البقرة ٢٧٨
ترجمه
| البقرة ٢٧٧ | آیه ٢٧٨ | البقرة ٢٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِتَّقُوا اللهَ»: در اینجا مضاف محذوف است، و تقدیر چنین است: إِتَّقُوا عِقَابَ اللهِ. یعنی: خویشتن را از عقاب و عذاب خدا بپرهیزید. «ذَرُوا»: ترک کنید. رها سازید. از ماده (وذر).
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسی» گوید: سدى و ابن جريج و عكرمة گويند: اين آيه درباره بقيه ربائى كه مربوط به عباس و مسعود و عبد يا ليل و حبيب و ربيعة و بنى‌عمر و بن عمير بود نازل گرديده است. از امام باقر|امام محمدباقر عليه‌السلام روايت شده كه وليد بن مغيرة در جاهليت رباخوارى مي‌كرد و از بقاياى همان ربا از ثقيف طلبكار بود. خالد بن وليد بعد از آن كه مسلمان شده بود، قصد كرد بقيه رباى مزبور را از آنها بگيرد. اين آيه نازل گرديد و آن را منع نمود.[۳][۴]
تفسیر
- آيات ۲۸۱ - ۲۷۵ ، سوره بقره
- در اسلام در باره هيچ يك از گناهان مانند ربا خوارى و حكومت دشمنان دين بر جامعه اسلامى سخت گيرى و تشديد نشده است
- معناى ((مخبط)) شدن انسان و منحرف شدن او از راه مستقيم و نظام عقلائى زندگى
- توضيح اينكه ربا خوار، مخبت ، و خارج از نظام صحيح زندگى است
- و استدلالى قوى و بجا عليه ربا خواران با استفاده از سخن خودشان ، در آيه شريفه
- پنج نكته در آيه ((الذين ياءكلون الربا...))
- آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه بعضى از ديوانگى ها بر اثر مس شيطان رخ مى دهد
- سخن بعضى از مفسرين مبنى بر عدم انكار ديوانه شدن با مس شيطان
- بيان نادرستى آن سخن و رد دلائل آن
- نادرستى گفته برخى از مفسرين كه گفته اند تشبيه ربا خوار به جن زده بيان حال ربا خواران در روز قيامت است
- سخن صاحب المنار در رد نظر آن مفسران
- به خطا رفتن صاحب المنار در بيان معناى تشبيهى كه در آيه شده است
- وجه تشبيه بيع به ربا، نه بلعكس در سخن رباخوارن : ((قالو انما البيع مثل الربا))
- حرمت ربا و حليت بيع و ساير احكام الهى تابع مصالح و مفاسد مى باشد
- جمله : ((فمن جائه موعظة من ربه ...)) در باره همه اعمال زشت قبل از ايمان و توبه است و شامل همه مسلمين در تمام اعصار مى باشد
- به اين جمله استناد كرده اند
- معناى جمله : ((يمحق الله الربا و يربى الصدقات خدا ربا را نابود مى كند و صدقات را نمو و زيادت مى دهد))
- دو نكته در بيان آثار گناهان و زشتى ها در فرد و اجتماع و آثار شوم ربا خوارى در عصر حاظر
- فرق بين رباى انفرادى و رباى اجتماعى
- بيان ضعف چند قول كه در تفسير جمله ((يمحق الله الربا و يربى الصدقات ))گفته شده است
- معناى جنگيدن ربا خوار با خدا و رسول (ص ) و جنگيدن خدا و رسول با رباخوار
- بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات مربوطه به ربا و عذاب رباخوار
- دو روايت در بيان مراد از مؤ عظه در (فمن جاءه مؤ عظة من ربه ...)
- روايتى در ذيل آيه (يمحق الله الربوا و...)
- روايتى در ارتباط با (و ذروا ما بقى من الربوا...)
- رواياتى در ذيل (و ان كان ذو عسرة ...)
- بحث علمى (تحليل علمى ربا و مفاسد اجتماعى و اختصادى آن با اشاره اى به : تاريخچه ملكيت ، قيمت گذارى ، پول ، معاملات ...)
- معناى ربا و ربا خوارى و آثار شوم آن
- بحث علمى ديگر (گفتار غزالى پيرامون طلا و نقره (درهم و دينار) و معاملات ربوى در آنها)
- اشكالاتى بر نظريات غزالى در باره طلا و نقره و مسئله ربا
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«278» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و آنچه را از (مطالبات) ربا باقى مانده است، رها كنيد، اگر ايمان داريد.
نکته ها
در آيات قبل به مفاسد ربا اشاره شد كه ربا فرد وجامعه را از تعادل خارج و آشفته مى‌كند؛ «يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ» وروشن شد كه ربا در حقيقت كم شدن است، نه زياد شدن؛ «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا» اكنون نهى از ربا را صريحاً بيان مى‌كند. «ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا»
در تفاسيرِ مجمع البيان، الميزان و مراغى نقل شده است كه وقتى آيه تحريم ربا نازل شد، برخى از صحابه همانند خالدبن وليد، عباس وعثمان، از مردم مقدارى طلب از بابت ربا داشتند، آنها در مورد طلبكارى خود، از پيامبر صلى الله عليه و آله كسب تكليف كردند و آيه فوق نازل شد.
پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از نزول اين آيه فرمود: عباس، عموى من نيز حقّ مطالبه ربا ندارد و قبل از همه، بايد خويشان من دست از ربا بردارند. همچنان كه در طى خطبه‌اى فرمود: «و كل ربا فى الجاهلية موضوع تحت قدمى هاتين و اول ربا اضع ربا العباس» تمام رباهاى مقرّر در دوره جاهليّت را زير پاى مى‌اندازم و از همه پيشتر رباهايى كه براى عباس است. «1»
پیام ها
1- رباخوارى، از عادات زمان جاهليّت بود كه مسلمانان صدر اسلام نيز به آن آلوده بودند. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... ذَرُوا»
«1». تفسير فى ظلال القرآن.
جلد 1 - صفحه 443
2- تقوا، مرحله بالاترى از ايمان است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ»
3- رباخوار، مالك بهره نمى‌شود واسلام سود رَبَوى را به رسميّت نمى‌شناسد.
«ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا»
4- لازمه‌ى ايمان وتقوا، صرف نظر كردن از مال حرام است. «إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (278)
بعد از آن در تشديد و تهديد امر را بيان فرمايد:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانيكه ايمان آورديد، اتَّقُوا اللَّهَ: بترسيد و بيانديشيد عذاب و عقاب الهى را، وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا: و واگذاريد و دست بداريد آنچه باقيمانده است از ربا. إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ: اگر هستيد شما ايمان آوردگان به حرمت ربا، زيرا دليل ايمان، امتثال امر الهى است.
از حضرت باقر عليه السّلام مروى است كه وليد بن مغيره در جاهليت با مردم معامله ربوى مى‌نمود و او را بر ثقيف بقاياى آن مانده بود كه فوت نمود. بعد از او خالد بن وليد در اسلام مطالبه آن كرد؛ آيه شريفه نازل شد كه واگذاريد بقيه ربا را و منتهى شويد از آن. لكن حكم آيه عام است نسبت به تمام مكلفين تا قيامت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (278)
ترجمه
اى كسانى كه ايمان آورديد بترسيد از خدا و واگذاريد آنچه را باقى مانده از ربا اگر باشيد گروندگان..
تفسير
هر ادعائى قبول نميشود مگر امتحان در ميان آيد و امتحان دعوى ايمان امتثال امر خدا و پيغمبر (ص) است پس اگر كسى حقيقة مؤمن باشد با اين آيات صريحه اكيده ديگر مطالبه ربا از كسى نميكند چنانچه در مجمع روايت نموده از حضرت باقر (ع) كه وليد بن مغيره در جاهليت رباخوار بود مقدارى از بقاياى ربا نزد بنى
جلد 1 صفحه 357
ثقيف از او مانده بود خالد بن وليد بعد از آنكه اسلام آورد خواست مطالبه نمايد اين آيه نازل شد و قمى اين معنى را نسبت بخالد داده با آنكه ادعاء وصيت پدرش را به مطالبه نمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّه‌َ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِن كُنتُم مُؤمِنِين‌َ (278)
اينکه آيه راجع بكسانيست که معامله ربوي كرده‌اند يعني قرض داده بشرط زياده و هنوز مدّت سر نيامده اگر قرض در زمان كفر بوده و قبل از انقضاء مدّت اسلام آورده آنچه در زمان كفر زياده گرفته حلال و از زمان اسلام بايد باصل رأس المال اكتفاء كند و از زياده صرفنظر كند.
و همچنين مؤمنين صدر اسلام که قبل از نزول آيات ربا قرض داده و قبل از انقضاء مدّت آيات نازل شده آنچه قبل از نزول گرفته حلال و امّا بعد از نزول آيات بايد زياده نگيرد و باصل مال اكتفاء كند.
و همچنين كساني که بعد از نزول آيات علما عمدا يا جهلا معامله ربوي كردند سپس عالم شدند يا نائب بايد باصل مال قناعت كنند و زياده نگيرند و آيه عموم دارد تمام اينها را شامل ميشود و لو شأن نزولش بعض مصاديق خاصه باشد و لذا ميفرمايد يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا که كفّار از اينکه خطاب خارج هستند اتَّقُوا اللّه‌َ بپرهيزيد و از محرّمات الهي اجتناب كنيد و مخالفت اوامر او را نكنيد که يكي از مصاديق آن وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا است ترك كنيد آنچه از ربا باقي مانده.
إِن كُنتُم مُؤمِنِين‌َ اگر ايمانتان حقيقت داشته باشد، اشاره به اينكه اگر دست از ربا برنداشتيد و باين آيات قرآنيّه معتقد نشديد و بي‌اعتنايي كرديد ايمان شما
جلد 3 - صفحه 71
حقيقت ندارد و كافر ميشويد اگر مستحل باشيد.
و در بسياري از واجبات و محرمات اينکه شرط شده که تارك اينکه واجب يا فاعل اينکه حرام ايمان ندارد يا بي ايمان ميميرد.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱ - مؤمنان، موظف به رعایت تقوا (پرهیز از مخالفت با خدا) هستند. (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه)
۲ - تقواى الهى، مرتبه اى بالاتر از ایمان (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه) از اینکه به مؤمنان امر به تقوا شده است.
۳ - ناسازگارى ربا، با ایمان و تقوا (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان کنتم مؤمنین)
۴ - رباخوارى از عادات و رسوم جاهلیّت (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا)
۵ - وجود مؤمنان رباخوار در صدر اسلام (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا) توصیه خداوند به مؤمنان در مورد رهاسازى بهره هاى ربوى، بیانگر وقوع ربا و رباخوارى در بین مسلمانان صدر اسلام است که از بقایاى عادات عصر جاهلى بوده است.
۶ - ایمان، داراى درجات و مراتب (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه ... ان کنتم مؤمنین) با اینکه خطاب به مؤمنان است ترک ربا را مشروط به ایمان آنان (ان کنتم مؤمنین) کرده است. بنابراین ایمان در انتهاى آیه غیر از ایمان در صدر آیه است و نشانگر دو مرتبه از مراتب ایمان است.
۷ - ایمان و تقواى الهى، زمینه ساز نفى نظام اقتصادى ربوى (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان کنتم مؤمنین)
۸ - ایمان و تقواى الهى، زمینه ساز عمل به دستورات الهى (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا ان کنتم مؤمنین)
۹ - پرهیز از رباخوارى و چشمپوشى از سودهاى ربوى، از وظایف مؤمنان (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا)
۱۰ - پرهیز از رباخوارى و واگذارى سودهاى ربوى، از مصادیق تقوا (اتّقوا اللّه و ذروا ما بقى من الرّبوا)
۱۱ - الغاى مالکیّت رباخواران نسبت به سودهاى ربوى (ذروا ما بقى من الرّبوا) لزوم رهاسازى سودهاى ربوى، مجاز نبودن دخل و تصرّف در آنهاست; و لازمه این معنا، به رسمیّت نشناختن و مالک ندانستن رباخوار نسبت به بهره هاى ربوى است.
۱۲ - عدم جواز گرفتن سودهاى ربوى، هر چند معامله ربوى قبل از تحریم ربا، انجام گرفته باشد. (و ذروا ما بقى من الرّبوا)
۱۳ - عدم لزوم بازگرداندن سودهاى ربوى به صاحبان آن، در صورتى که معامله ربوى قبل از تحریم ربا انجام گرفته باشد. (و ذروا ما بقى من الربوا)
۱۴ - ایمان، زمینه دستیابى به تقواى الهى (یا ایّها الّذین امنوا اتّقوا اللّه)
۱۵ - زمینه سازى فکرى با بیان مصالح و مفاسد از روشهاى تبلیغى و تربیتى قرآن (الّذین یاکلون الرّبوا لا یقومون الاّ کما یقوم الّذى یتخبّطه الشّیطان من المسّ ... و ذروا ما بقى من الرّبوا) خداوند با بیان اینکه ربا جامعه را آشفته و فاسد مى سازد (یتخبّطه الشّیطان) و اقتصاد مبتنى بر ربا رو به اضمحلال مى رود (یمحق اللّه الرّبوا) و ایمان را از مؤمنان مى زداید (ان کنتم مؤمنین)، فرمانِ ترک ربا را ابلاغ مى کند.
موضوعات مرتبط
- احکام: ۱۱، ۱۲، ۱۳
- ایمان: آثار ایمان ۳، ۷، ۸، ۱۴ ; مراتب ایمان ۲، ۶
- تبلیغ: روش تبلیغ ۱۵
- تربیت: روش تربیت ۱۵
- تقوا: آثار تقوا ۳، ۷، ۸ ; اهمیّت تقوا ۱ ; زمینه تقوا ۱۴ ; فضیلت تقوا ۲ ; موارد تقوا ۲
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۸
- جاهلیت: رسوم جاهلیت ۴
- ربا: آثار ربا ۳ ; اجتناب از ربا ۹، ۱۰; احکام ربا ۱۱، ۱۲، ۱۳ ; ربا در جاهلیت ۴ ; ربا در صدر اسلام ۵; موانع ربا ۷
- رباخوار: مالکیت رباخوار ۱۱، ۱۲، ۱۳
- رباخوارى: اجتناب از رباخوارى ۹، ۱۰ ; موانع رباخوارى ۷
- مالکیت: مالکیت خصوصى ۱۱
- مؤمنان: مسؤولیت مؤمنان ۱، ۹
- نظام اقتصادى: ۷ نظام تعالیم دین: ۳
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۱، ص ۱۱۱.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۱.۲.
- ↑ صاحبان روض الجنان و مجمع البيان از مقاتل نقل نمايند كه اين آيه درباره چهار برادر از قبيله ثقيف نازل شده به نام مسعود و عبدياليل و حبيب و ربيعة اينان به بنى‌المغيرة قرض مي‌دادند و ربا مى گرفتند. وقتى كه پيامبر به طائف وارد گرديد و با ثقيف صلح فرمود، اين چهار برادر مسلمان شدند و رباى خود را از مغيرة درخواست كردند و كار به مرافعه و رجوع به عتاب بن اسيد كه عامل رسول خدا در مكه بود، كشانيده شد. عتاب به پيامبر نوشت سپس اين آيه نازل گرديد. چنان كه ابويعلى در مسند خود و ابن منده نيز از عامه از طريق كلبى از ابوصالح او از ابن عباس با اندك اختلافى روايت نموده اند و نيز صاحب جامع البيان از عامه از عكرمه آن را روايت نموده است.
- ↑ صاحبان كشف الاسرار از عامه و روض الجنان از خاصه از عطا و عكرمة نقل نمايند كه درباره عباس بن عبدالمطلب و عثمان بن عفان نازل شده كه قبل از نزول آيه ربا مقدارى ربا از كسانى طلبكار بودند، خواستند طلب خود را بگيرند. رسول خدا شنيد و آنها را مانع گرديد آنان نيز اطاعت نمودند.
