الأعراف ٣١
ترجمه
| الأعراف ٣٠ | آیه ٣١ | الأعراف ٣٢ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«خُذُوا زِینَتَکُمْ»: مراد این است که به هنگام نماز و انجام عبادت لباسهای زیبا و مؤدّبانه و پاکیزه بپوشید و به نام پرهیزگاری از لباسهای کثیف و مندرس و یا ناشایست و جلف استفاده نکنید، و نیز تقوا و اخلاص داشته باشید. «الْمُسْرِفِینَ»: متجاوزین از حدود حرام و حلال خدا.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
این آیه درباره قوم بنى‌عامر نازل شده زیرا عادت داشتند با وضع برهنه گرد خانه خدا طواف نمایند و چون به مسجدى از مساجد می‌رسیدند جامه را مى انداختند و برهنه می‌شدند و اگر كسى با جامه می‌آمد، او را می‌زدند تا جامه اش را بیرون آورد سپس خداى تعالى این آیه را فرستاد و نیز درباره این قسمت آیه «كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلاتُسْرِفُوا».
كلبى چنین گوید: علت نزول آن اینست كه طائفه بنى‌عامر مزبور در ایام حج طعام و غذا نمی‌خوردند مگر به اندازه اى كه ایجاد رمق بنماید و نیزه براى تعظیم شعائر حج چربى هم نمى خوردند. مسلمین به پیامبر گفتند: یا رسول الله ما در انجام این گونه امساك در صورتى كه روا باشد، نسبت به آنها اولى بوده و برتر مى باشیم و شاید فكر مى كردند. این گونه اعمال، روشى خوب و پسندیده در مواقع حج است لذا این آیه نازل گردید و به آنها فهمانید كه این گونه عادات در حج لزومى ندارد فقط باید از اسراف و زیاده‌روى دورى نمایند.[۳]
تفسیر
- آيات ۲۶ - ۳۶، سوره اعراف
- جميع موجودات و آثار و اعمال طبيعى و اختيارى آنها منتهى به ذات پروردگارند.
- مراد از (( لباس تقوى (( و بهتر بودن لباس تقوى از لباس ظاهر.
- بيان ولايت شيطان بر غيرمؤ من و اشاره به اينكه بيرون آوردن لباس آدم و حوا در بهشتتمثيلى است از درآوردن لباس تقوى از اندام همه آدميان توسط شيطان .
- آنچه در مورد مراد از (( فاحشه (( در: (( اذا فعلوا فاحشة قالوا...(( گفته شده است .
- معناى (( قسط((
- وجوهى كه در معناى جمله : (( اقيموا وجوهكم عندكل مسجد(( گفته شده است .
- معناى جمله : (( كما بداكم تعودون ((
- وجوه ديگرى كه در معناى جمله فوق محتمل است .
- اگر انسان به جايى برسد كه باطل را حق بپندارد، اميدى به رستگارى و هدايت يافتن اونيست .
- اختلاف مفسرين در بيان ارتباط جمله : (( كما بداءكم تعودون ...(( با آياتقبل از آن
- معناى اخراج زينت در طيبات رزق (در ذيل آيه :قل من حرم زينة الله ...)
- چرا خداوند به ضروريات زندگى از قبيل لباس پوشيدن و خود را آراستن امر نموده است؟
- معناى عبارت : (( خالصة يوم القيمة (( در آيه شريفه و اشكالى كه بر بيان صاحبالمنار در اين مورد وارد است .
- معناى (( فواحش ))، (( اثم (( و (( بغى (( و اشاره به اينكه امم و جوامع بشرى هم مانندافراد عمر و اجل معينى دارند.
- بحث روايتى رواياتى در مورد شاءن نزول آيه : (( قد انزلنا عليكم لباسا...(( و((خذوا زينتكم عند كل مسجد((
- چند روايت درباره : (( لباس التّقوى (( در آيه شريفه
- روايتى كه مى گويد فاحشه اى كه مى گفتند خدا به آن امر كرده است ، ادعاى لزوم اطاعتاز زمامداران جائر است .
- چند روايت در مورد دروغ بستن به خدا تعالى
- رواياتى در ذيل جمله : (( و اقيموا وجوهكم عندكل مسجد((
- رواياتى در ذيل جمله : (( خذوا زينتكم ...(( و(( قل من حرم زينة الله ...(( پيرامون استفاده از نعمتهاى الهى
- روايتى در معناى : (( اسراف (( و (( اقتار(( چند روايت در بيان مراد از فواحش ظاهر وباطن .
- بحث و بررسى پيرامون چند روايت بررسى آيات و رواياتى كه ذاتى بودن سعادت وشقاوت را مى رسانند.
- آنچه از قرآن درباره ماهيت انسان و سعادت و شقاوت او استفاده مى شود.
- بررسى رواياتى كه به خلقت انسانها از طبيعتهاى مختلف دلالت دارند و بيان مراد آنروايات .
- سعادت و شقاوت آدمى ، به نحو اقتضا نه عليت ، ارتباط مستقيمى با آب وگل (مواد اصلى ) او دارد.
- وجه دقيق ترى در بيان روايات گذشته
- بررسى رواياتى كه مى گويند خلقت انسان منتهى به آب گوارا و آب تلخ و شور است.
- بررسى رواياتى كه برگشت اختلاف در خلقت را به نور و ظلمت مى داند
- بررسى روايات كه به انتقال حسنات اشقياء به نامهاعمال سعداء و انتقال سيئات سعداء به نامه عمل اشقياء دلالت دارند.
- توضيح بخش ديگرى از كلام امام (ع )
- وجه استشهاد در روايت به آيه : (( لائسئل عمّايفعل و هم يسئلون (( براى اينكه نقل حسنات سعداء به اشقياء و به عكس ، ظلم و خلافعدل نيست .
- وجه اختصاص حسنات به ذوات طيبه و اختصاص سيئات به ذوات خبثيه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ «31»
اى فرزندان آدم! نزد هر مسجد (به هنگام نماز، لباس و) زينت‌هاى خود را برگيريد و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد، همانا خداوند اسرافكاران را دوست ندارد.
نکته ها
شايد بتوان گفت: آنچه در قرآن با خطابِ «يا بَنِي آدَمَ» بيان مى‌شود، مربوط به تمام انسانها و همه‌ى اديان و از مشتركات آنان است.
قرآن به مال و فرزند، «زينت» گفته است، «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا» «1» بنابراين ممكن است آيه بيانگر اين باشد كه مال و فرزند خود را هنگام رفتن به مسجد همراه داشته باشيد، تا با مال، به حل مشكلات اقتصادى مسلمانان بپردازيد و با حضور فرزند در مساجد و جماعات، مشكلات تربيتى نسل آينده را حل كنيد.
در روايات، امام‌جماعتِ عادل، آراستگى ظاهر، عطر زدن ولباس زيبا پوشيدن به هنگام نماز، بلند كردن دستان به هنگام ركوع و سجود، شركت در نماز عيد و نماز جمعه، از جمله مصاديق زينت شمرده شده‌اند. «2»
امام مجتبى عليه السلام به هنگام نماز و حضور در مسجد، بهترين لباس خود را مى‌پوشيد و مى‌فرمود: «انّ اللّه جميل يحبّ الجمال فاتجمّل لربّى»، خداوند زيباست و زيبايى را دوست دارد، و من لباس زيباى خود را براى پروردگارم مى‌پوشم و آنگاه اين آيه را تلاوت مى‌فرمودند. «3»
خداوند زيبايى و زينت را دوست دارد و گرنه به آن امر نمى‌فرمود، «خُذُوا زِينَتَكُمْ» چنانكه اسلام، آيين فطرى است و انسان نيز فطرتاً از زينت لذّت مى‌برد.
با زينت به مسجد رفتن، احترامى است به بندگان خدا، به عبادت خدا و همچنين سبب
«1». كهف، 46.
«2». تفاسير نورالثقلين، منهج‌الصادقين و اثنى عشرى.
«3». تفسير مجمع‌البيان.
جلد 3 - صفحه 52
ايجاد جاذبه و ترغيب عملى ديگران است.
امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: «اموال، وديعه و امانت الهى در دست انسان است و مصرف بايد دور از اسراف باشد». «1»
گرچه استفاده از زينت و طعام، امرى فطرى و طبيعى است، ولى در شرايط خاص مانند وجود نيازمندان و محرومان، بايد با آنان همدردى كرد. لذا در تاريخ مى‌خوانيم كه نوع لباس امام صادق عليه السلام كه مردم در رفاه نسبى به سر مى‌بردند با لباس امام على عليه السلام كه مردم فقير و ندار بودند، متفاوت بود، چون شرايط اجتماعى هر كدام فرق داشت. «2»
امام صادق عليه السلام فرمود: «كسى‌كه رزق يك روز خود را داشته باشد، ولى قانع نباشد و از مردم سؤال و تكدّى كند، از مسرفان است». «3»
اسراف در غذا و پرخورى، منشأ بسيارى از بيمارى‌هاى جسمى و روحى و مايه‌ى سنگدلى و محروم شدن از چشيدن مزه‌ى عبادت است. چنانكه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: «المعدة بيت كلّ داء» معده، كانون هر بيمارى است. پزشكى مسيحى پس از شنيدن اين آيه و حديث گفت:
تمام علم طب، در اين آيه و اين سخن پيامبر شما نهفته است. «4»
امام صادق عليه السلام فرمودند: «آنچه باعث از بين رفتن مال و زيان رساندن به بدن باشد، اسراف است. «انّما الاسراف فيما أتلف المال و اضرّ بالبدن» «5» و در روايت ديگرى مى‌خوانيم: «آن چه در راه خدا مصرف شود هرچند بسيار زياد باشد، اسراف نيست و آنچه در راه معصيت خدا استفاده شود، هرچند اندك باشد، اسراف است». «6»
پیام ها
1- مسجد كه پايگاه مسلمانان است، بايد آراسته، زيبا و با جاذبه باشد. «خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»
2- بهترين وزيباترين لباس، براى بهترين مكان است. «خذوا زينتكم عندكلّ مسجد»
«1». تفسير صافى.
«2». تفسير اثنى‌عشرى.
«3». تفسير فرقان.
«4». تفسير مجمع‌البيان.
«5». كافى، ج 6، ص 499.
«6». تفسير منهج‌الصادقين.
جلد 3 - صفحه 53
3- اسلام، هم به باطن نماز توجّه دارد، «فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ» «1»، هم به ظاهر آن.
«زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ» آرى، در اسلام، ظاهر و باطن، دنيا و آخرت بهم آميخته است.
4- زينت، اگر چه در نماز فردى هم ارزش است؛ اما در اجتماع و مسجد، حساب ويژه‌اى دارد. «عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»
5- اوّل نماز، آنگاه غذا. «عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا» اوّل توجّه به روح و معنويّت، آنگاه توجّه به جسم.
6- صرفه‌جويى، محبوب خداوند است و بهره‌گيرى از زينت و غذا بايد دور از اسراف باشد. «وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (31)
چون حق تعالى ذكر نعم خود فرمود بر بندگان از اعطاى لباس و رزق، در عقب آن امر فرمايد به اخذ زينت و تستر و اقتصار در مأكل و مشرب:
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ: اى اولادان آدم، بپوشيد جامه هائى كه موجب زينت شما باشد براى نماز در جمعات و اعياد. و همين معنى در مجمع و غيره از حضرت باقر عليه السّلام مروى است. «1» قول ديگر: نزد اداء هر نماز البسه نفيسه ثمينه به حسب حال خود پوشيد، چه عبادت در لباس زينت، پسنديده خالق، موجب قبول عبادت و زيادتى ثواب، و اظهار نعمت منعم باشد.
شأن نزول: چون مشركان عرب از مرد و زن، عريان طواف بيت الحرام مى‌كردند، بنى عامر، ايام، احرام، ترك حيوانى و به اندكى قناعت، و آن را تعظيم گمان مى‌كردند. مسلمانان گفتند: ما به تعظيم و تكريم كعبه سزاوارتريم، پس اولى آنكه ما نيز اين طريق سلوك كنيم. حق تعالى نهى از
«1» مجمع البيان، جلد 2، صفحه 412.
جلد 4 صفحه 51
آن، و امر فرمود به اخذ ثياب جميله در حين طواف و اداء نماز.
در تفسير عياشى و مجمع و صافى و منهج و نور مروى است: كان الحسن بن علىّ عليه السّلام اذا قام الى الصلوة لبس اجود ثيابه فقيل له فى ذلك فقال عليه السّلام انّ اللّه جميل يحب الجمال فاتجمّل لربّى و قرء هذه الاية. «1» حضرت امام حسن مجتبى عليه السّلام وقتى براى نماز قيام مى‌فرمود بهترين لباسهاى خود را مى‌پوشيد. پرسيدند از حضرت در باره آن فرمود: خداى تعالى جميل است و دوست مى‌دارد جمال بندگان را. پس لباس جميل را براى پروردگار خود پوشم، و اين آيه را تلاوت فرمود.
در كافى- حضرت صادق عليه السّلام فرمود در عيدين و جمعه.
تنبيه: از جمله لباس تجمل، شانه نمودن است در هر نماز محاسن خود را؛ چنانچه در فقيه و عياشى- از حضرت رضا عليه السّلام و حضرت صادق عليه السّلام مروى است در تفسير آيه زينت: «من ذلك التمشط عند كلّ صلاة». «2» و در خصال صدوق رحمه اللّه در اين آيه از آن حضرت مروى است: تمشّطوا فانّ التّمشّط يجلب الرّزق و يحسن الشّعر و ينجز الحاجة و يزيد فى ماء الصّلب و يقطع البلغم. يعنى: شانه كنيد، چه شانه كردن جلب نمايد روزى را، و نيكو كند موى را، و حاجت را بفور برمى‌آورد، و منى را زياد و بلغم را قطع مى‌نماند.
و كان رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم يسرّح تحت لحيته اربعين مرّة و من فوقها سبع مرّات و يقول انّه يزيد فى الذّهن و يقطع البلغم.
و در قسمت دوم، يعنى ترك حيوانى، امر و نهى فرمايد: وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا: بخوريد گوشت و چربى و ساير ماكولات محلله و بياشاميد شير و مشروبات محلله را و اسراف نكنيد و از حد تجاوز منمائيد به تحريم حلال و يا به افراط در أكل و شرب. ابن عباس گويد: هر چه خواهيد بخوريد و بياشاميد و
«1» تفسير عياشى، جلد دوّم، صفحه 14، حديث 29- مجمع البيان، جلد دوّم، صفحه 412.
«2» من لا يحضره الفقه، جزء اوّل، صفحه 128، حديث 318- تفسير عياشى، جلد دوّم، صفحه 13، حديث 25.
جلد 4 صفحه 52
بپوشيد مادامى كه اسراف نباشد، و پوشيدن لباس تكبر اسراف باشد. و اگر به وزن كوه احد در طاعت الهى صرف كنند اسراف نباشد، و اگر درهمى در معصيت خرج نمايد اسراف است. اكثر برآنند كه مراد به اسراف در اين مقام، خوردن و آشاميدن در حال سيرى است، چه در مظان ضرر است.
حكايت: بسيارى از مفسرين نقل نموده در مجلس هارون الرشيد طبيب نصرانى ماهر و حاذق، نامش بختيشوع. روزى با على بن ابراهيم واقدى صحبت داشت كه در كتاب شما يعنى قرآن هيچ چيز در علم طب نيست و حال آنكه علم در اصل دو علم است علم اديان و علم ابدان. واقدى در جواب گفت:
خداى تعالى جمع فرموده تمام طب را در نصف آيه از كتاب خود و فرموده:
كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا. طبيب گفت: از پيغمبر شما چيزى از علم طب رسيده؟ واقدى گفت: جمله طب را در چند كلمه فرموده: المعدة بيت الدّاء و الحمية رأس كلّ دواء و اعط كلّ نفس ما عوّدته: «1» معده خانه دردها و پرهيز كردن، رأس همه دواها؛ و عطا كن هر نفسى را آنچه عادت باشد. بختيشوع گفت: ما ترك كتابكم و ال نبيّكم لجالينوس طبّا: كتاب و پيغمبر شما چيزى در طب فرو گذار نكرده براى جالينوس حكيم يونانى.
إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ: بدرستى كه خداوند سبحان دوست نمى‌دارد اسراف كنندگان را.
عياشى از حضرت صادق عليه السّلام: قال: أ ترى اللّه اعطى من اعطى من كرامته عليه و منع من منع من هوان به عليه؟ لا، و لكنّ المال مال اللّه يضعه عند الرّجل ودائع و جوّز لهم ان يأكلوا قصدا و يشربوا قصدا و ينكحوا قصدا و يعودوا بما سوى ذلك على فقراء المؤمنين و يلمّوا به شعثهم، فمن فعل ذلك كان ما يأكل حلالا و يشرب حلالا و يركب حلالا و ينكح حلالا و من عدّا ذلك كان حراما. ثمّ قال و لا تسرفوا انّه لا يحبّ المسرفين. «2»
«1» تفسير مجمع البيان، جلد دوّم، صفحه 413 (نام دانشمند مزبور را على بن حسين واقدى ثبت نموده است)
«2» تفسير عياشى، جلد 2، صفحه 13، حديث 23.
جلد 4 صفحه 53
فرمود: آيا مى‌بينى خداى تعالى را عطا فرموده آن را كه عطا فرمايد از كرامت الهى است، و منع نموده آن را كه منع فرموده از خوارى و ذلت بر اوست؛ چنين نيست، لكن مال مال خدا و به وديعه گذارده نزد شخص، و تجويز فرموده اينكه بخورند به ميانه روى، و بياشامند به اقتصاد و بپوشند به اقتصاد، و برگردانند سواى اين را به فقرا، و فراهم نمايد پراكندگى آنان را. پس هر كه اين را بجا آورد، حلال باشد آنچه بخورد و بياشامد و سوار شود و نكاح كند؛ و هر كه غير از اين نمايد حرام باشد بر او. بعد فرمود: وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ.
و ايضا فرمود هر كه سؤال كند مردم را و قوت يك روز نزد او باشد، از مسرفين خواهد بود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ (31)
ترجمه
اى فرزندان آدم برداريد زينت خود را نزد هر سجده گاهى و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد بدرستيكه او دوست ندارد مسرفانرا.
تفسير
امر است باتخاذ زينت از قبيل لباس نظيف فاخر و عمامه و رداء و انگشترى و استعمال بوى خوش و شانه نمودن و امثال اينها در نماز مخصوصا در ايام عيد و روز جمعه و در اين باب رواياتى از ائمه اطهار رسيده است كه ظاهرا در هر يك بيان يك يا چند مصداق از مصاديق مناسبه شده است و قمى ره فرموده مراد آنستكه در عيد فطر و قربان و جمعه غسل نمايند و لباس سفيد بپوشند و مردمى بودند كه طواف مينمودند خانه كعبه را برهنه مردها در روز و زنها در شب پس خداوند امر نمود آنها را بپوشيدن لباس و آنها غذا نمى- خوردند يعنى در موسم حج مگر بقدر سدّ رمق پس امر نمود آنها را بخوردن و آشاميدن و اسراف ننمودن و اسراف زياده روى نمودن در غذا و لباس و لوازم زندگى از حدّ اعتدال و لايق بحال شخص است چنانچه از روايت عياشى ره از امام صادق (ع) استفاده ميشود و بعضى گفته‌اند مراد تجاوز از حلال بحرام و تضييع و اتلاف مال است و بنظر حقير آن تبذير است كه با اسراف فرق دارد و آنهم مسلما حرام است و گفته‌اند خداوند نصف علم طبّ را در نصف اين آيه جمع فرموده است كه امر فرموده بخوردن و آشاميدن و زياده روى ننمودن در آندو و امر در اين مقام كه توهم منع شده چنانچه از بيان قمى ره معلوم شد
جلد 2 صفحه 421
مفيد اباحه است مگر بقدر ضرورت و حفظ بدن كه واجب است و خداوند راضى بفعل اهل اسراف و تبذير نيست چون كليه اموال مال خدا است و بندگان عيال او هستند اجازه فرموده كه بقدر حاجت و در حدّ اعتدال صرف نمايند و ما بقى را در راه خدا انفاق كنند و هيچ عاقلى راضى نمى‌شود عيال او مالش را زياده از قدر لايق و بى‌جا صرف نمايد ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُم عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ وَ كُلُوا وَ اشرَبُوا وَ لا تُسرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ المُسرِفِين‌َ (31)
اي پسران آدم بگيريد زينت خود را نزد هر مسجد و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد محققا خداوند دوست نميدارد اسراف كنندگان را.
قريب بيست حديث در برهان در تفسير اينکه آيه ذكر كرده مراجعه كنيد و ما اولا بتفسير آيه مطابق ظاهر آيه شريفه ميپردازيم و سپس بمفاد اخبار.
يا بَنِي آدَمَ خطاب اگرچه بپسران آدم است لكن مراد اعم از رجال و نساء است و از باب تغليب تعبير ببني آدم شده خُذُوا زِينَتَكُم مراد مطلق تزين است بپوشيدن لباس فاخر و جديد و نظيف و طاهر و شانه زدن بلحيه و گيسوان و عطر زدن و انگشتر فاخر در دست كردن و ساير زينتها و معناي خذوا يعني خود را زينت كنيد مخصوصا در مقابل كفار و معاندين که اينها باعث عظمت اسلام و مسلمين ميشود و بنظر حقارت بآنها نظر نميكنند عِندَ كُلِّ مَسجِدٍ اشاره باوقات صلوة و دخول در مساجد براي اقامه جماعت اعم از نماز عيدين و جمعه و فرائض يوميه و نماز طواف و آيات و غير اينها بقرينه لفظ كلّ.
وَ كُلُوا وَ اشرَبُوا از نعم الهي از مأكولات و مشروبات بهره‌برداري كنيد چنانچه در آيات شريفه اشاره دارد چنانچه بيايد، و امر اكل و شرب ترخيص است
جلد 7 - صفحه 307
نه وجوب مگر در صورتي که حفظ نفس منوط باو باشد که واجب ميشود و نيز از باب مثال است و جميع نعم الهيه از اينکه باب است ملبوسات و منكوحات و سائر لذائذ نفساني مشروط بر اينكه از راه حلال باشد نه از ممر حرام.
وَ لا تُسرِفُوا اسراف زياده‌روي در مصرف است مقابل تقتير که در مصارف لازمه هم كوتاهي كند و صرف نكند و مقابل تبذير که بيجا و در مصارف غير عقلايي و غير مشروع صرف كند و مقابل قصد و اقتصاد که ميانه روي که صرف در مصارف مشروعه عقلايي كند و بالجمله چهار عنوان است: اسراف، تقتير، تبذير، قصد فقط قصد ممدوح است و مطلوب و آن سه مذموم و مبغوض و حرام است بلكه اسراف از معاصي كبار شمرده شده و آيات شريفه در مذمت او نازل من جمله همين آيه إِنَّهُ لا يُحِبُّ المُسرِفِين‌َ زيرا عدم حب الهي دال بر مبغوضيت است بخصوص در مقام که بمنزله علت تحريم است.
و اما اخبار در بعضي بنماز عيدين و بعضي بنماز جمعه و بعضي بنماز جماعت و بعضي بمطلق نماز در مساجد و بعضي بعطر زدن بعضي بلباس جديد و معلوم است تمام اينها بيان مصداق است و منافات با عموم آيه ندارد و تعارضي هم بين آنها نيست
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 31)- در این آیه به عنوان یک قانون همیشگی که شامل تمام اعصار و قرون می‌شود دستور می‌دهد که، «ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود داشته باشید» (یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ).
این جمله می‌تواند هم اشاره به «زینتهای جسمانی» باشد که شامل پوشیدن لباسهای مرتب و پاک و تمیز، و شانه زدن موها، و به کار بردن عطر و مانند آن می‌شود، و هم شامل «زینتهای معنوی»، یعنی صفات انسانی و ملکات اخلاقی و پاکی نیت و اخلاص.
در جمله بعد اشاره به مواهب دیگر یعنی خوردنیها و آشامیدنیهای پاک و پاکیزه می‌کند، می‌گوید از آنها «بخورید و بنوشید» (وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا).
اما چون طبع زیاده طلب انسان، ممکن است از این دو دستور سوء استفاده کند و به جای استفاده عاقلانه و اعتدال آمیز از پوشش و تغذیه صحیح، راه تجمل پرستی و اسراف و تبذیر را پیش گیرد، بلافاصله اضافه می‌کند: «ولی اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد» (وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ).
کلمه «اسراف» کلمه بسیار جامعی است که هرگونه زیاده‌روی در کمیت و کیفیت و بیهوده‌گرایی و اتلاف و مانند آن را شامل می‌شود.
ج2، ص41
جمله کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید، در آیه فوق آمده، گرچه بسیار ساده به نظر می‌رسد، اما امروز ثابت شده است که یکی از مهمترین دستورات بهداشتی همین است، زیرا تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده که سر چشمه بسیاری از بیماریها، غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن انسان باقی می‌ماند، این مواد اضافی هم بار سنگینی است برای قلب و سایر دستگاههای بدن و هم منبع آماده‌ای است برای انواع عفونتها و بیماریها! عامل اصلی تشکیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده‌روی در تغذیه و به اصطلاح «پرخوری» است، و راهی برای جلوگیری از آن جز رعایت اعتدال در غذا نیست، کسانی که این دستور را ساده فکر می‌کنند خوب است در زندگی خود آن را بیازمایند تا اهمیت رعایت این دستور را در سلامت جسم و تن خود ببینند.
نکات آیه
۱- ضرورت آراسته ساختن خویش با زینتها، هنگام حضور در مساجد (یبنى ءادم خذوا زینتکم عند کل مسجد)
۲- جمال و آراستگى ظاهر به هنگام نماز و عبادت، محبوب خداوند است. (خذوا زینتکم عند کل مسجد) برداشت فوق بر این اساس است که کلمه «مسجد» اسم زمان و یا اسم مکان، و نه خصوص مساجد رسمى، باشد. در این صورت مراد از سجده، پرستش خدا و خضوع در برابر اوست که نماز و پیشانى بر خاک ساییدن مصداق تام و جلوه کامل آن است.
۳- آمیختگى دنیا و آخرت (زینت و عبادت) در بینش اسلامى (یبنى ءادم خذوا زینتکم عند کل مسجد)
۴- جواز بهره گیرى از خوردنیها و نوشیدنیها تا آنجا که به اسراف نینجامد. (کلوا و اشربوا و لاتسرفوا)
۵- اسراف و زیاده روى در بهره گیرى از خوردنیها و آشامیدنیها، امرى حرام براى تمامى انسانها (کلوا و اشربوا و لاتسرفوا)
۶- حرمت اسراف در بهره گیرى از زینتها (خذوا زینتکم ... و لاتسرفوا) برداشت فوق مبتنى بر این است که «و لاتسرفوا»، علاوه بر «کلوا و اشربوا»، ناظر به جمله «خذوا زینتکم» نیز باشد. ذیل آیه (إنه ...) این احتمال را تأیید مى کند.
۷- اسراف کنندگان از محبت خداوند محرومند. (إنه لایحب المسرفین)
۸- زیاده روى در زینت دادن خویش، و اسراف در خوردن و آشامیدن، موجب محرومیت از محبت خداوند است. (خذوا زینتکم ... و لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین)
۹- ضرورت جلب محبت خداوند و پرهیز از موانع دستیابى به آن (لاتسرفوا إنه لایحب المسرفین)
روایات و احادیث
۱۰- عن خیثمة قال: کان الحسن بن على (ع) إذا قام إلى الصلوة لبس اجود ثیابه فقیل له: یابن رسول الله لم تلبس اجود ثیابک؟ قال: ان الله تعالى جمیل یحب الجمال فاتجمل لربى و هو یقول: « خذوا زینتکم عند کل مسجد» ... .[۴] از خثیمه نقل شده که امام مجتبى(ع) به هنگام نماز، بهترین لباس خود را مى پوشید. پرسیدند چرا بهترین لباس را مى پوشى؟ فرمود: خداوند زیباست و زیبایى را دوست دارد، من براى خدا خود را به زیبایى آراسته مى کنم، زیرا او فرمود: «زینت خود را هنگام هر عبادتى بر گیرید ...».
۱۱- سئل أبوالحسن الرضا (ع) عن قول الله عز و جل: « خذوا زینتکم عند کل مسجد» قال: من ذلک التمشط عند کل صلوة.[۵] از امام رضا (ع) در پاسخ سؤال از آیه «خذوا زینتکم ...» فرمود: از مصادیق آیه، شانه کردن مو هنگام هر نماز است.
۱۲- عن أبى عبدالله (ع) فى قوله تعالى: « خذوا زینتکم عند کل مسجد» قال: الغسل عند لقاء کل إمام [۶] از امام صادق(ع) درباره آیه «خذوا زینتکم ...» روایت شده است: از مصادیق آیه، غسل کردن هنگام ملاقات هر پیشواست.
۱۳- عن أبى عبدالله (ع): ... إنما الاسراف فیما اتلف المال و أضر بالبدن.[۷] از امام صادق(ع) روایت شده است: ... اسراف تنها در جائى است که باعث از بین رفتن مال و زیان رساندن به بدن باشد.
۱۴- عن النبى(ص): إن من الاسراف أن تأکل کل ما اشتهیت.[۸] از رسول خدا(ص) روایت شده است: از موارد اسراف این است که هر چیزى را که هوس کردى بخورى.
موضوعات مرتبط
- آشامیدنیها: استفاده از آشامیدنیها ۴; اسراف در آشامیدنیها ۵، ۸
- اسراف: آثار اسراف ۸; احکام اسراف ۶، ۱۳; حرمت اسراف ۵، ۶; سرزنش اسراف ۴; موارد اسراف ۱۳، ۱۴
- بدن: اضرار به بدن ۱۳
- خدا: اهمیت محبت خدا ۹; جمال خدا ۱۰
- خوردنیها: احکام خوردنیها ۵; استفاده از خوردنیها ۴; اسراف در خوردنیها ۵، ۸
- دنیا: و آخرت ۳
- دین: نظام تعالیم دین ۳
- رهبرى: آداب ملاقات با رهبرى ۱۲
- زیبایى: اهمیت زیبایى ۱۰
- زینت: اسراف در زینت ۶، ۸
- عبادت: زینت در عبادت ۲، ۱۰
- غسل: مستحب ۱۲
- مال: اضرار به مال ۱۳
- محبت خدا: اهمیت محبت خدا ۹; جلب محبت خدا ۹; محرومیت از محبت خدا ۷، ۸
- محبوبان خدا:۲
- محرمات:۵، ۶
- مستحبات:۱۲
- مسجد: آداب مسجد ۱; زینت در مسجد ۱
- مسرفان: محرومیت مسرفان ۷
- نماز: زینت در نماز ۲; شانه کردن در نماز ۱۱
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۴، ص ۶.۸.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۳۵۵.
- ↑ تفسیر روض الجنان یا روح الجنان.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۲، ص ۱۴، ح ۲۹; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۹، ح ۶۷.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۷۵، ح ۹۵، ب ۲۲; نورالثقلین، ج ۲، ص ۱۹، ح ۶۲.
- ↑ تهذیب شیخ طوسى، ج ۶، ص ۱۱۰، ح ۱۳، ب ۵۲; تفسیر برهان، ج ۲، ص ۹، ح ۵.
- ↑ کافى، ج ۶، ص ۴۹۹، ح ۱۴; تفسیر برهان، ج ۲، ص ۱۰، ح ۱۶.
- ↑ الدر المنثور، ج ۳، ص ۴۴۴.
