ابراهيم ١٥
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خَابَ کُلُ جَبَّارٍ عَنِيدٍ |
ترجمه
| ابراهيم ١٤ | آیه ١٥ | ابراهيم ١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إِسْتَفْتَحُوا»: درخواست فتح و پیروزی کردند (نگا: بقره / ، انفال / ). «خَابَ»: پیروز نشد و به هدف نرسید. نامراد و زیانمند گردید. «جَبَّارٍ»: متکبّر. قلدر. گردنکش. «عَنِیدٍ»: باطلگرا. منحرف. دشمن حق و حقیقت. فعیل به معنی مُفاعِل، یعنی مُعانِد است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَاءَکُمُ... (۱) وَ إِذْ قَالُوا اللَّهُمَ إِنْ کَانَ... (۱) قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لاَ يَنْفَعُ... (۱)
أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ کُلَ کَفَّارٍ... (۲) مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُرِيبٍ (۰) الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلٰهاً... (۰)
تفسیر
- آيات ۱۸ - ۶،سوره ابراهيم
- نقل و برسى اقوالمفسرين درباره جمله ((و اذتاذن ))
- معناى اين كلام موسى (ع ) كه فرمود: اگر سما و تمامىاهل زمين كافر شويد خدا غنى و حميد است
- حكايت تكذيب انبياء توسط اقوام پيشين
- اقوال مفسرين در معناى آيه ((الم ياءتكم نبؤ الذين ...))
- اقوال گوناگون مفسرين در معناى آيه ((فردوا ايديهم فى افواههم ))
- معناى ((فطر)) و ((فاطر)) و اثبات توحيد ربوبى خداوند در اين آيه
- توضيح برهانى كه توحيد الوهيت و ربوبيت خدا را اثبات مى كند
- توضيح برهانى كه از جمله : ((يدعوكم ليغفرلكم ...)) براى اثبات نبوت عامهاستفاده مى شود
- معناى ((من )) در جمله : ((ليغفر لكم من ذنوبكم )) و وجوهى كه درباره آن گفته شدهاست
- گفتار زمخشرى درباره تبعيض در جمله ((من ذنوبكم ))
- توضيحى درباره معجزه در بيان جمله : ((فاءتوا بسلطان مبين ))
- پاسخ انبياء به ايراد كفار
- معناى جمله : ((و ما لنا ان لا نتوكل على الله ... و على الله فليتوكل المتوكلون )) در گفتگوى انبياء (ع ) با مكذبان
- توضيح معناى ((عود)) در تهديد كفاره خطاب به پيامبران (ع ) و مؤ منان : ((اولتعودنفى ملتنا))
- پاسخ خداوند در مقابل تهديد كافران مكذب : ((لنهلكن الظالمين و لنسكننكم الارض ...))
- (روايتى درباره شكر نعمت و چند روايت ديگر درذيل آيات گذشته )
- رواياتى درباره معناى ((صديد))
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ «15»
و (پيامبران ومومنان) در انتظار فتح و پيروزى بودند، و (لى) تمام ستمگران لجوج محروم ماندند.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ «15»
وَ اسْتَفْتَحُوا: و طلب فتح كردند پيغمبران، يعنى نصرت خواستند از خداى تعالى بر هلاك دشمنان و كافران، و حكم از خدا طلبيدند ميان خود و دشمنان.
«1» اصول كافى، جلد 2، كتاب الايمان و الكفر، صفحه 71، حديث 12.
«2» جامع السعادات نراقى، جلد اوّل، باب الخوف، صفحه 225.
جلد 7 - صفحه 33
يا انبياء و امم طلب حكم نمودند يعنى گفتند: هر كدام از ما باطل است عذاب به او فرود آيد يا كفار از پيغمبر خود طلب حكم نمودند و حق تعالى هم حكم فرمود، انبياء و مؤمنان نجات يافتند. وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ: و نوميد ماند و بى‌بهره گشت از خلاصى هر گردنكش متكبر بر خدا، ستيزه كننده با حق تعالى و معرض از طاعت او.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُمْ مِنْ أَرْضِنا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنا فَأَوْحى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ «13» وَ لَنُسْكِنَنَّكُمُ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذلِكَ لِمَنْ خافَ مَقامِي وَ خافَ وَعِيدِ «14» وَ اسْتَفْتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ «15» مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ يُسْقى مِنْ ماءٍ صَدِيدٍ «16» يَتَجَرَّعُهُ وَ لا يَكادُ يُسِيغُهُ وَ يَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ما هُوَ بِمَيِّتٍ وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِيظٌ «17»
مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلى شَيْ‌ءٍ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِيدُ «18»
ترجمه
و گفتند آنانكه كافر شدند به پيغمبرانشان هر آينه بيرون كنيم شما را از زمين خودمان مگر آنكه گرديد وارد در كيش ما پس وحى فرستاد بايشان پروردگارشان كه هر آينه هلاك ميكنيم البته ستمكاران را
و هر آينه سكونت ميدهيم شما را در آنزمين بعد از ايشان اين از براى كسى است كه بترسد از مقام من و بترسد از وعده عذاب من
و طلب فتح نمودند و بى‌بهره ماند هر گردن كش حقّ ناپذيرى
از پس او دوزخ است و آشا مانده ميشود از آبى چرك و خون
جرعه جرعه مى‌آشامد آنرا و نزديك نباشد كه بآسانى فرو برد آنرا و مى‌آيد او را مرگ از همه جا و نيست او مرده و از پس آن عذابى است دشوار
مثل آنانكه كافر شدند بپروردگارشان اين است، كارهاشان مانند خاكسترى است كه سخت بوزد بر آن باد در روز كه باد سخت ميآيد توانا نباشند از آنچه كسب نمودند بر چيزى اين است آن گمراهى دور از حقّ..
تفسير
كفّار از اقوام انبياء عظام در جواب ايشان گفتند و قسم ياد نمودند كه يكى از دو امر واقع خواهد شد يا ما شما را از ديار خودمان بيرون ميكنيم يا شما وارد ميگرديد در دين ما و باين لحاظ گفته‌اند عود بمعناى صيرورت است چون مقام انبياء عظام مبرّى است از آنكه قبلا متديّن بدين آنها بوده باشند تا عود بمعناى برگشت صادق باشد و محتمل است اينكلام را آنها بر حسب گمان خودشان گفته باشند يا مخاطب انبياء و اهل ايمان بايشان باشند و نسبت عود بايشان از باب تغليب باشد در هر حال خداوند براى تسليت خاطر انبياء وعده فرمود كه دشمنان ايشانرا كه ستمكاران بخويش و خلق بودند هلاك فرمايد و ايشان و دوستانشان را در منازل و مساكن آنها جاى گزين و مستقر كند و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده است كه كسيكه اذيّت كند همسايه خود را براى طمع در مسكن او خداوند خانه او را نصيب آن همسايه‌اش فرمايد بمفاد اين آيه شريفه و اين هلاك دشمنان و جاى دادن دوستان از اهل ايمان را در منازل آنها براى كسانى است كه بترسند از موقفى كه خداوند براى حساب آنها معين فرموده است در قيامت و نيز بترسند از وعده‌ئيكه خداوند راجع بعذاب آنها داده و طلب فتح و ظفر نمودند انبياء از خداوند بر دشمنان خودشان يا خواستند كه حكم فرمايد بين ايشان و آنها بعدل چون فتاحة بمعناى حكومة آمده است و خداوند اجابت فرمود و دشمنان سركش و متكبّر و معاند ايشان كه از قبول
جلد 3 صفحه 225
حقّ استنكاف و استكبار داشتند خائب و خاسر و بى‌بهره و نصيب از دنيا و آخرت شدند و در توحيد از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه مراد كسانى هستند كه ابا نمودند از گفتن لا اله الا اللّه و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده عنيد كسى است كه اعراض از حقّ نمايد و در كنار آن جبّار عنيد آتش جهنّم است كه او مشرف است بآن و واقع ميشود در آن پس از مرگ و چون تشنه شود باو مى‌آشامانند از چرك و خونى كه جارى ميشود از فروج زنان زناكار در آتش چنانچه از امام صادق عليه السّلام در مجمع روايت نموده است و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه چون آن آب را نزد او آورند و اظهار تنفّر كند و نزديك بروى او شود گوشت صورتش كباب گردد و پوست سرش بيفتد و چون بياشامد، آنچه در اندرون او است پاره پاره شود و از دبرش بيرون آيد چنانچه در كتاب خدا بيان شده است و بزحمت آنرا جرعه جرعه بياشامد و ممكن نباشد كه بتواند آنرا بسهولت تناول كند و موجبات مرگ از هر جهت بر او احاطه نمايد و با اين وصف نميرد و راحت نشود و باز در پى عذاب شديدترى دارد تا برسد بعذابيكه در شدّت و مدّت و عدّت نهايت نداشته باشد. حال كسانيكه منكر خدا و پيغمبر او شدند كه بايد ضرب المثل باشد در دورى از حقّ و حقيقت آنستكه اعمال خيريّه آنها مانند صله رحم و انفاق بفقراء و دستگيرى از ضعفاء و غيرها در بى‌ثمرى براى آنها بسبب كفر و فقد شرط قبول اين اعمال كه ايمان بخدا و پيغمبر و امام است مانند خاكسترى است كه بشدّت بوزد بر آن باد در روز كه بواسطه شدّت باد در آنروز از باب مبالغه اطلاق باد شديد بر آن شده و پراكنده كند آن خاكستر را بطوريكه نتوان چيزى از آن جمع آورى نمود چون آنها هم از اعمال خيريّه خود در قيامت نميتوانند هيچ استفاده نمايند و ابدا بحال آنها فائده ندارد اين كفر كه اين اثر را دارد آن گمراهى دور از حقّ و خطاء دور از صواب است و خسارتى است كه فوق آن تصوّر نشود و جاى هيچ شكّ و ترديد نيست ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ استَفتَحُوا وَ خابَ كُلُّ جَبّارٍ عَنِيدٍ «15»
و طلب فتح و پيروزي ميكردند و نااميد و مأيوس شد هر جبار متكبر معاند وَ استَفتَحُوا اينکه كفار و ظلمه و جبابره بلند پروازي ميكردند و ديگران
جلد 11 - صفحه 373
را سركوب ميكردند و باين چهار روزه دنيا مغرور ميشدند و فريب خوردند و غافل از اينكه خداوند چنان آنها را بر زمين ميزند و بهلاكت مياندازد (فوّاره چون بلند شود سرنگون شود).
وَ خابَ كُلُّ جَبّارٍ عَنِيدٍ چه شدند نمرود و شداد و فرعون و بني اميه و بني مروان و بني عباس و هزارها امثال آنها تا چه رسد بآخرت آنها.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 15)- و در این هنگام که پیامبران کارد به استخوانشان رسیده بود و تمام وظیفه خود را در برابر قوم خویش انجام داده بودند و آنها که باید ایمان بیاورند ایمان آورده و بقیه در کفر پافشاری داشتند و مرتبا رسولان را تهدید می‌کردند، در این موقع آنها از خداوند «تقاضای فتح و پیروزی (بر کفّار) کردند» (وَ اسْتَفْتَحُوا).
خداوند هم دعای این مجاهدان راستین را به هدف اجابت رسانید
ج2، ص502
«و (سر انجام) هر گردنکش منحرفی نومید و نابود شد» (وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ).
نکات آیه
۱- دعا و درخواست پیروزى انبیا از خداوند، به دنبال تهدید شدنشان از سوى اقوام کافر (و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم ... و استفتحوا) مرجع ضمیر «استفتحوا» مى تواند «رسل» و مى تواند «رسل» و «الذین کفروا» باشد. برداشت فوق بنابر احتمال اول است.
۲- انبیا از هدایت شدن اقوام کافر ناامید شدند و آنان را نفرین کردند. (قالت لهم رسلهم ... و استفتحوا) انبیا پس از ارائه بیّنات و چند گفت و گو با کافران و تهدید شدن از سوى آنان و اعلام تهدید خداوند، از خداوند طلب پیروزى براى خویش کردند و این نشانگر این است که آنان امیدى به هدایت اقوام خویش نداشتند.
۳- انبیا و اقوام کافر مخالف آنان، هر یک خواستار پیروزى بر یکدیگر شدند. (و استفتحوا) بنابر اینکه مرجع ضمیر «استفتحوا» هر دو گروه انبیا و اقوام کافر باشد، قرینه «و خاب کل جبّار عنید» حاکى است که هر کدام از آنان، در پى پیروزى بر دیگرى بوده اند; اما اقوام کافر از پیروزى محروم شدند.
۴- درخواست اقوام کافر و انبیا براى غلبه بر یکدیگر، نه تنها ثمرى براى کفار نداشت، بلکه هلاکت دنیوى آنان را نیز به همراه داشت. (و استفتحوا و خاب کلّ جبّار عنید) «خاب» در لغت به معناى «هلک» آمده است و به قرینه «استفتحوا» مراد از «خیبة» مى تواند هلاکت باشد.
۵- هر جبّار منحرفى دچار خسارت دنیوى است. (و خاب کلّ جبّار عنید) «خاب» در لغت به معناى «خسر» و «عنید» به معناى عدول کننده از درستى آمده است.
۶- شخصیت آرایى با دروغ و نادرستى زیانکارى است. (خاب کلّ جبّار عنید) راغب مى نویسد: کاربرد صفت «جبّار» در انسان، درباره کسى است که داراى نقیصه اى مى باشد و مى خواهد با ادعا، منزلت و جایگاهى را که شایسته آن نیست به دست آورد. این صفت درباره انسان فقط براى مذمت به کار مى رود.
۷- درخواست انبیا براى غلبه بر کافران اقوام خویش، به اجابت رسید و آنان هلاک و نابود شدند. (و استفتحوا و خاب کلّ جبّار عنید) عبارت «و خاب کلّ جبّار عنید» مى تواند به منزله بیان اجابت درخواست پیروزى انبیا باشد.
۸- کافرانى که در برابر بینات و برهانهاى روشن انبیا لجاجت کرده و در مقابل آنان ایستادند، مردمانى جبّار و منحرف بودند. (و قال الذین کفروا لرسلهم لنخرجنّکم ... و خاب کلّ جبّار عنید)
۹- جبران کردن نقیصه شخصیتى با خود آراستن و بزرگ دیدن فرهنگ و عقیده باطل خود (عُجب)، ناپسند است. (قالوا إن أنتم إلاّ بشر مثلنا تریدون أن تصدّونا عمّا کان یعبد ءاباؤنا ... قال الذین کفروا لرسلهم ... و خاب کلّ جبّار عنید) «عنید» به معناى خوشایندى شخص به چیزى که دارد (المعجب بما عنده) آمده است و طبق قرینه هاى موجود، که بحث از افکار و عقاید است، مى تواند عقاید کافران باشد.
۱۰- استبداد و خودرأیى، محکوم به شکست است. (و خاب کلّ جبّار عنید)
روایات و احادیث
۱۱- «عن النبى(ص) قال: کلّ جبّار عنید من أبى أن یقول: لا إله إلاّ الله;[۱] از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: [مراد از] جبّار عنید، کسى است که از گفتن «لا إله إلاّ الله» دریغ داشته باشد».
۱۲- «عن أبى جعفر(ع) قال: «العنید» المعرض عن الحق;[۲] از امام باقر(ع) روایت شده است که فرمود: [مراد] از «عنید» کسى است که از حق روى گردان است».
موضوعات مرتبط
- استبداد: شکست استبداد ۱۰; فرجام استبداد ۱۰
- اقوام پیشین: تهدیدهاى اقوام پیشین ۱; خواسته هاى اقوام پیشین ۳، ۴; نفرین بر اقوام پیشین ۲; هلاکت اقوام پیشین ۴، ۷; یأس از هدایت اقوام پیشین ۲
- انبیا: اجابت دعاى انبیا ۷; اعراض از بینات انبیا ۸; پیروزى انبیا ۱، ۷; خواسته هاى انبیا ۳، ۴; خواسته هاى دشمنان انبیا ۳; دشمنان انبیا ۸; دعاى انبیا ۱; نفرین انبیا ۲; یأس انبیا ۲
- پیروزى: درخواست پیروزى ۱، ۳
- توحید: ظلم معرضان از توحید ۱۱; لجاجت معرضان از توحید ۱۱
- حق: لجاجت معرضان از حق ۱۲ زیان موارد زیان ۶
- زیانکاران ۵:
- شخصیت: شخصیت سازى دروغین ۶
- ظالمان ۸: زیان دنیوى ظالمان ۸ ۵
- عُجب: ناپسندى عُجب ۹
- کافران: انحراف کافران ۸; ظلم کافران ۸; لجاجت کافران ۸
- منحرفان ۸: زیان دنیوى منحرفان ۸ ۵
منابع
