آل عمران ١٤٩
ترجمه
| آل عمران ١٤٨ | آیه ١٤٩ | آل عمران ١٥٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«خَاسِرِینَ»: زیانباران. حال ضمیر (و) است.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
از امام على مرتضى عليه‌السلام روايت شده كه فرمود: اين آيه درباره منافقين نازل گرديده كه در روز غزوه احد به مؤمنين گفته بودند، فرار كنيد و به طرف برادران خود برويد و به دين و آئين سابق خود برگرديد ولى حسن بصرى و ابن جريج گويند: درباره يهود و نصارى نازل شده است.[۳]
و شيخ بزرگوار نيز در اين باره مختصر اشاره اى نموده ولى به عنوان شأن و نزول نياورده است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«149» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! اگر از كسانى كه كفر ورزيدند اطاعت كنيد، شما را به آئين گذشتگانِ كافرتان بر مى‌گردانند، پس به خسارت و زيانكارى بازخواهيد گشت.
نکته ها
در شأن نزول اين آيه مى‌خوانيم كه در جنگ احد، وقتى كه مسلمانان شكست خوردند، سردسته‌ى منافقان عبداللَّه‌بن ابىّ فرياد زد: به برادران مشرك ملحق شويد و همان بت‌پرستى را ادامه دهيد. «1»
پیام ها
1- خطر ارتداد وانحراف در كمين مؤمنان است. «الَّذِينَ آمَنُوا ... يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ»
2- در فراز و نشيب‌ها، مراقب تبليغات و وسوسه‌هاى دشمن باشيد، مبادا كم‌كم به آنان گرايش پيدا كنيد. «إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا»
3- كفر پس از ايمان، ارتجاع وسقوط است. «عَلى أَعْقابِكُمْ ... خاسِرِينَ»
4- خسارت واقعى، به هدر دادن سرمايه‌هاى ايمانى، فكرى و روحى است، از دست دادن بهشت و گرفتن دوزخ است. «فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ»
5- شكست در ميدان جنگ خسارت نيست، شكست اعتقادى و ارتداد، خسارتى بس بزرگ است. «فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ (149)
بعد از آن مؤمنان را نهى فرمايد از پيروى كفار:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورديد به يگانگى خدا و معتقدات حقّه اسلاميّه. إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا: اگر اطاعت كنيد كفار را در اوامر آنها، يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ: بازگردانند شما را بر پاشنه‌هاى شما، يعنى شما را به قهقرا برمى‌گردانند به كفر، و مرتد نمايند شما را، فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ: پس بازگرديد و منقلب شويد زيانكار در دنيا و آخرت، كه هيچ خسرانى از اين عظيم‌تر نيست كه ايمان را به كفر، و بهشت را به جهنم بدل كنيد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ (149)
ترجمه
اى آنكسانيكه ايمان آورديد اگر اطاعت كنيد آنانرا كه كافر شدند برميگردانند شما را بدين پدرانتان پس برميگرديد زيان‌كاران..
تفسير
اعقاب جمع عقب است بمعنى پاشنه پا يعنى اگر اطاعت كنيد كفار را شما را بقهقرى بكفر برميگردانند و از اين حال كه سودمنديد بواسطه اسلام برمى گرديد بزيان كارى و خسران دنيا و آخرت زيرا كه كفر موجب خسران دنيا و آخرت است و در مجمع از امير المؤمنين (ع) روايت نموده كه اين آيه نازل شد در باره منافقين در روز جنگ احد كه وقتى مسلمانان فرار نمودند گفتند بآنها برگرديد بدين اصلى خودتان و برادر شويد با برادران قديمى خودتان.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا يَرُدُّوكُم عَلي أَعقابِكُم فَتَنقَلِبُوا خاسِرِينَ (149)
اي كساني که ايمان آورديد اگر اطاعت كنيد كساني را که كافرند بر ميگردانند شما را عَلي أَعقابِكُم عقب عقب بهمان كفر اولي پس شما منقلب ميشويد در حالي که زيان كار باشيد.
جماعتي از مفسرين گفتند نزول اينکه آيه هم در مورد غزوه احد است بعد از آني که صدا بلند شد که پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم كشته شد، بعضي از منافقين يا بعضي از يهود گفتند بمؤمنين که برگرديد بدين اولي خود با مشركين تا محفوظ بمانيد، اينکه آيه نازل شد که اگر اطاعت اينها را كرديد چنين ميشويد و بر طبق اينکه هم خبري از امير المؤمنين عليه السّلام نقل كرده‌اند لكن بر فرض که شأن نزول اينکه باشد مورد مخصص نيست و خطاب عام است و مطلب بسيار واضح است مطابق حس‌ّ و و جدان
جلد 4 - صفحه 387
و تجربه چنانچه بيانش در تفسير بيايد.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خطاب بكليه اهل ايمان است تا قيامت چنانچه در خطابات قرآني گفته شد.
إِن تُطِيعُوا الَّذِينَ كَفَرُوا اطاعت امتثال امر است يعني اگر گوش دهيد بگفته‌هاي كفار و بپذيريد خواهش‌هاي آنها را، و مثل اينکه است خلطه و آميزش و رفت و آمد با كفار بلكه اهل ضلال بلكه با فساق، فجّار البته شما هم مثل آنها خواهيد شد چنانچه بالعيان مشاهده ميشود که از زماني که باب معاشرت با كفار باز شد الي زماننا هذا چه اندازه از جوانهاي رشيد ما فساد اخلاق و بي‌ديني و اشاعه فحشاء و منكرات در آنها وجود يافته و هر چه پيش برويم زيادتر ميشود تا برسد بجايي که:
يَرُدُّوكُم عَلي أَعقابِكُم همان دين آباء و اجداد قديم که بقول خودشان تعبير ميكنند بنياكان قديم حتي اسامي اولادهاي خود را باسامي آنها ميگذارند و چه و چه و چه .... که ناگفتنش بهتر است.
فَتَنقَلِبُوا انقلاب وارونه شدن است روي ايمان برميگردد بروي كفر.
خاسرين خسران قريب المعني است با زيان، زيان كسر تجارتيست و خسران سرمايه از دست دادن است، سرمايه ايمان که وسيله صحت عبادات و ازدياد منافع دنيوي و اخروي بواسطه اعمال صالحه ميشود از دست ميرود موقعي که ايمان رفت كليه اعمال سابقه حبط ميشود و ديگر عمل صالحي و عبادتي هم مورد قبول نميشود چون شرط صحت كليه عبادات و اعمال صالحه ايمان است.
388
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 149)- اخطارهای مکرر! بعد از پایان جنگ احد دشمنان اسلام با یک سلسله تبلیغات مسموم کننده در لباس نصیحت و دلسوزی تخم تفرقه در میان مسلمانان می‌پاشیدند و آنها را نسبت به اسلام بدبین می‌کردند در این آیه به مسلمانان اخطار می‌کند و از پیروی آنها بر حذر می‌دارد و می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر از کفار پیروی کنید شما را به عقب بر می‌گردانند (و پس از پیمودن راه پرافتخار تکامل معنوی و مادی در پرتو تعلیمات اسلام) به نقطه اول که نقطه کفر و فساد بود سقوط می‌دهند و در این موقع بزرگترین زیانکاری دامنگیر شما خواهد شد» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تُطِیعُوا الَّذِینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِینَ).
چه زیانی از این بالاتر که انسان اسلام را با کفر، و سعادت را با شقاوت، و حقیقت را با باطل معاوضه کند.
نکات آیه
۱- ارتداد، پیامدى براى اطاعت و پیروى از کافران (یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم)
۲- تلاش کفرپیشگان براى واداشتن جامعه ایمانى به پیروى از خویش (ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم)
۳- هشدارهاى خداوند به جامعه ایمانى نسبت به توطئه ها و دسیسه هاى کفرپیشگان (یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم فتنقلبوا خاسرین)
۴- ادیان الهى، راه رشد و تعالى انسان و جامعه (ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم) خداوند با تعبیر واپسگرایى به جاى کفر و شرک، اشاره به این معنا دارد که دین الهى، راه رشد و تعالى واقعى انسان است.
۵- کفر، ارتداد و عصیان بر خداوند، حرکتى واپسگرایانه (ان تطیعوا ... یردّوکم على اعقابکم)
۶- واپسگرایى، پیامد پیروى جامعه ایمانى از کفرپیشگان (ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم)
۷- ارتداد و واپسگرایى جامعه ایمانى و پیروى آنان از کفرپیشگان، حرکتى زیانبار و خسارت آفرین (ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم فتنقلبوا خاسرین)
۸- از دست دادن ارزشهاى اصیل ایمانى، از پیامدهاى تبعیّت از کفرپیشگان (ان تطیعوا .... فتنقلبوا خاسرین) از مصادیق روشن خسارت جامعه ایمانى، از دست دادن ارزشهاى اسلامى و ایمانى است.
۹- شکست مسلمانان در پیکار احد، زمینه ساز رواج تبلیغات گمراه کننده کافران و منافقان (یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم) در شأن نزول آیه آمده است که منافقان پس از شکست نبرد احد، مسلمانان را به بازگشت و پذیرش آیین مشرکان ترغیب مى کردند. (مجمع البیان، ذیل آیه).
روایات و احادیث
۱۰- واپسگرایى، پیامد پیروى مؤمنان از منافقان دعوت کننده به ارتداد، چون عبداللّه بن اُبىّ (یا ایّها الّذین امنوا ان تطیعوا الّذین کفروا یردّوکم على اعقابکم) امیرالمؤمنین على (ع) درباره آیه فوق فرمود: نزلت فى المنافقین اذ قالوا للمؤمنین یوم احد عند الهزیمة ارجعوا الى اخوانکم و ارجعوا الى دینهم.[۴]
موضوعات مرتبط
- ادیان: نقش ادیان ۴
- ارتجاع:۵، ۶ آثار ارتجاع ۵، ۶ ۷ ; عوامل ارتجاع ۵، ۶ ۶، ۱۰
- ارتداد: آثار ارتداد ۵، ۷ ; عوامل ارتداد ۱، ۱۰
- اعلام:۱۰
- اللّه: هشدارهاى اللّه ۳
- تهاجم فرهنگى: زمینه‌هاى تهاجم فرهنگى ۸
- جامعه اسلامى: عوامل انحطاط جامعه اسلامى ۷، ۸ ; عوامل رشد جامعه اسلامى ۴ ; جامعه اسلامى و کافران ۲
- دین: فلسفه دین ۴
- زیانکارى: عوامل زیانکارى ۷
- عصیان:۵
- غزوه احد:۹
- کافران:۲ آثار پیروى از کافران ۲ ۱، ۸ ; توطئه کافران ۲ ۲، ۳ ; پیروى از کافران ۲ ۶، ۷
- کفر: آثار کفر ۵، ۸
- گمراهى: زمینه‌هاى گمراهى ۹
- مسلمانان: شکست مسلمانان ۹
- منافقان: پیروى از منافقان ۱۰ ; شیوه برخورد منافقان ۹
