كنند و شرّ آنها را از خود دفع نمايند.
قالَ هَل عَسَيتُم إِن كُتِبَ عَلَيكُم‌ُ القِتال‌ُ أَلّا تُقاتِلُوا عسي از افعال مقاربة و براي ترجي و اميد است چه نسبت بامر مكروه باشد يا نسبت بامر مطلوب مانند آيه شريفه عَسي أَن تَكرَهُوا شَيئاً وَ هُوَ خَيرٌ لَكُم وَ عَسي أَن تُحِبُّوا شَيئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُم«1» و اينجا نسبت بامر نامطلوب است که مخالفت از قتال باشد يعني آيا تصور نميرود که اگر بر شما قتال واجب شود مخالفت كنيد چنانچه ساير اوامر الهي را مخالفت نموديد و كتب بمعني فرض و وجوب است چنانچه در كُتِبَ عَلَيكُم‌ُ الصِّيام‌ُ و نحو آن گذشت، و حاصل جمله اينست که اعمال و رفتار شما مايه اميدواري نيست که اگر جهاد بر شما فرض شود اطاعت كنيد و مخالفت ننمائيد.
قالُوا وَ ما لَنا أَلّا نُقاتِلَ فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ وَ قَد أُخرِجنا مِن دِيارِنا وَ أَبنائِنا در جواب آن پيغمبر گفتند چه چيز باعث اينکه ميشود که ما قتال نكنيم با اينهمه فشار و ظلمي که بما وارد شده و ما را از بلاد خود بيرون كرده‌اند و بچه‌هاي ما را از ما گرفته و بين ما و آنها جدايي انداخته‌اند.
فَلَمّا كُتِبَ عَلَيهِم‌ُ القِتال‌ُ تَوَلَّوا إِلّا قَلِيلًا مِنهُم چون قتال بر آنها واجب شد اعراض نموده و مخالفت كردند جز عده قليلي از آنها که در حديث مروي از قمي دارد که آن عده شصت هزار نفر بودند.
وَ اللّه‌ُ عَلِيمٌ بِالظّالِمِين‌َ خداوند بستمكاران يعني آنهايي که مخالفت از جهاد نمودند آگاه است و تعبير از مخالفين قتال بظالمين براي اينست که آنها هم ظلم بنفس نمودند چون خود را بواسطه مخالفت امر خدا و معصيت او در معرض عقوبت
1- سوره بقره آيه 213
جلد 2 - صفحه 503
قرار دادند و هم ظلم بديگران، زيرا مخالفت آنها از قتال سبب ضعف آن عده قليل بود و هم ظلم بدين زيرا در اعلاء كلمه دين سستي نموده و سبب ضعف آن شدند
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 246)- یک ماجرای عبرت انگیز! قوم یهود که در زیر سلطه فرعونیان ضعیف و ناتوان شده بودند بر اثر رهبریهای خردمندانه موسی (ع) از آن وضع اسف انگیز نجات یافته و به قدرت و عظمت رسیدند خداوند به برکت این پیامبر نعمتهای فراوانی به آنها بخشیده که از جمله صندوق عهد «1» بود.
ولی همین پیروزیها و نعمتها کم کم باعث غرور آنها شد و تن به قانون شکنی دادند. سر انجام به دست فلسطینیان شکست خورده و قدرت و نفوذ خویش را همراه صندوق عهد از دست دادند این وضع سالها ادامه داشت تا آن که خداوند پیامبری به نام «اشموئیل» را برای نجات و ارشاد آنها برانگیخت آنها گرد او اجتماع کردند و از او خواستند رهبر و امیری برای آنها انتخاب کند تا همگی تحت فرمان او با دشمن نبرد کنند تا عزت از دست رفته را باز یابند.
«اشموئیل» به درگاه خداوند روی آورده و خواسته قوم را به پیشگاه وی عرضه داشت به او وحی شد که «طالوت» را به پادشاهی ایشان برگزیدم. در این آیه، روی سخن را به پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله کرده می‌فرماید: «آیا ندیدی جمعی از اشراف
(1) «صندوق عهد» یا «تابوت» همان صندوقی بود که مادر موسی او را در آن نهاد و به دریا افکند و هنگامی که به وسیله عمّال فرعون از دریا گرفته شد و موسی را از آن بیرون آوردند همچنان در دستگاه فرعون نگاهداری می‌شد و سپس به دست بنی اسرائیل افتاد، بنی اسرائیل این صندوق خاطره انگیز را محترم می‌شمردند و به آن تبرّک می‌جستند، موسی در واپسین روزهای عمر خود الواح مقدّس را که احکام خدا بر آن نوشته شده بود به ضمیمه زره خود و یادگارهای دیگری در آن نهاد، و به وصیّ خویش «یوشع بن نون» سپرد به این ترتیب اهمیت این صندوق در نظر بنی اسرائیل بیشتر شد، و لذا در جنگها آن را با خود می‌بردند و اثر روانی و معنوی خاصّی در آنها می‌گذارد ولی تدریجا مبانی دین آنها ضعیف شد، و دشمنان بر آنها چیره شدند و آن صندوق را از آنها گرفتند اما «اشموئیل» به آنها وعده داد که صندوق عهد به عنوان یک نشانه بر صدق گفتار او به آنها باز خواهد گشت.
ج1، ص222
بنی اسرائیل را بعد از موسی (ع) که به پیامبر خود گفتند زمامداری برای ما انتخاب کن تا (تحت فرماندهی او) در راه خدا پیکار کنیم» (أَ لَمْ تَرَ إِلَی الْمَلَإِ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی إِذْ قالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِکاً نُقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ).
قابل توجه این که آنها نام این مبارزه را «فِی سَبِیلِ اللَّهِ» (در راه خدا) گذاردند از این تعبیر روشن می‌شود که آنچه به آزادی و نجات انسانها از اسارت و رفع ظلم کمک کند فی سبیل اللّه محسوب می‌شود. به هر حال پیامبرشان که از وضع آنان نگران بود، و آنها را ثابت قدم در عهد و پیمان نمی‌دید به آنها «گفت: اگر دستور پیکار به شما داده شود شاید (سرپیچی کنید و) در راه خدا پیکار نکنید» (قالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ أَلَّا تُقاتِلُوا).
آنها در پاسخ گفتند: «چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم در حالی که از خانه و فرزندانمان رانده شدیم»! و شهرهای ما به وسیله دشمن اشغال و فرزندانمان اسیر شده‌اند (قالُوا وَ ما لَنا أَلَّا نُقاتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِیارِنا وَ أَبْنائِنا).
اما هیچ یک از اینها نتوانست جلو پیمان شکنی آنها را بگیرد، و لذا در ادامه آیه می‌خوانیم: «هنگامی که دستور پیکار به آنها داده شد جز عده کمی همگی سر پیچی کردند و خداوند ستمکاران را می‌داند» و می‌شناسد و به آنها کیفر می‌دهد (فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمِینَ).
بعضی عده وفاداران را 313 نفر نوشته‌اند، همانند سربازان وفادار اسلام در جنگ بدر.
نکات آیه
۱ - دعوت خداوند به رؤیت (دقّت کامل) در واقعه طالوت و بنى اسرائیل (الم تر الى الملأ من بنى اسرائیل)
۲ - درخواست بزرگان بنى اسرائیل پس از موسى از پیامبر خویش، براى تعیین فرماندهى در جنگ با دشمنان (الم تر الى الملأ من بنى اسرائیل من بعد موسى اذ قالوا لنبى لهم ابعث لنا ملکاً) «ملأ»، کسانى هستند که نظرها را به خود جلب مى کنند. (اشراف و بزرگان هر قوم)
۳ - مسمانان موظّف به دقت کامل در تاریخ بنى اسرائیل و پندگیرى از آن هستند. (الم تر الى الملأ من بنى اسرائیل)
۴ - اختصاص نبوّت برخى از انبیاء، براى قومى خاص (اذ قالوا لنبى لهم) تصریح به «لام» در «لهم»، نمایانگر اختصاص رسالت آن پیامبر به قوم بنى اسرائیل است ; به خلاف اینکه به «لام» تصریح نشود مانند «نبیّهم» که چنین اشعارى ندارد.
۵ - پیامبر بنى اسرائیل در عصر طالوت پناهگاه مردم براى رویارویى با دشمنان (اذ قالوا لنبى لهم ابعث)
۶ - دخالت پیامبران در مسائل نظامى و سیاسى (اذ قالوا لنبى لهم ابعث لنا ملکاً نقاتل فى سبیل اللّه)
۷ - ضرورت فرمانده در جنگ (ابعث لنا ملکاً نقاتل فى سبیل اللّه) مجزوم بودن «نقاتل» نشانه تقدیر شرط است; یعنى اگر فرماندهى باشد، در راه خدا خواهیم جنگید. پس اگر فرمانده ضرورت نداشت، نباید جهاد فى سبیل اللّه را مشروط به وجود او کنند.
۸ - اِعمال رهبرى بر جامعه، در گروِ وجود تمایل اجتماعى و زمینه پذیرش آن (ابعث لنا ملکاً نقاتل) با توجّه به اینکه حضرت اشموئیل قبل از درخواست مردم، کسى را به عنوان فرمانده ایشان معیّن نکرد; با اینکه ضرورت آن روشن بود.
۹ - «فى سبیل اللّه» بودن، ملاک ارزش پیکار (ابعث لنا ملکاً نقاتل فى سبیل اللّه ... و ما لنا الاّ نقاتل فى سبیل اللّه)
۱۰ - پایبندى بنى اسرائیل زمان طالوت به پیکار در راه خدا، مورد تردید پیامبرشان (اشموئیل) بود. (قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال الاّ تقاتلوا)
۱۱ - پیمان گرفتن پیامبر بنى اسرائیلِ زمان طالوت (اشموئیل) از قوم خویش براى پیکار در راه خداوند (قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال) جمله «هل عسیتم» کنایه از پیمان گرفتن از آنان است.
۱۲ - لزوم پیمان گرفتن رهبرى جامعه از مردم، براى پایبندى بر تبعیّت از وى در جنگ و غیر آن (قال هل عسیتم ان کتب علیکم القتال اَلاّ تقاتلوا)
۱۳ - نقش آمادگى نیروهاى رزمى، در صدور فرمان جنگ (اذ قالوا لنبى لهم ابعث) تا زمانى که بنى اسرائیل، خود، خواهان جنگ و آماده آن نشده بودند، فرمان جنگ صادر نشد.
۱۴ - تعیین حاکمان و فرماندهان نظامى، بر عهده رهبران الهى* (اذ قالوا لنبى لهم ابعث لنا ملکاً) رجوع مردم به پیامبر و رهبر خویش براى تعیین فرماندهى در جهاد فى سبیل اللّه، بیانگر ذهنیّت دینى مردم است به اینکه تعیین فرماندهان در اختیار پیامبران و رهبران دینى است.
۱۵ - اطمینان بخشیدن بنى اسرائیلِ زمان طالوت به پیامبرشان، بر پایدارى در پیکار با دشمنان (و ما لنا الاّ نقاتل فى سبیل اللّه)
۱۶ - اخراجِ از وطن و اسارت فرزندان بنى اسرائیلِ زمان طالوت، محرک آنان به پیکار علیه متجاوزان (و قد اُخرجنا من دیارنا و ابنائنا)
۱۷ - تسلط ستمگرانى پس از موسى (ع) بر بنى اسرائیل و اخراج آنان از دیارشان و به اسارت گرفتن فرزندان آنان (و قد اُخرجنا من دیارنا و ابنائنا)
۱۸ - پیکار در راه خداوند، عزّت بخش و رهاکننده جامعه از قید تجاوز و اسارت (و ما لنا اَلاّ نقاتل فى سبیل اللّه و قد اُخرجنا من دیارنا و ابنائنا)
۱۹ - مبارزه اهل ایمان با متجاوزان و کسب آزادى از اسارت و رفع ظلم و تجاوز، از مصادیق پیکار در راه خدا (و ما لنا اَلاّ نقاتل فى سبیل اللّه و قد اُخرجنا من دیارنا و ابنائنا)
۲۰ - نافرمانى اکثر بنى اسرائیل زمان طالوت از دستور خداوند به پیکار در راه او، على رغم پیشنهاد و درخواست آنان براى پیکار (اذ قالوا لنبى ... فلما کُتب علیهم القتال تولّوا) ظاهراً فاعل محذوف از جمله «کتب علیهم»، اللّه است که به جهت تعظیم حذف شده.
۲۱ - میدان عمل، عرصه شناخت صداقت ادّعاى آدمیان (فلما کتب علیهم القتال تولّوا)
۲۲ - نافرمانى از دستور خداوند به پیکار علیه تجاوز و اسارت، ستمگرى است. (فلما کتب علیهم ... و اللّه علیم بالظّالمین)
۲۳ - دانایى گسترده خداوند به ستمگران (و اللّه علیم بالظّالمین)
۲۴ - تهدید خداوند نسبت به کسانى که از پیکار در راه او رویگردانند. (تولّوا الاّ قلیلا منهم و اللّه علیم بالظّالمین) مقصود از توجّه دادن به دانایى خداوند به عملکرد ظالمانه ستم پیشگان، تهدید آنان است.
۲۵ - توجّه به دانایى گسترده خداوند، زمینه پرهیز آدمى از ظلم و سرپیچى نسبت به فرمانهاى الهى (و اللّه علیم بالظّالمین)
۲۶ - حضور حضرت موسى (ع) در میان بنى اسرائیل، مانع تجاوز دشمنان (الم تر الى الملأ من بنى اسرائیل من بعد موسى ... و قد اُخرجنا من دیارنا) «من بعد موسى» مى تواند اشاره باشد به اینکه تا آنگاه که موسى (ع) در میان بنى اسرائیل بود، آنان مورد تجاوز دشمنان قرار نگرفتند.
۲۷ - فقدان زمامدار الهى در یک جامعه، موجب پراکندگى صفوف آن جامعه و تسلّط اجانب بر آنان* (من بعد موسى ... و قد اُخرجنا من دیارنا) درخواست بنى اسرائیل از پیامبر خویش براى تعیین زمامدارى الهى، حاکى است که چنین مقامى در میان آنها نبوده و در نتیجه، سلطه ستمگرانى را به دنبال داشته است.
۲۸ - برخى پیامبران بنى اسرائیل پس از موسى (ع)، مقام زمامدارى جامعه را بر عهده نداشتند.* (ابعث لنا ملکاً ... و قد اُخرجنا من دیارنا) درخواست ملک (پادشاه و زمامدار)، حاکى از آن است که پیامبر آن عصر پادشاهى و زمامدارى جامعه خویش را بر عهده نداشته است.
روایات و احادیث
۲۹ - نیروهاى صادق و پایدار بنى اسرائیل در رکاب طالوت، شصت هزار نفر بودند. (تولّوا الاّ قلیلا) امام باقر (ع) درباره «قلیل» در آیه فوق فرمود: کان القلیل ستّین الفاً[۱].
موضوعات مرتبط
- آزادیخواهى: ۱۹
- اختلاف: عوامل اختلاف ۲۷
- ارزش: ملاک ارزش ۹
- اشموئیل (ع): ۱۰، ۱۱
- اطاعت: اطاعت از رهبرى ۱۲
- انبیا: انبیاى منطقه اى ۴ ; اهداف انبیا ۵ ; قلمرو مسؤولیّت انبیا ۶، ۲۸ ; نقش انبیا ۶، ۲۸
- انگیزش: عوامل انگیزش ۱۶
- امتحان: فلسفه امتحان ۲۱
- ایمان: ایمان و عمل ۲۵
- بنىاسرائیل: آوارگى بنىاسرائیل ۱۶، ۱۷ ; اسارت بنىاسرائیل ۱۶، ۱۷ ; انبیاى بنىاسرائیل ۵، ۱۰، ۱۱، ۱۵، ۲۶، ۲۸، ۲۹ ; تاریخ بنىاسرائیل ۱، ۲، ۳، ۵، ۱۰، ۱۱، ۱۶، ۱۷، ۲۰، ۲۶، ۲۹ ; جهاد بنىاسرائیل ۱۱ ; درخواستهاى بنىاسرائیل ۲ ; رنجهاى بنىاسرائیل ۱۶، ۱۷ ; عهدشکنى بنىاسرائیل ۱۰، ۲۰ ; موسى (ع) در بنىاسرائیل ۲۶ ; نافرمانى بنىاسرائیل ۲۰
- تاریخ: عبرت از تاریخ ۳ ; فلسفه تاریخ ۱، ۳
- تقوا: زمینه تقوا ۲۵
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۲۵
- جامعه: عوامل انحطاط جامعه ۲۷ ; عوامل رشد جامعه ۱۸
- جنگ: فرماندهى در جنگ ۲، ۷، ۱۴
- جهاد: آمادگى در جهاد ۱۳ ; ارزش جهاد ۹ ; استقامت در جهاد ۱۵ ; ترک جهاد ۲۲، ۲۴ ; جهاد در راه خدا ۹، ۱۱، ۱۸، ۱۹، ۲۰ ; فلسفه جهاد ۱۸
- خدا: اوامر خدا ۲۵ ; تهدیدهاى خدا ۲۴ ; علم خدا ۲۳، ۲۵
- دشمن: مبارزه با دشمن ۵، ۱۵
- رشد: زمینه رشد ۳
- رهبرى: اهمیّت رهبرى ۲۷ ; بیعت با رهبرى ۱۲ ; شرایط رهبرى ۸ ; مسؤولیّت رهبرى ۱۲، ۱۴ ; نقش رهبرى ۲۷
- سیاسى: فلسفه سیاسى ۸، ۲۷ ; نظام سیاسى ۸، ۱۲، ۱۸، ۲۷
- صداقت: ملاک صداقت ۲۱
- طالوت: قصه طالوت ۱، ۲۹
- ظالمان: ۲۳
- ظلم: موارد ظلم ۲۲ ; موانع ظلم ۲۵
- عزّت: عوامل عزّت ۱۸
- عصیان: آثار عصیان ۲۲
- علم: علم و عمل ۲۵
- عمل: آثار عمل ۲۱
- مؤمنان: آزادیخواهى مؤمنان ۱۹ ; جهاد مؤمنان ۱۹
- مسلمانان: مسؤولیّت مسلمانان ۳
منابع
- ↑ معانى الاخبار، ص ۱۵۱، ح ۱ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۴۵، ح ۹۷۱.
