الأحزاب ٥٦
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنَ اللَّهَ وَ مَلاَئِکَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً |
ترجمه
| الأحزاب ٥٥ | آیه ٥٦ | الأحزاب ٥٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یُصَلُّونَ»: درود خدا بر محمّد عبارت است از نزول رحمت. درود فرشتگان دعا و طلب آمرزش برای او است. «صَلُّوا عَلَیْهِ»: درود مؤمنان بر او، صلوات فرستادن است. (سَلِّمُوا تَسْلِیماً): سلام بگوئید سلام کردن (نگا: نور / و ) علّت تأکید (سَلِّمُوا) با (تَسْلِیماً) این است که در بخش صلوات، خدا و فرشتگان شرکت دارند و به منزله تأکید است و لذا تنها این قسمت به تأکید نیاز داشت. معنی دیگر (سَلِّمُوا تَسْلِیماً) تسلیم فرمان و منقاد اوامر پیغمبر گشتن است (نگا: نساء / ، احزاب / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
أُولٰئِکَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ... (۲) خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً... (۲) هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْکُمْ وَ... (۴)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْکُرُوا... (۱) وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِيلاً (۰) وَ رَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ (۰) وَ مَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ مِنْکُمْ... (۴) وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ... (۰) الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ... (۰) وَ قَضَى رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا... (۰)
تفسیر
- آيات ۴۹ - ۶۲ سوره احزاب
- بيان آيات مربوط به نكاح و طلاق كه بعضى مخصوص پيامبر (صلى الله عليه و آله وسلم ) و برخى راجع به همه مسلمانان است
- بيان هفت طائفه از زنان كه خدا در پيامبر(ص )حلال كرده است
- دستور به مسلمانان كه از وراى حجاب با همسران پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم )ملاقات كنند
- معناى صلات خدا و ملائكه و مؤ منين بر پيامبر اكرم (ص )
- معناى اينكه خدا آزاردهندگان پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم ) را در دنيا و آخرت لعنتكرده است
- وجه اينكه آزار مؤ منين را ((بهتان )) و ((اثم مبين )) خواند
- تهديد منافقين و بيماردلان و شايعه پرااكنان به اخراج از شهر و مدور ساختن خونشان ،اگر از فساد دست نكشند
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل آيات مربوط به ازدواج پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و احكاممربوط به همسران آن جناب (صلى الله عليه و آله و سلم )
- شاءن نزول آيه ((و امراء مؤ منة ان وهبت نفسها للنبى ...))بنقل از كتاب شريف كافى
- شاءن نزول آيه (يا ايها الذين آمنوا لا تدخلوا بيوت النبى ...)
- چند روايت درباره معناى صلوات خدا و ملائكه و مؤ منين بر پيامبر (صلى الله عليه و آله وسلم ) و كيفيت صلوات فرستادن بر آن حضرت
- دو روايت در ذيل آيه مربوط به حجاب زنان و درذيل آيه متضمن تهديد منافقان و بيمار دلان و شايعه پراكنان
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً «56»
همانا خداوند و فرشتگان او بر پيامبر درود مى‌فرستند؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! شما (نيز) بر او درود فرستيد و به او سلام كنيد سلامى همراه با تسليم.
«1». در مورد مسائل حجاب و مَحرم و نامحرم به توضيح المسائل مراجع تقليد مراجعه شود.
جلد 7 - صفحه 395
نکته ها
در كتابهاى ششگانه‌ى اهل سنّت رواياتى آمده كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پرسيدند: چگونه صلوات بفرستيم؟ فرمود: بگوييد: «اللهم صل على محمد و آل محمد»
در صحيح بخارى «1» (باب چگونگى صلوات بر پيامبر) وقتى اين حديث را نقل مى‌كند، در همان نقل حديث، كلمه‌ى «آل محمد» را حذف كرده، چنين مى‌نويسد: از محمّد «صلّى اللّه عليه و سلّم» پرسيدند: چگونه صلوات بفرستيم؟ فرمود: بگوييد: «اللهم صل على محمد و على آل محمد»!؟
در كنار نام پيامبر، ذكر صلوات مهم است. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هركه دركتاب ونوشته‌اى بر من صلوات فرستد تا آن صلوات در آن نوشته باقى است، براى او پاداش خواهدبود». «2»
در حديث مى‌خوانيم: «هركس بر حضرت محمّد صلى الله عليه و آله يك صلوات فرستد، خداوند ده صلوات بر او مى‌فرستد و ده لغزش او را مى‌پوشاند». «3»
صلوات، كليد استجابت دعا و سبب سنگين شدن ميزان مؤمن در قيامت مى‌شود.
خداوند در قرآن به پيامبرش مى‌فرمايد: به زكات دهندگان صلوات فرست، خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً ... صَلِّ عَلَيْهِمْ «4»، در اين آيه به مردم سفارش مى‌كند كه بر پيامبر صلوات فرستاده شود. آرى، در اسلام رابطه مردم و رهبر، رابطه صلوات ودرود است همان‌گونه كه در آيه 54 سوره انعام خدا به پيامبرش دستور مى‌دهد به كسانى كه به ملاقاتت مى‌آيند سلام كن. «إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ»
امام صادق عليه السلام فرمود: «درود خداوند به معناى رحمت، درود ملائكه به معناى به پاكى ياد كردن و درود مردم به معناى دعاست». «5»
پیام ها
1- هرگاه خواستيد ديگران را به كار خيرى دعوت كنيد، اوّل خود و دست
«1». صحيح بخارى، حديث 5880.
«2». تفسير روح‌البيان.
«3». تفسير مجمع البيان.
«4». توبه، 103.
«5». تفسير نورالثقلين.
جلد 7 - صفحه 396
اندركاران شروع كنيد. (خداوند براى فرمان صلوات به مردم، اوّل از صلوات خود و فرشتگان نام مى‌برد.) «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ»
2- صلوات خدا و فرشتگان دايمى است. «يُصَلُّونَ»
3- صلوات بر پيامبر، لازمه ايمان و از وظائف مؤمنان است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا»
4- درود لفظى كافى نيست، تسليم عملى نيز لازم است. «صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا»
5- رابطه‌ى مردم و رهبر در حكومت الهى، صلوات و سلام است. (علاقه‌ى قلبى كافى نيست، اظهار علاقه لازم است.) «صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (56)
چون افتتاح سوره به لفظ «نبى» و تكرار آن در اثناى كلام مشعر است به علو مرتبه و رفعت شأن حضرت پيغمبر، التزام شرايط و وظايف احترام سيد عالم صلى اللّه عليه و آله مفهوم مى‌شود؛ لذا در عقب آن آيتى فرموده كه مشير است به كمال عنايت نسبت به آن حضرت و فرمود:
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ: بدرستى كه خداى تعالى و ملائكه او، يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِ: درود مى‌فرستند بر پيغمبر عالى مقدار، يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد به خدا و رسول، صَلُّوا عَلَيْهِ: صلوات فرستيد بر او، وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً: و سلام گوئيد بر او سلام گفتنى، يا تسليم نمائيد خود را و منقاد امر او شويد. مراد صلوات خدا نزول رحمت است بر آن حضرت؛ و صلوات ملائكه و ديگران، طلب رحمت است از جانب خدا بر آن سرور.
ابو بصير روايت نموده از حضرت صادق عليه السّلام پرسيدم كه صلوات فرستادن حق تعالى بر حضرت كه در اين آيه ذكر فرموده به چه كيفيت است؟
فرمود: يا ابا محمد صلوات حق تعالى بر او اعلاى مرتبه آن حضرت است در سماوات و رفع درجه او بر جميع درجات انبياء؛ گفتم يا بن رسول اللّه كيفيت صلوات گفتن مى‌دانيم؛ تسليم به چه كيفيت است؟ فرمود: تسليم شدن مر او را در جميع امور و امتثال امر او نمودن و بذل جهد در اطاعت آن حضرت «1».
در مجمع- ابو حمزه ثمالى روايت نموده از كعب بن عجزه كه بعد از نزول اين آيه گفتم: يا رسول اللّه ما مى‌دانيم سلام را چگونه به تو نمائيم، كيفيت صلوات را فرمائيد؟ فرمود: بگوئيد «اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد كما صلّيت
«1» تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 370- 369.
جلد 10 - صفحه 480
على ابراهيم و ال ابراهيم انّك حميد مجيد و بارك على محمّد و ال محمّد كما باركت على ابراهيم و ال ابراهيم انّك حميد مجيد» «1» بعد از آن فرمود: حق تعالى بر من دو ملك موكل گردانيد تا هر جا كه نام من برند و مستمع بر من صلوات بفرستد، آن دو ملك گويند: «غفر اللّه لك» خدا و ملائكه آمين گويند. و اگر بر من صلوات نفرستد، هر دو ملك گويند: «لا غفر اللّه لك- خدا تو را نيامرزد» خدا و ملائكه آمين گويند.
تبصره: كيفيت صلوات بر آن حضرت- اما خاصه كه مشهور است. و اما عامه «2»: از جمله:
1- بخارى در جلد سيّم از صحيح، و مسلم در جلد اول صحيح، و سليمان بلخى حنفى در ينابيع المودة، و ابن حجر در صواعق محرقه از علماى بزرگ عامه و ديگران از كعب بن عجزه نقل مى‌كنند كه چون آيه (إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ)- الخ نازل شد، عرض كرديم يا رسول اللّه طريقه سلام كردن بر تو را دانستيم، چگونه صلوات بر تو بفرستيم؟ فرمود: بدين طريق صلوات بفرستيد «اللّهمّ صلّ على محمّد و ال محمّد» 2- فخر رازى در صفحه 797 جلد ششم تفسير كبير نقل كند كه از رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله سؤال نمودند چگونه صلوات بر شما فرستيم، فرمود:
بگوئيد (اللّهم صلّ على محمّد و على ال محمّد كما صلّيت على ابراهيم و على ال ابراهيم انّك حميد مجيد) و ابن حجر همين روايت را با مختصر اختلافى از حاكم نقل نموده، آنگاه اظهار عقيده و رأى نموده گويد: (و فيه دليل ظاهر على أنّ الامر بالصّلوة عليه الصّلوة على اله) يعنى در حديث دليل ظاهر است بر اينكه امر به صلوات بر پيغمبر، صلوات بر آل آن حضرت هم هست.
3- حاكم و ابن حجر روايت نموده از آن حضرت كه فرمود: (لا تصلّوا علىّ
«1» تفسير مجمع البيان، ج 4، ص 369.
«2» جهت بررسى و تحقيق در مدارك اهل سنت پيرامون آيه شريفه به كتاب احقاق الحق (طبع اسلاميه) ج 3 ص 252 تا ص 274 و نيز ج 9 ص 524 تا 642 مراجعه كنيد.
جلد 10 - صفحه 481
بالصّلوة البتر) يعنى صلوات بتر (بريده) بر من نفرستيد، عرض كردند: يا رسول اللّه صلوات «بتر» كدام است؟ فرمود: اينكه بگوئيد (اللّهمّ صلّ على محمّد) بلكه بگوئيد (اللّهمّ صلّ على محمّد و على ال محمّد).
4- ديلمى نقل نموده از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله كه فرمود: (الدّعاء محجوب حتّى يصلّى على محمّد و اله) يعنى دعا در حجاب مى‌ماند و مستجاب نمى‌شود تا صلوات بر محمّد و ال محمّد بفرستد.
5- سيد ابى بكر بن شهاب الدين علوى از صفحه 29 تا صفحه 35 ضمن باب 2 كتاب «رشفة الصادى من بحر فضائل نبى الهادى» بياناتى در وجوب صلوات بر محمّد و آل محمّد دارد و دلائلى از «نسائى» و «دار قطنى» و «ابن حجر» و «بيهقى» از «ابو بكر طرسوسى» از «ابو اسحق مروزى» و از «سمهودى» و «نووى» در تنقيح و «شيخ سراج الدين قصيمى يمينى» نقل نموده كه صلوات بر آل محمّد بعد از نام مبارك محمّد صلّى اللّه عليه و آله در تشهد نماز واجب است.
«ابن حجر» متعصب در صفحه 88 صواعق، و حافظ جمال الدين زرندى در معراج الوصول، و ديگران از محمّد بن ادريس امام شافعيها نقل نموده‌اند:
يا اهل بيت رسول اللّه حبّكم
فرض من اللّه فى القرآن انزله
كفاكم من عظيم القدر انّكم
من لم يصلّ عليكم لا صلاة له
تتمه: در كتاب نفايس الفنون نقل شده: روزى سلطان، الجايتو شاه خدابنده با جمعى از فضلا مثل علامه حلى رضوان اللّه عليه و قاضى القضاة عبد الملك و غيره در مسجد جامع سلطانيه نشسته بودند، واعظ بالاى منبر رفته در فضليت صلوات بيان نمود. سلطان پرسيد: چرا هيچيك از انبياء آل او را در صلوات ذكر نكنند و در صلوات با حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله، آل او را داخل كنند؟ واعظ جواب نداد. سلطان گفت: دو وجه در خاطر بيايد، اگر پسنديده باشد از شما انصاف خواهم و الا غرامت كشم:
وجه 1- آنكه چون دشمنان او را «ابتر» خواندند، خداوند تعالى ابتريت را بديشان نسبت داد، يعنى ايشان را نسل منقطع شود و اگر بماند هيچكس آنها را
جلد 10 - صفحه 482
نشناسد، به خلاف نسل پيغمبر كه روز به روز زياد شود و هرگز ذكر پيغمبر بى ذكر ايشان نباشد.
وجه 2- آنكه اديان انبياى پيشين در معرض نسخ و زوال بود و امضاء احكام آن على الدوام لازم نبود به خلاف دين حضرت محمّد صلّى اللّه عليه و آله كه تا آخر الزمان به تغيير دول و تقلب دوران تغير نيابد، و بر متتابعان او لازم است كه اخذ آن از خاندان او كنند چنانچه فرموده (انّى تارك فيكم الثّقلين:
كتاب اللّه و عترتى ما إن تمسّكتم بهما لن تضلّوا بعدى ابدا) «1» لا جرم در صلوات ذكر آل او با او مقرون شد؛ سلطان چون اين تقرير نمود، فضلاء تماما زبان به تحسين و ثناء گشوده از حسن تقرير و ذكاء او تعجب نمودند.
ثواب صلوات: «2» احاديث بسيار در ذكر صلوات وارد شده؛ از جمله:
1- ابن بابويه رحمه اللّه در عيون، از حضرت رضا عليه السّلام: من لم يقدر على ما يكفّر به ذنوبه فليكثر من الصلوة على محمّد و اله فانّها تهدم الذّنوب.
فرمود: هر كه قدرت ندارد بر آنچه محو شود به آن گناهان او، پس بسيار كند صلوات را بر محمّد و ال محمّد عليهم السّلام، پس بدرستى كه صلوات هدم كند گناهان را. «3» 2- امالى شيخ طوسى- عن احدهما عليهما السّلام، قال: اثقل ما يوضع فى الميزان يوم القيمة الصلوة على محمّد و على اهل بيته.
از حضرت باقر يا صادق عليهما السّلام فرمود: سنگين‌ترين چيزى كه گذاشته شود در ميزان روز قيامت، صلوات بر محمّد و اهل بيت محمّد عليهم السّلام
«1» حديث ثقلين را كتابهاى عامه و خاصه نقل كرده‌اند از جمله در: فرائد السمطين (چاپ بيروت 1400 هجرى) ج 2 ص 233 باب 46 و ص 250 ذيل باب 48 و ص 267 باب 53 و ص 272 باب 54 و 55.
«2» در مورد ثواب صلوات به كتاب ثواب الاعمال شيخ صدوق، (چ حيدرى 1391 هجرى)، ص 184 تا 190 و كتب فراوانى كه در باره فضيلت صلوات نگاشته شده، مراجعه كنيد.
«3» عيون اخبار الرضا عليه السّلام چاپ نجف، ج 1، ص 229، روايت 52. و امالى الصدوق با ترجمه كمره‌اى، مجلس هفدهم، ص 73، ح 4.
جلد 10 - صفحه 483
است «1».
3- اكمال الدين- ابن بابويه (رحمه الله) از حضرت صادق عليه السّلام:
ما من عمل افضل يوم الجمعة من الصلوة على محمّد و اله.
فرمود: هيچ عملى بهتر نيست افضل در روز جمعه از صلوات بر محمّد و ال محمّد «2».
4- معانى الاخبار- ابن بابويه (رحمه اللّه) از حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله: قال: البخيل حقّا من ذكرت عنده فلم يصلّ علىّ.
فرمود: بخيل حقيقى كسى است كه ذكر بشوم نزد او، پس صلوات نفرستد بر من «3».
5- امالى- ابن بابويه از حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله، قال: من صلّى علىّ و لم يصلّ على الى لم يجد ريح الجنّة، و أنّ ريحها لتوجد من مسيرة خمسمائة عام.
فرمود: هر كه صلوات بر من فرستد و صلوات بر آل من نفرستد، نيابد بوى بهشت را. و بدرستى كه بوى بهشت از پانصد سال راه به مشام مى‌رسد «4».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنْ تُبْدُوا شَيْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيماً (54) لا جُناحَ عَلَيْهِنَّ فِي آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ وَ اتَّقِينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ شَهِيداً (55) إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (56)
ترجمه
اگر آشكار كنيد چيزى را يا پنهان داريدش پس همانا خدا بوده است بهمه چيز دانا
نيست گناهى بر آنها در پدرانشان و نه پسرانشان و نه برادرانشان و نه پسران برادرانشان و نه پسران خواهرانشان و نه زنانشان و نه آنچه را مالك شد دستهاشان و بترسيد از خدا همانا خدا بوده است بر همه چيز گواه
همانا خدا و فرشتگان او رحمت و درود مى‌فرستند بر پيغمبر اى كسانيكه ايمان آورديد صلوات فرستيد بر او و تسليم باشيد تسليم بودنى.
تفسير
خداوند عالم السّرّ و الخفيّات است پنهان نمودن چيزى و آشكار كردنش نزد او يكسان است چون او عالم بهر چيزى از كلّى و جزئى و كوچك و بزرگ و پيدا و نهان بوده و هست و خواهد بود و شايد اشاره باشد بسخن طلحه كه در آيه سابقه ذكر شد و خيالات رفقايش كه بروز ندادند و بعدا از آنها ظاهر گرديد و بمجازات الهى رسيدند كه بآن اشاره شد و روايت شده كه چون آيه حجاب نازل شد پدران و پسران و ساير اقارب عرضه داشتند آيا ما هم بايد از پس پرده صحبت كنيم پس اين آيه نازل شد و اينكه تمام محارم ذكر نشده ظاهرا براى آنستكه در امثال اين موارد از ذكر امثال كليّه محارم فهميده ميشود علاوه بر آنكه حكم اخلاقى و معلّل بوده و در اين مقامات اهتمامى بتفصيل نميشود و مراد از نسائهنّ ظاهرا زنان مؤمنه هستند چون زنان كافره بر حسب رواياتى در حكم نامحرمند و حكم غلامان در سوره نور ذيل آيه غضّ گذشت و امر در اينجا اسهل است و پرهيزكارى زنان و حاضر دانستن خدا را در هر حال لازم است و ظاهرا اصل صلاة بمعناى درود و ثنا است كه از لوازم انعطاف و تعظيم است و بر حسب موارد و اشخاص مختلف ميشود لذا از امام كاظم و صادق عليهما السلام در جواب سؤال از اين آيه نقل شده كه فرموده‌اند صلوات خدا رحمت و صلوات ملائكه تزكيه و صلوات اهل ايمان دعاء بر آنحضرت است و امام صادق عليه السّلام فرموده امّا قول خداوند سَلِّمُوا تَسْلِيماً مراد تسليم است در آنچه وارد شده از او پرسيدند چگونه صلوات بفرستيم ما بر محمّد و آل او فرمود بگوئيد صلوات اللّه
جلد 4 صفحه 338
و صلوات ملائكته و انبيائه و رسله و جميع خلقه على محمد و آل محمد و السّلام عليه و عليهم و رحمة اللّه و بركاته پرسيدند ثواب اين صلوات براى فرستنده چيست فرمود بيرون آمدن از گناهان قسم بخدا مانند روز كه از مادر بدنيا آمده و روايات ديگرى هم در اين باب نقل شده كه مؤكّد معناى جامعى است كه بيان شد و تزكيه عبارت است از تنزيه و تقديس و مدح و درود و ثنا كه آن جامع بين معانى است و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه در مجلس مأمون الرّشيد فرمود دشمنان ما دانستند كه چون اين آيه نازل شد گفته شد يا رسول اللّه ما شناختيم سلام بر تو را پس چگونه است صلاة بر تو فرمود بگوئيد اللّهم صلّ على محمد و آل محمد كما صلّيت و باركت على ابراهيم و آل ابراهيم انّك حميد مجيد پس آيا در ميان شما خلافى در اين هست گفتند خير و مأمون گفت اين بهيچ وجه خلافى در آن نيست و بر آن امّت اجماع دارند آيا در نزد شما در باره آل چيز واضح‌ترى از قرآن هست فرمود بلى بگوئيد مراد از قول خداوند يس وَ الْقُرْآنِ الْحَكِيمِ إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ چيست و مقصود كيست علماء گفتند مراد از يس محمد صلى اللّه عليه و اله و سلم است و شكّى در آن نيست حضرت فرمود خداوند بمحمّد و آل محمّد از اين فضيلتى عطا فرموده كه بكنه وصف آن نرسيده مگر كسيكه تعقّل نموده است آنرا چون خداوند سلام ننموده مگر بر انبياء فرموده سلام على نوح فى العالمين سلام على ابراهيم سلام على موسى و هارون و بر آل ايشان سلام ننموده ولى فرموده سلام على آل يس يعنى آل محمد و مأمون گفت هر آينه يقين كردم از معدن نبوّت اين شرح و بيان صادر شده است و آنچه مسلّم است صلوات بر محمد و آل او بگفتن اللّهم صلّ على محمد و آل محمد در نماز واجب و در موقع شنيدن و بردن اسم مبارك آنحضرت مستحبّ مؤكّد و از آداب دعاء و بهترين اذكار در هر حال است و تسليم براى پيغمبر صلى اللّه عليه و اله و سلم در آنچه وارد شده از او بتسليم از آنچه وارد شده از ائمه اطهار است كه ابواب علم اويند صلوات اللّه و سلامه عليهم اجمعين.
جلد 4 صفحه 339
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّ اللّه‌َ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيه‌ِ وَ سَلِّمُوا تَسلِيماً (56)
بدرستي که خداوند متعال صلوات ميفرستد و ملائكه او بر پيغمبر اكرم اي كساني که ايمان آورده‌ايد صلوات بفرستيد بر او و سلام كنيد و تسليم اوامر او باشيد تسليم تام تمام.
در موضوع صلوات بر حضرت رسالت اولا بايد بضميمه آل باشد چنانچه در امالي صدوق است باسناد خود از ابان بن تغلب از حضرت باقر (ع) از آباء طيبين خود از حضرت رسالت (ص) که فرمود
«من صلي علي و لم يصل علي آلي لم يجد ريح الجنة و ان ريحها ليوجد من مسيرة خمسمائة عام»
و ثانيا صلوات بر او واجب است در تشهد نماز و بدون او نماز باطل است مگر فراموش كند که بايد اگر محلش نگذشته برگردد و اگر گذشته بعد از نماز قضا كند و سجده سهو هم واجب است و در موقع ذكر اسم مبارك او بايد صلوات فرستاد چنانچه در كافي از آن حضرت روايت كرده فرمود
«من ذكرت عنده فلم يصل علي فدخل النار فابعده اللّه»
و نيز فرمود
«و من ذكرت عنده فنسي الصلاة علي خطإ به طريق الجنة»
و در ثواب صلوات اخبار بسيار داريم در كافي از عده‌اي از اصحاب مسندا از حضرت صادق (ع) روايت كرده فرمود
«من صلي علي النبي (ص) صلوة واحدة صلي اللّه عليه الف صلوة في الف صف من الملائكة و
جلد 14 - صفحه 524
لم يبق شي‌ء مما خلقه اللّه الا صلي علي العبد لصلوة اللّه عليه و صلوة ملائكته فمن لم يرغب في هذا فهو جاهل مغرور قد برء اللّه منه و رسوله و اهل بيته»
و از احد صادقين روايت كرده که فرمود
«ما في الميزان شي‌ء اثقل من الصلاة علي محمّد و آل محمّد (ص) و ان الرجل لتوضع اعماله في الميزان فتميل به فيخرج (حضرت رسالت) الصلاة عليه فيضعفها في ميزانه فيرجح)
الي غير ذلک از اخبار كثيره مخصوصا بعد از نمازها و در قنوت نماز و در ركوع و سجود نمازها و قبل از دعاء و بعد از دعاء و موارد ديگر که بسيار است.
إِنَّ اللّه‌َ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ صلوة خداوند تمجيد و ثناء بر او است و صلوة ملائكه تنزيه و تقديس او است و صلوات مؤمنين دعاء در ارتقاء درجه و قبول شفاعت و ساير مقامات است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيه‌ِ طريق صلوة بر آن حضرت را در اخبار زيادي به انحاء مختلفه ذكر فرموده‌اند و تمام اينها مصاديق است بهر نحوي باشد خوب است.
وَ سَلِّمُوا تَسلِيماً سلام بر آن حضرت و ائمه طاهرين در زيارات بسيار است و معني سلام را هم در مجلد اول در باب سلام نماز بيان كرده‌ايم که سه معني دارد رجوع كنيد و تسليم اوامر و دستورات او باشيد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 56)- سلام و درود بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله: به دنبال بحثهایی که در آیات گذشته پیرامون حفظ حرمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و عدم ایذاء او آمده در اینجا نخست سخن از علاقه خاص خداوند و فرشتگان نسبت به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله می‌گوید، و بعد در این زمینه دستور به مؤمنان می‌دهد، و سپس عواقب دردناک و شوم آزار دهندگان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را مطرح می‌سازد و در آخرین مرحله گناه بزرگ کسانی را که از طریق تهمت مؤمنان را ایذاء
ج3، ص629
کنند بازگو می‌کند.
نخست می‌فرماید: «خداوند و فرشتگان بر پیامبر رحمت و درود می‌فرستند» (إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ).
مقام پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آن قدر والاست که آفریدگار عالم هستی و تمام فرشتگانی که تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنها گذارده شده است بر او درود می‌فرستند، اکنون که چنین است شما نیز با این پیام جهان هستی هماهنگ شوید، «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بر او درود بفرستید و سلام بگویید و در برابر فرمان او تسلیم باشید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً).
او یک گوهر گرانقدر عالم آفرینش است، و اگر به لطف الهی در دسترس شما قرار گرفته مبادا ارزانش بشمرید، مبادا ارج و مقام او را در پیشگاه پروردگار و در نزد فرشتگان همه آسمانها فراموش کنید.
قابل توجه این که در باره کیفیت صلوات بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در روایات بی‌شماری که از طرق اهل سنت و اهل بیت رسیده صریحا آمده است که «آل محمّد» را به هنگام صلوات بر «محمّد» بیفزایید.
به این صورت: «اللّهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد».
نکات آیه
۱ - خداوند و فرشتگان، همواره، بر پیامبر(ص) درود و صلوات مى فرستند. (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ) «صلاة» مصدر ثلاثى «یصلّون» به معناى «دعا و تبریک و به عظمت یاد کردن» است (مفردات راغب).
۲ - پیامبراکرم(ص)، داراى مقام و عظمتى ویژه در پیش گاه خداوند (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ) از صلوات خداوند و فرشتگان بر آن حضرت، استفاده مى شود که او شخصیتى صاحب فضیلت در پیش گاه خدا است.
۳ - پیامبر(ص) همواره، مشمول رحمت خداوند است. (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ) با توجه به معناى «صلاة» که دعا است، دعاى خداوند بر پیامبر(ص) طبق نظر مفسران بسیارى، رحمت فرستادن بر او است.
۴ - رسول اکرم(ص)، شخصیتى شناخته شده و داراى منزلتى والا نزد ملائکه (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ)
۵ - پیامبرى و نبوّت رسول اکرم(ص)، مایه فضیلت و مورد عنایت خاص خدا بودن است. (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ) احتمال دارد که ذکر «نبىّ» با «ال» به جاى اسم خاص رسول اکرم(ص) براى بیان شأن و منزلت آن حضرت به خاطر وصف نبوّت باشد. به عبارت دیگر، وصف «النبىّ» مشعر به علت صلوات خداوند بر او و نیز لزوم صلوات مؤمنان بر او است.
۶ - ملائکه، موجوداتى با فضیلت در پیش گاه خداوندند. (إنّ اللّه و ملئکته) آوردن ضمیر مضاف الیه براى ملائکه، با این که امکان ذکر آن بدون ضمیرِ یاد شده بود، براى بیان شرافت و عظمت آنان است. به عبارت دیگر، اضافه «ملائکه» به ضمیر «ه» - که مرجع آن خدا است - اضافه تشریفى است.
۷ - بر مؤمنان واجب و وظیفه است که بر پیامبرخدا(ص) درود و صلوات هدیه کنند. (یأیّها الذین ءامنوا صلّوا علیه)
۸ - پاسداشت حرمت پیامبر(ص) بر همه لازم است. (یأیّها الذین ءامنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیمًا)
۹ - تشویق خداوند، مؤمنان را به اهداى درود و سلام بر پیامبر(ص) (إنّ اللّه و ملئکته یصلّون على النبىّ یأیّها الذین ءامنوا صلّوا علیه و سلّموا) ذکر «إنّ اللّه و ملائکته یصلّون...» به عنوان پیش درامد فرمان «صلّوا» و «سلّموا» مى تواند به منظور این حقیقت باشد که مؤمنان، توجه به این پیدا کنند که خدا و فرشتگان بر پیامبر(ص) درود مى فرستند تا آنان، تشویق به آن بشوند.
۱۰ - مؤمنان، وظیفه قطعى دارند که به پیامبر(ص) سلام کنند. (سلّموا تسلیمًا) «تسلیم» مفعول مطلق تأکیدى است و دلالت مى کند که سلام بر پیامبر(ص) حتماً باید انجام بگیرد. در این که «مراد از «سلام» در آیه چیست؟» دو احتمال هست: یکى، همان سلام اصطلاحى است و دیگرى، به معناى تسلیم بودن است. برداشت بالا بنابر احتمال نخست است.
۱۱ - مؤمنان، باید در مقابل فرمان هاى پیامبر(ص) تسلیم و منقاد باشند. (و سلّموا تسلیمًا) بنابراین احتمال که «سلّموا» به معناى «انقیاد و تسلیم بودن» باشد، نکته بالا استفاده مى شود.
روایات و احادیث
۱۲ - «عن ابن أبى حمزة عن أبیه قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه عزّوجلّ «إنّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبىّ یا أیّها الذین آمنوا صلّوا علیه وسلّموا تسلیماً» فقال: الصلاة من اللّه عزّوجلّ رحمة و من الملائکة تزکیة و من الناس دعاء...;[۱] على بن ابوحمزه، از پدرش، روایت کرده که: از امام صادق(ع) از این سخن خداوند عزّوجلّ «إنّ اللّه و ملائکته یصلّون...» پرسیدم، فرمود: صلوات خداوند، همان رحمت و صلوات ملائکه به پاکى یاد کردن و صلوات مردم دعا است...».
۱۳ - «عن کعب بن عجزة، قال: لمّا نزلت «إنّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبىّ...» قلنا: یا رسول اللّه! قد علمنا «السلام علیک» فکیف الصلاة علیک؟ قال: قولوا اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد...;[۲] کعب بن عجزه مى گوید: وقتى آیه «إنّ اللّه و ملائکته یصلّون على النبىّ...» نازل شد، به رسول خدا(ص) عرض کردیم: «معناى سلام بر تو را مى دانیم، اما چگونه بر تو صلوات بفرستیم؟» فرمود: بگویید اللّهم صلّ على محمّد و آل محمّد...».
موضوعات مرتبط
- اطاعت: اطاعت از محمد(ص) ۱۱
- خدا: رحمت خدا ۳، ۱۲; صلوات خدا ۱، ۱۲
- رحمت: مشمولان رحمت ۳
- سلام: احکام سلام ۱۰
- صلوات: احکام صلوات ۷، ۱۳; تشویق به صلوات ۹; وجوب صلوات ۷
- مؤمنان: تشویق مؤمنان ۹; مسؤولیت مؤمنان ۷، ۱۱
- محمد(ص): احترام به محمد(ص) ۸; دعا براى محمد(ص) ۱۲; رحمت بر محمد(ص) ۳، ۱۲; سلام بر محمد(ص) ۹، ۱۰; صلوات بر محمد(ص) ۱، ۷، ۹، ۱۲، ۱۳; فضایل محمد(ص) ۵; مسؤولیت محمد(ص) ۱۰; معروفیت محمد(ص) ۴; مقامات محمد(ص) ۲، ۴، ۵
- ملائکه: صلوات ملائکه ۱، ۱۲; فضایل ملائکه ۶; ملائکه و محمد(ص) ۴
- نبوت: آثار نبوت ۵
منابع
