تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۶: تفاوت میان نسخه‌ها

يعنى اين طايفه، جامع بين دو صفت «كفر» و «فجور» اند. كفر كه كار قلب، و فُجُور كه كار بدنى و به معناى گناهان شنيع است. و ممكن هم هست منظور از كفر، كفران نعمت ها، و منظور از فجور، همان گناهان باشد. و اين جمله، تعريف طايفۀ دوم است، كه اهل شقاوت اند. چيزى كه هست، در اين آيات، طايفۀ اول يعنى اهل سعادت را به مثل چنين تعريفى توصيف نكرده و اين، بدان جهت بوده كه سياق كلام و غرض اصلى، بيان حال طايفۀ دوم بوده، و مى خواسته آن طايفه را انذار و از سرانجام وخيمى كه در پيش دارند، بيم دهد.

<center> «'''بحث روایى'''» </center>

و نيز، در همان كتاب آمده كه سعيد بن منصور، ابن جرير، ابن سعد، عبد بن حميد، ابن منذر، ابن مردويه، بيهقى (در كتاب شعب الايمان)، خطيب و حاكم (وى حديث را صحيح دانسته)، از انس روايت كرده اند كه: روزى عُمَر، آيات «فَأنبَتنَا فِيهَا حَبّاً * وَ عِنَباً وَ َقضبَاً» را، تا كلمۀ «وَ أبّاً» قرائت كرد. آنگاه گفت : همه اين ها را مى شناسيم، اما بايد ديد كلمۀ «أبّ»، به چه معنا است. آنگاه چوب دستی اى كه در دست داشت، از دست انداخت و گفت: عُمَر! بيهوده خودت را به اين در و آن در نزن، اگر تو معناى كلمۀ «أب» را ندانى چه گناهى دارى، اى مردم! برويد به دنبال كسى كه از خود قرآن، شما را به معناى آن هدايت كند، آنگاه عمل كنيد، و وقتى چيزى از كتاب خدا را نفهميديد، آن را به پروردگار كتاب واگذاريد!

بعضى گفته اند: «عِشار»، جمع عشراء است، همچنان كه «نِفاس»، جمع نفساء - زن زائو - است. و «عشراء»، به معناى ماده شتر حامله اى است كه ده ماه از حملش گذشته باشد، و همچنان عشرائش مى نامند، تا وقتى كه بچه اش را بزايد. و چه بسا كه بعد از زائيدن هم، آن را «عشراء» بخوانند. چون چنين شترى از نفيس ترين اموال عرب به شمار مى رود. و معناى تعطيل شدن «عشراء» اين است كه در آن روز، عرب چنين مال نفيسى را رها مى كند، و هيچ چوپان و دشتبانى - كه آن را حفظ كند - بر آن نمى گمارد. و گويا در اين جمله، اشاره اى به طور كنايه به اين معنا باشد كه همين اموال نفيسى كه مردم در دنيا بر سر آن، پنجه به روى هم مى كشند، آن روز بى صاحب مى ماند. كسى نيست كه از آن ها استفاده كند، براى اين كه مردم آن روز، آن قدر به خود مشغولند كه از هيچ چيز ديگرى ياد نمى كنند. همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «لِكُلّ امرِئٍ مِنهُم يَومَئِذٍ شَأنٌ يُغنِيه».

بله، چه بسا بتوان از آيه سورۀ انعام، آن جا كه مى فرمايد: «أُمَمٌ أمثَالُكُم» و نيز آن جا كه مى فرمايد: «مَا فَرَطنَا فِى الكِتَابِ مِن شَئٍ»، پاره اى رمزها - كه فى الجمله وضع را روشن كند - استفاده نمود و آن رموز، بر اهل دقت و تدبّر پوشيده نيست. و چه بسا بعضى گفته باشند كه: محشور شدن «وحشى ها» مربوط به روز قيامت نيست، بلكه از نشانه هاى قبل از قيامت است. و منظور از آن، اين است كه قبل از قيامت (در اثر زلزله هاى پى در پى)، همه وحشى ها از بيشه خود بيرون بجهند.

 

==رواياتى در معناى آيات گذشته ==

وَ الصبْح إِذَا تَنَفَّس (۱۸)

إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسولٍ كَرِيمٍ(۱۹)

كلمۀ «خُنَّس»، جمع خانس است، همچنان كه كلمۀ «طُلَّب»، جمع طالب است و مصدر آن، «خنوس» است، كه به معناى گرفتگى و تأخّر و استتار مى آيد. و كلمه «جوارى»، جمع جاريه است، و مصدر «جَرى» به معناى سير سريع است، كه معنايى است استعاره از جريان آب . و كلمۀ «كُنّس»، جمع كانس است، و مصدر «كنوس» به معناى داخل شدن وحشى هايى از قبيل آهو و طيور به درون لانه اش است. لانه اى كه براى خود اتخاذ كرده و در آن جايگزين شده.

و اين كه به دنبال جملۀ «فَلَا أُقسِمُ بِالخُنَّس ...»، جملۀ «وَ اللَّيلِ إذَا عَسعَسَ * وَ الصُّبحِ إذَا تَنَفَّسَ» را آورده، اين احتمال را تأييد مى كند كه منظور از «خُنَّس وَ جَوَارِ كُنَّس» ستارگان است، يا همۀ آن ها و يا بعضى از آن ها. چيزى كه هست، چون ستارگان بعضى سيّار و بعضى ثابت اند، آن هايى كه سيار هستند، با صفاتى كه در اين آيات براى «مُقسمٌ بِهَا» آن چيزهايى كه با آن سوگند خورده آمده، مناسبت بيشترى دارد. چون از جمله صفات مقسم بها، صفت «خنوس» و «جرى» و «كنوس» را آورده، و اين صفات با وضع پنج سياره سرگردان، يعنى زحل، مشترى، مريخ، زهره و عطارد، منطبق است. زيرا اين ها در حركتشان - بر حسب آنچه ما مى بينيم - استقامت و رجعت و اقامت دارند. استقامت دارند براى اين كه حركتشان از نظر زمان شبيه هم است و رجعت دارند، چون انقباض و   

و اين كه از رسول خدا «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» به عبارت «صَاحِبُكُم= همنشين شما» تعبير كرده، به قول آن مفسّر خواسته است تهمت كفّار را تكذيب كند، كه او را مجنون مى خوانده اند، و ساحتش را از چنين چيزهايى منزه بدارد. پس اين جمله اشاره دارد به اين كه او از اول عمرش تاكنون با شما معاشرت داشته، در بين شما بوده، و شما او را از هر كس ديگر بهتر مى شناسيد، و او را داراى كمالى از عقل، و رزانتى از رأى، و صدقى در قول يافته ايد، و كسى را كه چنين كمالاتى داشته باشد، به جنون نسبت نمى دهند.

و اگر جبرئيل را به آن صفات شش گانه بستود، و چنين مدحى از رسول خدا «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» نكرد، دليل نمى شود بر اين كه جبرئيل مقامى بلندتر از رسول خدا «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» دارد. براى اين كه زمينه گفتار اين است كه بفهماند اين قرآن، اوهام ديوانگان و القاآت شيطانى نيست؛ بلكه از طريق وحى و به وسيله چنين فرشته اى نازل شده. و خلاصه اين كه راه نزول آن، راه سالمى بوده، و حتى احتمال خيانت و خطا هم در آن نيست. زيرا فرشته وحى، صفاتى چنين و چنان دارد و در چنين زمينه اى، جاى ستودن رسول خدا «صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» نيست و اين توجيه را ديگران هم كرده اند.