آل عمران ١١٧
| کپی متن آیه |
|---|
| مَثَلُ مَا يُنْفِقُونَ فِي هٰذِهِ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا کَمَثَلِ رِيحٍ فِيهَا صِرٌّ أَصَابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَکَتْهُ وَ مَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لٰکِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ |
ترجمه
| آل عمران ١١٦ | آیه ١١٧ | آل عمران ١١٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«رِیحٍ»: باد. «صِرٌّ»: سرمای سخت. «رِیحٍ فِیهَا صِرُّ»: مراد باد صرصر است (نگا: حاقّه / و فصّلت ). «حَرْثَ»: کشتزار. «أَنفُسَهُمْ»: مفعول مقدّم (یَظْلِمُونَ) است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسى» گويند: اين آيه درباره ابوسفيان و ياران او نازل گرديده كه در روز بدر مقابل پيامبر تظاهر به بخشش كردن و انفاق نمودند، مي‌كردند و نيز گويند: درباره نفقه منافقين نازل شده كه در هنگام جنگ از راه نفاق با مؤمنين درباره مشركين انجام مي‌دادند.
تفسیر
- آيات ۱۲۰ - ۱۱۱، سوره آل عمران
- مراد از اينكه بر اهل كتاب ذلت زده شده : ((ضربت عليهم الذلة ))
- كلام بعضى از مفسرين : آيه در مقام تشريع نيست
- معناى ((امت قائمة )) و اشاره به فرق بين ((سرعت )) و ((عجله ))
- ((خيرات )) مفيد استغراق است به معناى مطلقاعمال صالح
- عمل فاسد، اثر فاسد در پى دارد
- اگر مسلمين صبر كنند و تقوا پيشه سازند، از كينه دشمنان ايمن خواهند بود
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«117» مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ
مَثَل آنچه در اين زندگى دنيا انفاق مى‌كنند، همچون مَثل بادى است كه در آن سرما و يا گرماى شديدى باشد، بر كشتزار قومى كه بر خود ستم كرده‌اند بوزد، پس آن را از بين ببرد. خدا به آنان ستم نكرده است، بلكه آنان به خويشتن ستم مى‌كنند.
نکته ها
كلمه‌ى «صِرّ»، به معناى گرما و سرماى سوزان است. «1»
بارها قرآن اعلام كرده كه نه مال، نه فرزند، نه خويشان، نه همسر، نه دوست، نه سرپرست و نه هيچ چيز ديگر، در برابر قهر خدا ذرّه‌اى كارساز نيست.
تمام تلاش‌ها و بودجه‌هايى كه كفّار در راه باطل صرف مى‌كنند، همچون بذرپاشى در كشتزارى است كه با يك باد سوزان نابود مى‌شود. از ابتداى ظهور اسلام تاكنون، هرگونه توطئه، تهاجم و تبليغات عليه اسلام با شكست روبرو شده و دين الهى هر روز رشد و گسترش يافته است و سرانجام پيروزى با اسلام است.
پیام ها
1- عقيده، در عمل تأثيرگذار است. كفر، سبب محروميّت از بركات انفاق
«1». التحقيق فى كلمات القرآن.
جلد 1 - صفحه 589
مى‌گردد. «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ... مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ»
2- از عوامل حوادث و بلاياى طبيعى، گناهان بشر است. «رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا»
3- گناه، كارهاى نيك را نابود مى‌كند. «ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ»
4- قهر خداوندى ظلم نيست، بلكه بازتاب عملكرد خود انسان است. «وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (117)
بعد از آن براى انفاق اهل كفر و نفاق ضرب المثلى فرمايد:
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 221
مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ: مثل آنچه انفاق مى‌كنند يهودان و مشركان و منافقان، فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا: در زندگانى دنيا، كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ: مثل بادى است كه در آن باشد سرماى سخت، أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ: برسد به كشتزار قومى كه، ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ: ظلم نمودند نفسهاى خود را به شرك و معاصى، از ريا و ندادن حقوقات واجبه الهيه، فَأَهْلَكَتْهُ: پس نيست و نابود گرداند آن باد صرصر، كشت ايشان را به جهت عقوبات و نكال آنها، زيرا هلاك از سخط شديدتر است.
تنبيه: فخر رازى گفته در آيه شريفه دو قول است:
1- مراد اخبار از جميع كفار كه انفاق آنها: يا به جهت منافع دنيا باشد، يا آخرت. قصد و غرض دنيائى، اثر آخرتى را محو نمايد نسبت به مسلمان، چه برسد به كافر. و قصد آخرتى هم با كفر، مانع از انتفاع است. بنابراين نفقات كفار، فايده نخواهد داشت در آخرت، و چنانچه در خيرات باشد مانند ساختن رباط و قنطره‌ها و احسان به فقراء و يتيمان به اميد خير بسيار، مانند زارعى است كه توقع نفع بسيار دارد، ناگاه باد صرصر، حاصل او را نابود سازد و حسرت و حزن چيزى براى او نباشد. اين در صورت انفاق به راه خير است، لكن انفاق در شر مثل بذل مال براى ايذاء پيغمبر و كشتن مسلمانان و تخريب شهر آنان، پس اشد و اعظم باشد حسرت و عذاب آن.
2- آنكه مراد، اخبار از بعض كفار است؛ پس در آيه وجوهى است: 1- انفاق منافقين در راه، بر سبيل تقيه و ترس از مسلمانان. 2- در حق ابو سفيان و اصحاب او در روز بدر نزد تظاهر ايشان بر پيغمبر. 3- انفاق عوام يهود به اخبار خود به جهت تحريف تورات. 4- انفاق به زعم راه خدا و حال آنكه خلاف باشد. حاصل آنكه كفر و نفاق آنها باطل گرداند ثواب نفقات آنها را، چنانچه باد صرصر نابود سازد زرع را.
نكته: يك قسم از مثل آنست كه حاصل باشد در آن مشابهت بين آنچه مقصود از دو جمله است. و اگر چه مشابهت بين اجزاء دو جمله نباشد، اين را در اصطلاح اهل معانى بيان «تشبيه مركب» نامند.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 222
وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ: و ظلم نفرمود خداوند به نابود شدن اعمال آنها، وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ: و لكن بودند ايشان كه بر نفسهاى خود ظلم مى‌نمودند به ارتكاب آنچه مستحق عقوبت شده‌اند به سبب آن، زيرا انفاق آنها مرضى حق تعالى نبود؛ پس همچنانكه زارعين خاسر و زيانكار باشند به جهت نابود شدن زراعات آنها، همچنين كسانى كه در غير رضاى الهى انفاق نمايند، انتفاعى از آن نخواهند برد و نااميد باشند در آخرت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
مَثَلُ ما يُنْفِقُونَ فِي هذِهِ الْحَياةِ الدُّنْيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَكَتْهُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ (117)
ترجمه
مثل آنچه انفاق ميكنند در اين زندگانى دنيا مثل بادى است كه در آن سرماى سخت باشد كه برسد كشتزار قومى را كه ستم كردند بر خودشان پس نابود گرداند آنرا و ستم نكرد ايشان را خدا ولى آنها بخودشان ستم ميكنند..
تفسير
براى رفع توهم آنكه ممكن است كفار اموال خودشان را در راه خدا انفاق كنند و بدرد آخرتشان بخورد مى‌فرمايد مثل اموالى را كه آنها انفاق ميكنند در دنيا در ضايع و باطل شدن مثل زراعت قوم ستمكارى است كه برسد بآن باديكه منضم بسردى سخت باشد كه بواسطه غضب الهى وزيده چگونه آن زراعت بسبب انباد فاسد ميشود همينطور انفاق آنها بواسطه سموم كفر ضايع و باطل است خواه قربة الى اللّه باشد كه خيلى كم است خواه براى ريا و سمعه و طمع و ترس و اغراض باطله ديگر باشد كه زياد است در هر حال چون اسلام شرط قبول اعمال است اين
جلد 1 صفحه 484
انفاقات براى آنها فايده ندارد و خداوند ظلم بآنها ننموده كه صدقات آنها را باطلكرده بلكه خودشان بخودشان ظلم كردند كه قبول اسلام ننمودند تا واجد شرط قبول صدقات شوند و باجر جزيل و جزاى كافى آن در دنيا و آخرت برسند پس انفاق در حال كفر تشبيه شده است بكشت‌زار قوم ستمكار در حال رسيدن باد مهلك نهايت آنكه چون كفر آنها كه يكى از اجزاء مشبه است براى وضوح ذكر نشده مشبه به آن را كه باد مهلك است از اجزاء مشبه به كل مقدم داشته تا مغفول عنه نشود و اين يك نوع از تشبيهات مركبه است كه در علم بيان اهميت دارد و ضمنا مشعر است بآن كه باد مهلك بمزرعه براى ظلم اربابش ميرسد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
مَثَلُ ما يُنفِقُون‌َ فِي هذِهِ الحَياةِ الدُّنيا كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ أَصابَت حَرث‌َ قَوم‌ٍ ظَلَمُوا أَنفُسَهُم فَأَهلَكَته‌ُ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللّه‌ُ وَ لكِن أَنفُسَهُم يَظلِمُون‌َ (117)
مثل آنچه انفاق ميكنند كفار در اينکه زندگاني دنيوي مثل مثل باديست سموم که در او برودت باشد يا حرارت که موقعي که اصابت كند كشتزار قومي که بخود ظلم كردند پس آن زرع را از بين ببرد و فاسد كند و اينکه فساد ظلم نيست از جانب خدا بر آنها بلكه اثر ظلميست که آنها بر خود روا داشتند.
مَثَلُ ما يُنفِقُون‌َ انفاق دو قسم است يك انفاق در راه حق است مثل انفاقات واجبه يا مستحبه و يك انفاق در راه باطل است مثل انفاقات بر ضدّ حق‌ّ و مورد آيه انفاقات حقّه نيست و لو آنهم براي كفار نتيجه ندارد زيرا ايمان شرط صحّت كليه عبادات است چنانچه مكرر ذكر شده، بلكه مراد انفاقات باطله است مثل انفاق در تنظيم قشون بر عليه السلام يا انفاق بمسلمين براي عود بكفر يا بدشمنان اسلام براي تشجيع و تقويت آنها و امثال اينها، و دليل بر اينكه مراد اينکه قسم است كلمه فِي هذِهِ الحَياةِ الدُّنيا يعني براي زندگاني دنيا از جاه و منصب و مقام و ضعف طرف و اينکه انفاقات بضرر خودشان تمام ميشود و خداوند دين خود را تقويت ميكند و نصرت مي‌بخشد و باطل را نابود ميكند هم مالشان از دست رفته و هم خود را بهلاكت انداخته.
كَمَثَلِ رِيحٍ فِيها صِرٌّ صرّ در قرآن استعمالات زيادي دارد و قدر جامع آن شدّت و سختيست و در اينجا باد شديدي باشد در برودت و سردي يا در حرارت و گرمي يا تندي و سختي. و بالجمله بادي که آسيب بر حاصل دارد از گياه و نبات و اشجار و مزروعات و آنها را از بين ببرد و فاسد كند.
جلد 4 - صفحه 325
أَصابَت حَرث‌َ قَوم‌ٍ ظَلَمُوا أَنفُسَهُم ظلم بنفس يا براي كشت بي‌موقع يا در زمين ناقابل يا در اثر عقوبت اعمال زشت چنانچه در اخبار هم داريم که بسياري از معاصي است که موجب فساد ذرع و فواكه ميشود و اينکه باد و لو بامر الهيست لكن در اثر اعمال آنها است و پاداش معاصي و كردار زشت آنها.
فَأَهلَكَته‌ُ آن باد باعث هلاكت حرث ميشود چنانچه نصرت اسلام باعث هلاكت كفار، و باد مسموميست که بجان و مال و حيثيات كفار ميوزد و از بين ميبرد و شايد اشاره بهمين باشد آيه شريفه در سوره انفال در ترغيب مجاهدين در امر بجهاد که ميفرمايد يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُم فِئَةً فَاثبُتُوا وَ اذكُرُوا اللّه‌َ كَثِيراً لَعَلَّكُم تُفلِحُون‌َ وَ أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفشَلُوا وَ تَذهَب‌َ رِيحُكُم وَ اصبِرُوا إِنَّ اللّه‌َ مَع‌َ الصّابِرِين‌َ که مراد از ريح شوكت و قوّت است که بر خرمن كفار ميوزد و آتش ميزند.
وَ ما ظَلَمَهُمُ اللّه‌ُ زيرا ظلم قبيح است و از خدا محال است صادر شود.
وَ لكِن أَنفُسَهُم يَظلِمُون‌َ خود كرده را تدبير نيست.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 117)- در این آیه اشاره به وضع بذل و بخششها و انفاقهای ریاکارانه آنها نموده و ضمن یک مثال جالب سرنوشت آن را تشریح می‌کند و می‌گوید: «آنچه آنها در این زندگی دنیا انفاق می‌کنند همانند باد سوزانی است که به زراعت قومی که بر خود ستم کرده‌اند (و در غیر محل یا وقت مناسب کشت نموده‌اند) بوزد و آن را نابود سازد»َثَلُ ما یُنْفِقُونَ فِی هذِهِ الْحَیاةِ الدُّنْیا کَمَثَلِ رِیحٍ فِیها صِرٌّ أَصابَتْ حَرْثَ قَوْمٍ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ فَأَهْلَکَتْهُ)
.افراد بی‌ایمان و آلوده چون انگیزه صحیحی در انفاق خود ندارند روح خودنمایی و ریاکاری همچون باد سوزان و خشک‌کننده‌ای بر مزرعه انفاق آنها می‌وزد و آن را بی‌اثر می‌سازد.
در پایان می‌فرماید: «خداوند به آنها ستمی نکرده، بلکه آنها خودشان ستم به خویشتن کرده‌اند»َ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ لکِنْ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ)
.به این ترتیب سرمایه‌های خود را بیهوده از بین می‌برند، زیرا عمل فاسد جز اثر فاسد چه نتیجه‌ای می‌تواند داشته باشد؟
نکات آیه
۱- آنچه اهل کفر در این دنیا انفاق مى کنند، همچون باد سرد سُوزانى است که بر زراعت قوم ستمکارِ بر خویش بوزد و آن را نابود سازد. (مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا ... فاهلکته)
۲- کفر، موجب محرومیّت آدمى از ثمره انفاقات (اعمال خیر) خویش (انّ الّذین کفروا ... مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا ... فاهلکته)
۳- تباهى امکانات مادى، ثمره انفاقهاى کافران (مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم ظلموا انفسهم فَاَهلکته)
۴- ایمان، شرط بهره مندى آدمى، از ثمره انفاقهاى خویش* (انّ الّذین کفروا ... مثل ما ینفقون ... کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم) از مفهوم «ان الذین کفروا ... » استفاده مى شود.
۵- بى ثمر بودن انفاقهاى اهل کفر، نمونه اى از کارا نبودن امکانات مادّى، در بى نیاز ساختن آنان از خدا (انّ الذین کفروا لن تغنى عنهم اموالهم ... من اللّه ... مثل ما ینفقون ... کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم)
۶- کفر آدمى، ظلم به خویشتن (انّ الذین کفروا حرث قوم ظلموا انفسهم ... و ما ظلمهم اللّه و لکن انفسهم یظلمون)
۷- انگیزه کافران در انفاقهاى خویش، رسیدن به زندگى پَست دنیاست.* (مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا) تقیید انفاق به حیات دنیا، مى تواند گویاى انگیزه کافران به انفاق در محدوده حیات دنیا باشد.
۸- انگیزه قرار دادن دنیا در انفاق، ستمى است بر خویشتن.* (مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم ظلموا انفسهم)
۹- خداوند به اهل کفر ستمى روا ندارد، بلکه آنها، خود بر خویشتن ستم روا مى دارند. (و ما ظلمهم اللّه و لکن انفسهم یظلمون)
۱۰- بى ثمرى انفاق (اعمال خیر) و دستاوردهاى اهل کفر، ناشى از عملکرد آنان است و نه از جانب خداوند. (مثل ما ینفقون فى هذه الحیوة الدنیا کمثل ریح فیها صرّ اصابت حرث قوم ... و ما ظلمهم اللّه و لکن انفسهم یظلمون)
موضوعات مرتبط
- اللّه: عدل اللّه ۹ ; اللّه و ظلم ۹
- امکانات مادى:۳، ۵
- انسان: نیازهاى مادى انسان ۵
- انفاق:۲، ۳، ۵، ۷، ۱۰ آثار انفاق ۲، ۳، ۵، ۷، ۱۰ ۲، ۴ ; انگیزه انفاق ۲، ۳، ۵، ۷، ۱۰ ۸
- انگیزش: عوامل انگیزش ۷
- ایمان: آثار ایمان ۴
- دنیاپرستى:۷، ۸
- ظلم:۹ به نفس ۶، ۸، ۹
- عمل:۱، ۲، ۵، ۷، ۱۰ آثار عمل ۱، ۲، ۵، ۷، ۱۰ ۱۰ ; شرایط صحّت عمل ۱، ۲، ۵، ۷، ۱۰ ۴
- قرآن: مثالهاى قرآن ۱
- کافران: انفاق کافران ۱، ۳، ۵، ۷، ۱۰ ; دنیاپرستى کافران ۷ ; ظلم کافران ۹ ; عمل صالح کافران ۱، ۲، ۵، ۷، ۱۰
- کفر: آثار کفر ۲، ۶، ۱۰ صبطانةَّ به معنى آستر لباس در مقابل صظهارةَّ، که رویه لباس است; کنایه است از کسى که او را براى اطلاع از کار خود برگزینى (مفردات راغب). جمله صلا یألونکم ... َّ، بیان علت براى صلا تتخذوا ...َّ است.
منابع
